Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

7.2.2. Tezlik – impuls çevrilməli ARÇ. Tezlik – impuls ARÇ-də giriş 
analoq kəmiyyəti (məsələn, u
x
gərginliyi) ilk növbədə impulsların f
x 
tezliyinə 
çevrilir. Rəqəm kodu, bu impulslarla dəqiq verilmiş T
0
uzunluğuna malik olan 
zaman intervalının doldurulması yolu ilə formalaşdırılır. Bu tip ARÇ-nin 
struktur sxemi şək. 7.5-də göstərilmişdir. Onun tərkibinə impulslar generatoru 
(İG), zaman selektoru (ZS), idarəetmə bloku (İEB) və kalibrlənmiş uzunluqlu 
impulslar generatoru (KUİG) daxildir. Giriş gərginliyi u
x
, tezliyi idarə impulslar 
generatoruna (İG) daxil olur. İG hasil etdiyi impulsların f
x
tezliyi u
x
gərginliyi 
ilə aşağıdakı düstura uyğun olaraq idarə olunur 
f
x
= ku
x
(7.7) 
burada k – məlum (seçilmiş) mütənasiblik əmsalıdır. İG-nin u
x
 f
x 
çevirməsinin xəttiliyini yüksəltmək üçün bir qayda olaraq onun tərkibində 
presizion (daha dəqiq) əməliyyat gücləndiriciləri əsasında qurulmuş miqyas 
gücləndiricisi və “gərginlik – tezlik” çeviricisi olur. İG-nin çevirmə dəqiqliyi 
və xəttiliyi onun tərkib hissələrinin xarakteristikalarından çox asılıdır. 
İG-nin hasil etdiyi impulslar ZS-in bir girişinə daxil olur, o biri girişinə isə 
KUİG-dən davametmə müddəti stabil və kalibrə edilmiş olan impulslar daxil 
olur. İEB-dən idarə impulsu daxil olduqda KUİG işə düşür və kalibrə edilmiş 
impulsu hasil edir. KUİG-dən ZS-ə daxil olan impuls ZS-i həmin impulsun 
davam etmə müddəti T
0 
ərzində açıq vəziyyətə keçirir və bu müddətdə ZS-in 
çıxışına f
x
tezliyi u
x 
gərginliyinə
düz mütənasib olan impulslar keçir. Çıxışa 
daxil olan kod impulslarının sayı aşağıdakı kimi təyin olunur: 
N 
 T
0
/ T = T
0
f
x
(7.8) 

---

120
Şək. 7.5. Tezlik – impuls çevrilməsi ilə olan 
ARÇ-nin quruluş sxemi (a) və zaman diaqramları (b). 
Tezlik – impuls ARÇ-nin, çox vaxt “gərginlik – tezlik” çeviricili ARÇ 
adlanan qurğunun zaman diaqramı şək. 7.5, b-də göstərilib. Tezlik – impuls 
ARÇ-si maneələrə daha az həssasdır. Lakin maneələr impulsların f
x 
davam etmə 
tezliyini dəyişdirə bilər. Buna baxmayaraq T
0
zaman müddəti ərzində baş verən 
tezliyin dəyişməsi qismən kompensasiya edilə bilər. Məsələn, əgər maneə 
simmetrik xarakterə malikdirsə və onun tezliyi T
0
- a bərabər yaxud, tam 
bölünəndirsə, onda T
0 
ərzində orta tezlik 
x
mn
x
T
x
T
xor
ku
dt
t
T
n
u
u
k
T
dt
f
T
f






)
2
sin
(
1
1
0
0
0
0
0
0
0

, (7.9) 
Burada u
mn
maneə gərginliyinin amplitudu, 2
n/T
0
isə onun tezliyidir. 
Beləliklə, T
0
zaman müddəti ərzində orta tezlik giriş gərginliyinin 
qiymətinə mütənasib olur, yəni maneənin təsiri kənar edilir. Tezlik-impuls 
ARÇ-lərin gətirilmiş (orta) xətası 0,01% qədər təşkil edir.