Axborot xavfsizligi ta’lim y о‘nalishi talabalari uchun individual loyihani bajarish va rasmiylashtirish b

1. Axborotlarni shifirlash. Axborot foydalanuvchiining xabarlarini 
shifirlashga qaratilgan va u ikki qismdan tashkil topgan: 
Shifrlangan axborot mahsulotlari: serverlarda saqlanadigan axborotlar 
simmetrik blokli algoritmlari yordamida shifrlanadi. Har bir shifrlangan axborot 
yagona identifikator yordamida yozib boriladi.
Xavfsiz index: serverda shifrlangan k
о‘rinishda saqlanayotgan axborotlarni ID 
nomi b
о‘yicha qidirishga kimda huquq borligini aniqlaydi. 
2. Talabgorlarning kaltlarini xavfsiz almashish. Axborot foydalanuvchii 
о‘zining axborotlarini deshifirlash uchun kalt generatsiya qiladi va uni axborot 
talabgorlariga j
о‘natadi. Talabgor olingan kalt asosida qidiruv sо‘rovlarini yaratish 
imkoniyatiga ega b
о‘ladi. 
3. Qidiruv s
о‘rovlari. Talabgor yoki axborot foydalanuvchii ‘W’ kalt sо‘zi 
uchun qidiruv s
о‘rovlarini yaratadi va va uni serverga jо‘natadi. Ushbu holatda 
j
о‘natilgan sо‘rov qaysi shifrlangan axborotga tegishli ekanligini aniqlash lozim. 
4. Qidiruv natijalari. Talabgorlarga qaytarilgan qidiruv natijalari ikki 
k
о‘rinishda bо‘lishi mumkin: 
− shifrlangan axborotlarning ID raqamlari s
о‘rovlarga mos kelishi lozim; 

---

41
− shifrlangan axborot mahsulotlari qidiruv tokenlariga mos kelishi lozim. 
1
2
3
4
5
Shifrlangan 
ma’lumot
Ma’lumot egasi
Foydalanuvchining mahfiy kaliti
So’rovlarni qidirish
Server
Qidiruv natijalari
Foydalanuvchi
2.5- rasm. Qidiruv natijalarini shifirlash 
Yuqoridagi rasmda talabgorning axborotlar foydalanuvchiidan kelgan 
shifrlangan axborotlaridan foydalanish sxemasi keltirilgan. 2.5- rasmda axborot 
foydalanuvchiining 
о‘zining axborotlaridan foydalanish sxemasi keltirilgan. Bunda 
axborotlar shifrlangan k
о‘rinishda serverga jо‘natiladi. Ushbu axborotni olish uchun 
j
о‘natilgan sо‘rov ochiq kо‘rinishda bо‘lib, undan qaytgan javob shifrlangan 
k
о‘rinishda amalga oshiriladi. 

---

42
Shifrlangan ma’lumotlar
So’rov
Natijalar
Ma’lumot egasi
Server
2.6- rasm. Axborot foydalanuvchiining qidiruv natijalari 
Yuqorodago sxemalarda q
о‘laniladigan algoritmlarining ketma-ketligi 
quyidagi qadamlardan tashkil topgan: 
1. 𝑆𝑆𝑆𝑆 ← 𝑆𝑆𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾(1
𝑘𝑘
) 
2. 
𝐼𝐼
𝐷𝐷
← 𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐼𝐼𝐾𝐾𝐵𝐵𝐾𝐾𝐵𝐵(𝐷𝐷, 𝑆𝑆𝑆𝑆) 
3. 
𝑇𝑇
𝑊𝑊
← 𝑄𝑄𝐵𝐵𝐾𝐾𝑄𝑄𝐾𝐾 (𝑤𝑤, 𝑆𝑆𝑆𝑆) 
4. 
𝑅𝑅
𝑤𝑤
← 𝑆𝑆𝐾𝐾𝑆𝑆𝑄𝑄𝑆𝑆ℎ (𝐼𝐼
𝐷𝐷
, 𝑇𝑇
𝑊𝑊
) 
Bunda:
1. Axborot foydalanuvchiining shaxsiy axboroti asosida kalt generatsiya 
algoritmi SK (mahfiy kalt) kaltni generatsiya qiladi. Bunda 
1
𝑘𝑘
∈ 𝑁𝑁 mahfiy 
parameter hisoblanadi. 
2. Ushbu algoritm axborot foydalanuvchii tomonidan ehtimolli yoki oldindan 
belgilangan qoidalar asosida ishga tushiriladi. Kirishda axborot mahsulotiga mos 
holda bir nechta D – metadatalarni 
о‘z ichiga oladi. Xar bir axborot mahsuloti о‘z 
𝑆𝑆𝑆𝑆 − mahfiy kaltga ega. Chiqishda 𝐼𝐼
𝐷𝐷
− xavfsiz index natija qaytariladi. 
3. Belgilangan algoritm asosida axborot foydalanuvchii qidiruv s
о‘rovlarini 
shaklantiradi. Kirishda 
𝑤𝑤 −kalt sо‘z va 𝑆𝑆𝑆𝑆 −mahfiy kalt kiritiladi. Chiqishda, 
𝑇𝑇
𝑊𝑊
−qidiruv sо‘rovi qaytariladi. 
4. belgilangan algoritm qidiruv natijalarini qaytarish uchun server tomonidan 
ishga tushiriladi. Kirishda 
𝐼𝐼
𝐷𝐷
−xavfsiz ideks va 𝑇𝑇
𝑊𝑊
−qidiruv sо‘rovi beriladi va 
chiqishda 
𝑅𝑅
𝑤𝑤
−qidiruv natijasi beriladi. 

---

43
Shifirlash blokli simmetrik algoritmlarining biri asosida xususiy algoritm 
generatsiya qilinadi va shifirlash amallari bajariladi.
Kriptografik algoritmlari 
bо‘lib quyidagilar hisoblanadi: О‘z DST 
1105:2009, SALSA, DES, RSA, EL-Gamal. Misol sifatida DES algoritmini 
oladigan 
bо‘lsak, u Feystel tarmog‘iga asoslangan. 
Feystel tarmog‘ining 
qо‘llanishi kо‘pgina simmetrik blokli algoritmlarida 
uchraydi. Bu kriptoalgoritmlarga misol qilib FEAL, LOCI, Khufu, Khafre Blowfish, 
Lucifer, CAST, shuningdek, DES, GOST 28147-89 kabi standart algoritmlarni 
keltirish mumkin. 
2.1-jadvalda hozirgi kunda keng foydalaniladigan zamonaviy simmetrik 
kriptobardoshli tizimlarning qiyosiy tahlili algoritmlarning hususiyatlari 
bо‘yicha 
tahlili keltirilgan.
MD5 hesh algoritmida kiruvchi axborotning uzunligi 2
64
qismdan kichik 
bо‘lib, hesh qiymat uzunligi 160 qism bо‘ladi. Kiritilayotgan axborot 512 qismlik 
bloklarga ajratilib qayta ishlanadi.
Qism algoritmi uchun shifirlash kalt SALSA shifirlash algoritmi yordamida 
hosil qilinadi. Buning uchun kiritilgan parolning hesh qiymati hisoblanadi. Olingan 
hesh qiymat kiritilgan kalt asosida SALSA shifirlash algoritmi yordamida hosil 
qilinadi. Bu esa, bir martalik kaltlarni generatsiyalashni yuzaga keltiradi. Bir 
martalik kaltlar har bir fayl va talabgor nomi orqali yaratiladi. Yuqorida keltirilgan 
hesh qiymatni algoritmlaridan biri SALSA yordamida shifrlaymiz va hosil 
bо‘lgan 
kaltni talabgor uchun tushinarli 
bо‘lgan joyda saqlab qо‘yamiz. Faylga har safar 
murojaat 
bо‘lganida ushbu fayl yangisiga о‘zgaradi. YA’ni bir kalt faqat bir marta 
qо‘llaniladi. Hesh funksiya sifatida MD5 qaraladi. 
К=Э
к
(Hesh(P)); 
MD5 hesh algoritmida kiruvchi axborotning uzunligi 2
64
qismdan kichik 
bо‘lib, hesh qiymat uzunligi 160 qism bо‘ladi. Kiritilayotgan axborot 512 qismlik 
bloklarga ajratilib qayta ishlanadi.

---

44