Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
2014-2730 (2)
7.2.8. Yüksəksürətli ARÇ-lər. Belə ARÇ-lər ilk növbədə paralel ARÇ-
də realizə oluna bilər. Belə ARÇ-yə misal şək.7.10-da verilmişdir. Sxemdə istifadə olunan bütün rezistorlar eyni müqavimətə malikdirlər, ona görə komparatorların dayaq girişlərindəki gərginliklər U day. /2 N -dən U day. (2 N -1)/2 N -ə qədər hər biri U day. /2 N olan addımlarla artır. Komparatorların çıxışlarında giriş siqnalına uyğun olan unitar kod əmələ gəlir (bütün “kiçik” komparatorların, yəni giriş gərginliyi dayaq gərginliyindən kiçik olanların çıxışlarında “1”, qalanlarının çıxışlarında isə “0” yaranır). Komparatorların çıxışları unitar kodu ikilik koda çevirən dekodlayıcı qurğuya daxil olur. Komparatorlar, adətən, bütün sistemin işini sinxronlaşdırmaq üçün stroblayıcı girişlə təchiz olunurlar. Bu ARÇ-də çevirmə müddəti komparatorlardakı və dekodlaşdırıcı qurğudakı keçid proseslərinin müddəti ilə təyin olunur. Ən müasir paralel ARÇ-lərdə sürət bir neçə ns təşkil edir. Lakin paralel ARÇ-lərin elementlərinin sayı çoxdur. Məsələn, 8 dərəcəli bu tip ARÇ-də 255 komparator tələb olunur. Ona görə də yalnız yarımkeçirici inteqral mikrosxem (İMS) şəklində hazırlandıqda yüksək dəqiqlik xarakteristikaları almaq mümkün olur. Paralel ARÇ-yə KP1107PV1,2,3 (PV1 – 6 dərəcəli; PV2- çıxışı TTM olan 8 dərəcəli, çevirmə müddəti 0,1-0,2 mks; PV3 – 6 dərəcəli, çıxışı ERM, çevirmə müddəti 20ns) İMS-ni, və ya onların xarici analoqlarını göstərmək olar. Şək. 7.10. Yüksəksürətli paralel ARÇ 7.3. Rəqəm-analoq çeviriciləri Rəqəmli ölçmə cihazlarında rəqəm kodunu ölçülən kəmiyyətlə eyni olan analoq kəmiyyətinə çevirən və rəqəm analoq çeviriciləri (RAÇ) adlanan 127 qurğular da geniş istifadə olunur. Bu qurğular, həmçinin, müxtəlif informasiya- ölçmə sistemlərində əks əlaqə dövrələrində quraşdırılır. Rəqəm-analoq çeviricilərinin (RAÇ) realizə edilməsi üçün müxtəlif sxemlər istifadə edirlər. RAÇ-ların əsas qurulma sxemləri aşağıdakılardır: 1) gərginliyin toplanması ilə olan RAÇ; 2) gərginliyin bölünməsi ilə olan RAÇ; 3) cərəyanların toplanması ilə olan RAÇ. RAÇ-larin əksəriyyətində çevrilmə rəqəm dərəcəsinin qiymətinə (çəkisinə) mütənasib olan cərəyanların toplanmasına gətirilir, belə ki, qiyməti 1 olan dərəcələrin cərəyanları toplanır. Məsələn, tutaq ki, dörd dərəcəli ikilik kodu analoq siqnalına çevirmək lazımdır. Dördüncü (ən böyük) dərəcənin qiyməti (çəkisi) 2 3 = 8, üçüncü dərəcənin 2 2 = 4, ikinci dərəcənin 2 1 = 2, birinci (kiçik) dərəcəni qiyməti 2 0 = 1 olur. Əgər kiçik dərəcəyə uyğun cərəyan I 0 =1mA olarsa, onda böyük dərəcəyə uyğun cərəyan I 0 =8 mA, 1111 koduna uyğun olan çeviricinin maksimal cərəyanı I çıx.maks. =15 mA olar. Aydındır ki, məsələn, 1010 koduna I çıx. =10 mA, 0110 koduna I çıx. =6mA cərəyanı uyğundur və s. Göründüyü kimi verilmiş koda uyğun dəqiq cərəyanların generasiyasını və kommutasiyasını yerinə yetirən sxemi qurmaq lazımdır. Bu funksiyanı yerinə yetirən çəki (qiymət) rezistorları ilə qurulmuş sadə RAÇ sxemi şək. 7.11-də verilmişdir. Kommutasiya açarları kimi bipolyar tranzistorlar istifadə oluna bilər. Lakin keçidində gərginlik düşküsü çox az olan xüsusi analoq kommutatorları da mövcuddur. Şək. 7.11. Çəki müqavimətləri ilə olan sadə RAÇ Yuxarıda verilmiş sxemin çoxlu çatışmazlıqları var. Bunlardan ən başlıcası tətbiq olunan rezistorların müqavimətlərinin müxtəlif olması və onların qiymətlərinin biri-biri ilə dəqiq uyğunlaşdırılmasıdır. Bu çatışmazlığı R-2R rezistor matrisasını istifadə etməklə aradan qaldırmaq olar. Bu halda mütləq iki 128 istiqamətdə işləyən açarlar lazımdır. Sxemin işi ona əsaslanmışdır ki, R-2R dövrəli, yaxud, pilləli sxemin istənilən hissəsi R bərabər çıxış müqavimətinə malikdir (şək.7.12). 1-ci düyünü nəzərdən keçirək. Bu düyündən solda hər birinin müqaviməti 2R olan iki paralel qoşulan rezistor var, deməli, bu düyünün çıxış müqaviməti R-ə bərabərdir. 2-ci düyündə soldan 1-ci düyünün müqaviməti və onunla ardıcıl qoşulmuş R rezisroru (cəmi 2R olur) və həmçinin, bu dövrəyə paralel qoşulmuş 2R rezistoru var, ona görə də yekun müqavimət (R+R) 2R = R. Sxemdən göründüyü kimi bu qayda bütöv resistiv sxemdə mövcuddur. Böyük dərəcəyə (BD) uyğun açar qoşulduqda dayaq gərginliyi U day dövrədə U day /2R cərəyanı yaradır. Dayaq gərginliyinin növbəti dərəcədə (pillədə) qoşulduğu zaman N-1 düyünündə cərəyan U day /4-ə bərabər olacaq, deməli, ƏG-nin girişində cərəyan U day /4R olacaq. ƏGinin girişindəki tam cərəyan İ gir = A U day /2 N R (7.8) təşkil edəcək ki, burada A – çevrilən ikilik ədəddir. A-nın maksimal qiyməti A=2 N – 1 olduğundan, onda U çıx.maks. = U day (2 N -1) / 2 N (7.9) Şək. 7.12. R-2R rezistor matrisli sadə RAÇ. Əgər MOY tranzistoru əsasında açar istifadə etsək, onda baxılan sxemlərin hamısında sadəcə, U day gərginliyi əvəzinə E gərginliyi verməklə KMOY – invertorlar tətbiq etmək olar. Lakin bu halda 2R rezistorlarının müqavimətlərinin qiymətlərində düzəlişlər aparmaq lazımdır, çünki KMOY tranzistorların öz müqavimətlərini də nəzərə almaq lazımdır, onların 129 qiymətlərini isə əvvəldən dəqiq demək qeyri mümkündür. Ona görə də gərginlik kommutasiyası ilə olan bu sxemlər üçün bipolyar tranzistorlar əsasındakı açarlar daha çox uyğun gəlir. Bu sxemlər vuran RAÇ-lar kimi tətbiq olunurlar, hansı ki, vuruqlardan birincisi U day , ikincisi isə ikilik ədəd olur. RAÇ-ların sürət və dəqiqliyini gərginlik kommutasiyasını, cərəyan kommutasiyası ilə əvəz etməklə xeyli artırmaq olar. Lakin yüksək sürəti təmin etmək üçün sxemdə istifadə olunan diod və tranzistorların, həmçinin, ƏG – nin sürəti yüksək olmalıdır. Qeyd olunan üstünlüklərinə baxmayaraq cərəyan kommutasiyası ilə olan sxemlərdə bir sıra problemlər yaranır. Bu problemlərdən biri dərəcə cərəyanlarının verilməsi dəqiqliyi ilə bağlıdır. Bir çox hallarda RAÇ-in yüksək sürəti elə də zəruri parametr olmur. Əgər RAÇ rəqəm prosessorunun çıxışında texnoloji prosesə təsir üçün istifadə olunursa, onda onun girişində kodun dəyişilmə tezliyi çox nadir hallarda onlarla hersi keçə bilər. Bu halda daha ucuz başa gələn, presizion elementlərin istifadəsini tələb etməyən, yüksək sürət və ideal xəttilik təmin edən RAÇ - dan istifadə etmək daha məqsədəuyğundur. Belə qurğulara misal, ilkin olaraq kodun EİM (eninə impuls modulyasiyası olunmuş) siqnala çevrilməsi və sonradan süzgəclənməsinə əsaslanmış RAÇ göstərmək olar. Bu RAÇ-lar eyni dəqiqliyində cərəyan və gərginlik bölücüləri ilə olan RAÇ-lardan çox ucuzdur. İnteqral mikrosxem şəklində hazırlanmış belə RAÇ-lar daha əlverişlidir. Müasir rəqəm-analoq çeviriciləri (RAÇ) iki sinfə ayrılırlar: - bir etalonun çoxdəfəli (təkrarən) cəmlənməsi üsuluna əsaslanan qurğular; - bir neçə müxtəlif etalonların cəmlənməsi üsuluna əsaslanan qurğular. Birinci sinif çeviricilərdə bir etalondan istifadə edilir. Etalonun təkrarlanması (cəmlənməsi) sayı, giriş vahid kodun qiyməti ilə təyin edilir. Bu kod RAÇ-nin girişinə ardıcıl formada verilir. Burada vahid kod dedikdə, vahidlərinin sayı onun ekvivalent ədədinə bərabər olan yazılışı başa düşülür. Məsələn, onluq 5 ədədinin vahid kodda yazılışı 11111 şəklində olur. İkinci sinif çeviricilərdə etalonların sayı giriş kodunun dərəcələrinin sayına bərabər olur. Etalonların qiymətləri istifadə olunan kodun çəki əmsallarının qiymətinə mütənasib olur. Giriş kodu RAÇ-nin girişinə paralel formada verilir. Qeyd edək ki, hazırda ancaq ikinci sinif RAÇ-dan istifadə edilir. Belə RAÇ-nin struktur sxemi şəkil 7.13- də verilmişdir. 130 Şək. 7.13 Burada etalon cərəyan mənbəyini almaq üçün R-2R idarə olunan gərginlik bölücüsündən (rezistiv matrisdən) istifadə olunur. R-2R matrisinin işi tam sayda R-2R budaqlarından ibarət ayrılmış hissəsinin çıxış müqavimətinin, hər birinci müqaviməti 2R olan paralel qoşulmuş iki dövrə ilə təyin olunmasına əsaslanmışdır. Matrisin a düyünü ilə ümumi şin arasında iki 2R rezistoru paralel qoşulmuşlar (VT 0,2 – qoşulub). Ona görə də, matrisin a nöqtəsinə nəzərən çıxış müqaviməti R-ə bərabərdir. “b” nöqtəsi ilə sxemin ümumi şini arasında da paralel olaraq 2R və ardıcıl olaraq R müqavimətləri qoşulub (şəkil 7.14). Cərəyanların cəmlənməsi üsuluna əsaslanan RAÇ, ümumi halda, b sayda giriş mövqeli X kodunun mərtəbələrinə bərabər sayda cərəyan mənbəyinə, kodun mərtəbələri ilə idarə olunan b - sayda açarlara malikdir. Şək. 7.14. Cərəyanların cəmlənməsinə əsaslanan RAÇ-nin struktur sxemi Əgər, giriş X kodunun i mərtəbəsində “1” məntiq siqnalı olarsa, uyğun S i açarı etalon İ 02 cərəyan mənbəyini R yük müqavimətinə (sxemin “a” düyününü) qoşur. Əks halda (X i = 0), S i açarı uyğun mənbəni qısa qapayır və İ 0 x 2 i cərəyanı yükdən axa bilmir. Nəticədə, R yük rezistorunun cərəyanı İ ORN = İ 0 1 0 2 Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling