Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
bilimlar ombori (BO) B bilimlar ombori (BO)
52
ingl.: knowledge base (KB) rus.: база знаний (БЗ) qarang: bilimlar bazasi (BB) bilimlarga asoslangan iqtisodiyot ingl.: knowledge economy rus.: экономика, основанная на знаниях Yalpi ichki mahsulotning (YAIM) ko‘p qismi axborotlar ishlab chiqarish, ularga ishlov berish, saqlash, axborotlar va bilimlarni tarqatish bilan bog‘liq faoliyat evaziga ta’minlanadigan iqtisodiyot.
Rasmiy jarayon. U tashkiliy tartiblar, insonlar va texnologiyalarni baholash hamda ushbu tarkibiy qismlar orasida samaralilikni oshirish uchun kerakli insonlarga kerakli paytda kerakli axborot berish maqsadida o‘zaro aloqaga asoslangan tizim yaratishni ko‘zlaydi (IDC tavsifi bo‘yicha.) billing ingl.: billing rus.: биллинг qarang: elektron billing bin Binary, ya’ni ikkilik so‘zining qisqartmasi. biologik informatika ingl.: biological informatics rus.: биологическая информатика Biosferada – tirik organizmlar va o‘simliklarda axborot texnologiyalari amalga oshishining umumiy qonuniyatlarini va xususiyatlarini o‘rganuvchi fan.
XX asrning
oxirlarida rivojlana boshlagan fundamental informatikaning bo‘limi
Alohida atributlardan foydalanishni nazarda tutadi. Bunda insonning takrorlanmas shaxsiy xususiyatlarini ifodalovchi barmoq izlari, ko‘z qon tomirlarining rasmi, tovush
yozuvi kabilardan foydalanish shaxsni
aniqlash imkonini berishi ko‘zda tutilgan. biometrik texnologiya ingl.: biometric technology rus.: биометрическая технология Inson
buyruqlarini biotoklar orqali foydalanuvchi tizimga yetkazish usuli. bionika ingl.: bionics rus.: бионика Tirik tabiat tamoyillari, xossalari, vazifalari va tuzilmalarini texnik qurilma va tizimlarda qo‘llashga qaratilgan amaliy fan. Internet o‘z- o‘zini tashkil viluvchi tizim bo‘lib, ko‘p jihatlari bilan tirik organizm evolutsiyasini “takrorlaydi”.
1. Kiritish-chiqarishning asosiy tizimi. Shaxsiy kompyuterning ona platasidagi DXQ (doimiy xotira
qurilmasi) yoki
QDDXQ (qayta
dasturlanadigan doimiy
xotira qurilmasi) mikrosxemasiga yozilgan dastur. BIOS
kompyuterning operatsion tizimdan kelayotgan kirish-chiqish, qurilmalarni boshqarish so‘rovlariga xizmat ko‘rsatadi. Shuningdek, kompyuter yoqilganda uskunalarni boshlang‘ich tekshirish (POST tartiboti), MBR ni yuklash va operatsion tizimga boshqaruvni uzatish ham BIOS vazifasiga kiradi, BIOS da shaxsiy kompyuterni ona platasining tarkibiy tuzilmasini asosiy ko‘rsatkichlarini qo‘lda sozlash uchun o‘zaro faol nimdasturi ham mavjud.
2. BIOS ni o‘z ichiga olgan mikrosxema. BIP qisq.: Bit Interleave Parity Bitlar navbatlanishi juftligi. Juftlik bitini hisoblash va
taqqoslashga asoslangan ma’lumotlar uzatishning to‘g‘riligini nazorat qilish usuli. birinchi avlod tili ingl.: first generation language (1GL) rus.: язык первого поколения Mashina tili. birja ingl.: exchange rus.: биржа Muntazam faoliyat ko‘rsatuvchi tashkiliy rasmiylashtirilgan bozor. Klassik birjalar bilan bir qatorda elektron birjalar ham paydo bo‘ldi Ularda, barcha kelishuvlar tarmoqqa ulangan bilimlarga asoslangan ...
53
kompyuterlar yordamida amalga oshiriladi. Lekin,
hatto klassik
birjalarda ham
informatikaning elektron vositalari, shu
jumladan - telekommunikatsiyalar keng qo‘llaniladi. birmarotabali raqamli imzo ingl.: disposable digital signature rus.: одноразовая цифровая подпись Raqamli imzo ixtiyoriy xabar uchun faqat bir marta ishlatilishi mumkin bo‘lgan sxema, ya’ni, har qanday yangi xabarga yangi kalitlar jufti zarur bo‘ladi. Bunday sxemaning afzalligi tezkorlik bo‘lsa, kamchiligi – katta miqdordagi axborotni (oshkora kalitlarni) e’lon qilishdir, chunki, har bir imzo faqat bir marta ishlatiladi. birmarotabali yon daftar ingl.: disposable notebook rus.: одноразовый блокнот qarang: Vernam kriptotizimi birtomonlama funksiya ingl.: one-way function rus.: односторонняя функция Berilgan X argument bo‘yicha F(X)
funksiyaning qiymatini hisoblash yengil bo‘lsa, X ni F(X) dan aniqlash, hisoblashda qiyin bo‘lgan funksiya. Hozirgi kungacha birtomonlama funksiyalar mavjudligi qat’iy isbot qilinmagan. Axborotni shifrlash uchun birtomonlama funksiyalar yaramaydi, chunki, ular yordamida shiflangan matnni, uning shifrini egasi ham hatto ocha olmaydi. Birtomonlama funksiyalar asimmetrik kriptografiyada keng tatbiqini topdi.
raqamli tarmoq BIST qisq.: Built-In Self-Test Ichiga o‘rnatilgan o‘z-o‘zini nazorat. O‘z-o‘zini testlash uchun mahsulot ichiga o‘rnatilgan apparat va/yoki dasturiy vositalar. bit ingl.: bit rus.: бит Axborot tizimlarida axborotni ifodalashning eng kichik birligi. Axborot miqdorining eng kichik o‘lchov birligi hisoblanadi. Axborot 0 va 1 sonlarining ketma-ketligi bilan ifodalanadi. Atama «binary digit»(ikkilik raqam) iborasining qisqartmasi bo‘lib hisoblanadi va Princeton universiteti professori Hohn
W. Tukey
tomonidan kiritilgan. bit sekundiga ingl.: bits per second (bps) rus.: бит в секунду Foydali hamda yordamchi axborotga oid barcha uzatilayotgan bitlarni hisobga oladigan axborot uzatish (kompyuterda ishlov berish) tezligining o‘lchov birligi. Faqat foydali axborotni uzatish tezligini o‘lchash uchun “ramz sekundiga” (characters per second, cps) iborasi ishlatiladi.
Har bir abonent tizimi bir xil ko‘lamda resurslarni taqdim va iste’mol qilishi mumkin bo‘lgan, axborot tizimining konsepsiyasi. Yagona rang arxitektura shu bilan tavsiflanadiki, unda hamma abonent tizimlar teng huquqli va ularning bir birlarini resurslariga murojaatlari simmetrik bo‘ladi. Buning evaziga, foydalanuvchi ma’lumotlarni taqsimlangan ishlovini bajarishi, amaliy dasturlar, tashqi qurilmalar, shu jumladan, ixtiyoriy tizimlarda joylashgan fayllar bilan ishlashi mumkin. Yagona rang arxitekturasi, tarmoq vositalarini oddiy yuklanishi, yengil kengaytirilishi bilan tavsiflanadi.
Ishlab chiqarish, sotib olish, tovarlarni sotish yoki xizmat ko‘rsatishga yo‘naltirilgan faoliyat. Informatikaning usullari va vositalarini keng tatbiq qilish, global tarmoqlarni paydo bo‘lishi, biznesning yangi modelini yaratilishiga olib keldi. Mumtoz, tovarga yo‘naltirilgan modeldan farqli ravishda yangi model, tranzaksiyalarni ishlatishiga tayanadi. Axborot jamiyati deb ataluvchi hozirgi jamiyatda reklama va savdo- sotiqlar tarmoq xizmati yordamida amalga oshiriladi. Bularga birinchi galda EDI tarmoq xizmati va global ulash xizmati misol bo‘laoladi. Tijoratning informatika bilan
birlashuvi infotijoratning paydo bo‘lishiga olib keldi. B biznes
54
biznes hamkor uchun mo‘ljallangan elektron biznes ingl.: electronic business oriented on business partner rus.: бизнес электронный, ориентированный на бизнес-партнера qarang: biznes uchun biznes biznes uchun biznes ingl.: business-to-business (B2B) rus.: бизнес для бизнеса 1. Axborot makonida iqtisodiy faoliyat sohasi. Bu soha qo‘shimcha qiymatni shakllantirish zanjirida ishtirok etuvchi tashkilotlar bilan samarali va uzoq muddatga mo‘ljallangan iqtisodiy munosabatlarni shakllantirishga yo‘naltirilgan. 2. Biznes olib borishning elektron modeli. Unda korxonalar o‘rtasidagi oraliq shartnomalar elektron ko‘rinishda amalga oshiriladi. B2B sektoriga turli firmalar o‘rtasidagi barcha savdo munosabatlari, ta’minotni, sotuvni tashkil qilish, shartnomalarni va rejalarni kelishtirish kiradi. B2B tizimlari sifatida quyidagilarni tushunishadi: - Procurement Systems – mahsulot iste’molchilarini ishlab chiqaruvchilar bilan, xaridorlarni sotuvchilar bilan aloqa tizimlari. - Supply Chain Management – asosiy ishlab chiqarish uchun korxonani uzluksiz ravishda ta’minot to‘g‘risida va kontragentlar logistikasi to‘g‘risidagi axborot bilan ta’minlovchi tizim. biznes yechim ingl.: business solutions rus.: бизнес-решение Internet texnologiyalarga (portallar, kataloglar, Internet ommaviy axborot tizimi, elektron do‘konlar, auksionlar va
boshqalarga) asoslangan to‘la biznes faoliyatini ta’minlovchi tizim.
Katta ikkilik obyekt. Ayrim dasturlash tillari va MBBT dagi ixtiyoriy ikkilik sanoq tizimida berilgan axborotni saqlash uchun mo‘ljallangan ma’lumotlar turi.
Tarmoqda o‘qilishi mumkin bo‘lgan shaxsiy kundalik. Vlogni olib borishni blogging (blogging) deb, uning egasini esa, blogger (blogger) deb ataladi. Korporativ blogga misol: blog.redgraphic.ru. blokli shifr ingl.: block cipher rus.: блочный шифр Blokning kirish ketma-ketligidagi o‘rnidan qat’iy nazar, bir xil uzunlikdagi dastlabki matn bloklarini xuddi shunday
uzunlikdagi shifrlangan matnga aylantirish. Blokli shifrning kamchiligi shundaki, shifrlangan matndan o‘girilgan dastlabki matn buzilgan bo‘lishi mumkin. Bu aloqa kanalidan xabar uzatish jarayonida xatolarni tarqalishi oqibatida yuzaga keladi.
Ko‘chma ixcham shaxsiy kompyuter. Bunday kompyuterlarning ko‘pchiligi deyarli standart klaviaturaga, kompyuter grafikasi vositalariga ega. Bu kompyuterlar unchalik katta bo‘lmagan qattiq disklar yoki optik disklar bilan ishlaydi. Bluetooth Kichik faoliyat doirasiga ega (chastotalar oralig‘i 2,4 GGs) bo‘lgan simsiz aloqa texnologiyasi. Tarmoq qurilmalari orasidagi o‘zaro ishlashni va ularning Internetga ulanishini osonlashtiradi. U,
shuningdek, Internet qurilmalari va boshqa kompyuterlar orasida ma’lumotlar sinxronlashtirilishini osonlashtiradi. Bluetooth katta ma’lumotlar oqimlarini uzatish uchun mo‘ljallanmagan bo‘lgani uchun u mahalliy va global tarmoq texnologiyalarining o‘rnini bosa olmaydi.
Bit kartasi, BMP formati. Rastrli grafik tasvirlarni ifodalash uchun mo‘ljallangan oddiy format.
BNC qisq.: Bayonet Nut Connector, Bayonet Neil- Concelman connector Bayonet ulagichi, BNC-ulagich. Koaksal kabel uchun ulash uyasi.
biznes hamkor uchun mo... 55
Bekus-Naurning normal shakli, BNF. Tilni sintaksisini rasmiy aniqlash uchun matnli ko‘rsatmalar.
Ma’lumotlarni uzatish tezligining o‘lchov birligi. U bir sekundda uzatilgan ramzlar soni bilan aniqlanadi. Axborotni ikkilik kodida uzatadigan kanallar uchun 1 bod 1 bit/sekundga teng.
Hozirgi zamonda
bu tushuncha ishlatilmaydi.
1. Beginning Of File – Fayl boshi. 2. Birds Of Feather – Birgalikda uchayotgan qushlar. Internet orqali biror bir mavzuni muhokamasi bilan mashg‘ul bo‘lganlarning vaqtinchalik norasmiy hamjamiyati. BOND qisq.: Bandwidth ON Demand Talabga ko‘ra o‘tkazish qobiliyatini taqdim qilish.
BOOTP bayonnomasi, boshlang‘ich yuklash bayonnomasi. Disksiz ishchi stansiyalarini serverdan boshlang‘ich tarkibiy tuzilmalash va yuklash uchun
mo‘ljallangan tarmoq
bayonnomasi. BOOTP bayonnomasi RARP uchun muqobil sifatida ishlab chiqilgan va odatda TFTP bilan birgalikda ishlatiladi. U amalga oshirishda soddaroq va RARP singari kanal pog‘onasidagi freymlarni emas, balki UDP
transport bayonnomasini ishlatadi. BOOTP bayonnomasi RFC 951, 1542 va 1533 larda tavsiflangan.
Dasturiy ta’minot va ma’lumotlar bazalarini boshqarish tizimlarini ishlab chiqish bilan shug‘ullanuvchi kompaniya. Borland 1983 yilda yaratilgan bo‘lib, Kaliforniyada (AQSHda) joylashgan. Kompaniyaning asosiy ishlanmalari qatoriga quyidagilar kiradi: - Delphi – Windows qo‘llanmalarini yaratish muhiti, - Borland C++ – dasturlashtirish tili, - IntraBuilder – JavaScript tili uchun ko‘rib ishlaydigan vosita, - CodeWright – dasturlar muharriri, - Kylix – Linux amaliy tizimi uchun elektron biznes yechimi.
Mavzuga qaytib. bog‘lagich ingl.: communicator rus.: коммуникатор Foydalanuvchiga turli aloqalarni taqdim qiladigan ixcham qurilma. Bog‘lagich ko‘chma ixcham qurilma bo‘lib, u uyali paketli radiotarmoqda ishlash uchun mo‘ljallangan. Bu foydalanuvchi tizimi telefoniyani, uzoqlashgan mahalliy tarmoq bilan o‘zaro ishlashni, faksimil aloqani, elektron pochtani, «qisqa xabarlar xizmati» SMS ni ta’minlaydi. bog‘lama ingl.: node rus.: узел qarang: hisoblash tarmog‘i bog‘lamasi bog‘lash ingl.: link rus.: линк Fayl yoki direktoriya manzili. Odatda, ushbu manzil maxsus
faylda saqlanadi. MS- Windowsda bunday fayllar yorliq deb ataladi. bog‘liqlik ingl.: connectivity rus.: коннективность Tizim tarkibiy qismlarining bog‘langanligi, ulanish imkoniyati (masalan kompyuterlar o‘zaro), o‘zaro ishlash qobiliyati (masalan dasturlarni o‘zaro).
1. Ko‘pmashinali hisoblash majmualarida, boshqa kompyuter larni boshqaradigan, tizimda (hisoblash tarmog‘ida) ishlarni tashkillashtiradigan va asosiy axborot ishlovini amalga oshiradigan kompyuter. 2. Telekommunikatsiya hisoblash tarmoqlarida, tarmoqqa xizmat ko‘rsatishni, xabarlarni uzatishni va dasturlarni bajarish bilan bog‘liq B bosh kompyuter
56
qo‘shimcha funksiyalar yoki vazifalarni ta’minlaydigan kompyuter. bosh muharrir ingl.: chief editor rus.: главный редактор Tahririyatni (qanday atalishidan qat’iy nazar) boshqaradigan va ommaviy axborot vositasini ishlab chiqarish va nashr qilish bo‘yicha yakuniy qarorni qabul qiladigan shaxs.
Asosiy sahifa. Ingliz tilidan to‘g‘ri tarjima qilinganligidan qat’iy nazar, bu muayyan insonning uy (shaxsiy) sahifasi emas, balki veb- saytning boshlang‘ich sahifasidir. Odatda
murojaatlar aynan veb-saytning bosh sahifasiga qilinadi, shuning uchun ushbu sahifaga tashrif buyuruvchilar soni xohlagan boshqa sahifaga qaraganda ko‘proq. Bosh sahifa (veb-sayt yuzi) bo‘yicha foydalanuvchi qayerda ekanligi va saytning boshqa sahifalarida nimalarni ko‘rish mumkinligi haqida tasavvur oladi (ba’zan bosh sahifa birinchi va yagona bo‘ladi). bosh o‘zgartirgich ingl.: head-end convertor rus.: головной преобразователь Yakka kanalli kabelda signal uzatishda bir chastota kengligini boshqasiga o‘zgartirish uchun ishlatiladigan qurilma. boshi berk holat ingl.: deadlock rus.: тупиковая ситуация Bitta yoki undan ortiq jarayonlar faoliyati to‘xtab qolishiga olib keladigan vaziyatlar majmuasi. Bunday vaziyatlar axborot tizimlarida yoki tarmoqlarida quyidagi holatlarda sodir bo‘ladi: - dasturiy ta’minotda ko‘zda tutilmagan vaziyatlar yuz berganda; - uskunalarning ishdan chiqishi yoki signallar buzilishi yuz berganda; - bayonnomada yoki dasturiy ta’minotda xatolik bo‘lganda; - jarayonlar faqat bir resursni talab qilgan hollarda. boshqarish ingl.: management rus.: управление qarang: Menejment boshqaruvchi axborotning umumiy bayonnomasi ingl.: Common Management Information Protocol (CMIP) rus.: общий протокол управляющей информации Tarmoqni boshqarish tartibotlarini aniqlaydigan ISO standarti. CMIP bayonnomasi tarmoqni boshqarish funksiyalarini aniqlaydi va olti xil xizmatlarni taqdim qiladi: - tarkibiy tuzilmani – tashqi shaklini, hamda tarmoq tarkibiy qismlarini o‘zaro joylashuvini boshqarish; - ma’lumotlar muhofazasini boshqarish; - ma’lumotlar xavfsizligini nazorat qilish; - tarmoq ishini hisobini olib borish; - faoliyat sifatini boshqarish; - kataloglar xizmatini olib borish.
Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|