Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

Yarımcəmləyici iki bir mərtəbəli X1 və X2 ikilik ədədləri cəmləyən 
funksional qurğuya deyilir. X1=X2=1 halında X1+X2=10 olduğundan 
yarımcəmləyicinin iki çıxışa malik olması vacibdir. Çıxışlardan birinə (S) X1 və 
X2 ədədlərinin 2 moduluna görə olan cəmi ötürülür; digərinə (C) isə yüksək 
mərtəbəyə köçürüləcək “1” ötürülür. S və C çıxışlarındakı ədədlərin giriş X1 və 
X2 ədədlərindən olan asılılığı cədvəl 5.3-də verilmişdir. 
Cədvəl 5.3 
S və C çıxışları üçün dizyunktiv normal formada yazılmış struktur ifadələr
X1 X2 
S 
C 
0 0 
0 
0 
0 
1
1 
0 
1
0 
1 
0 
1 
1 
0 
1 

---

93
C=X
1
X
2
S=
2
1
2
1
2
1
Х
Х
Х
Х
Х
Х





(5.7) 
kimi təsvir oluna bilər. Bu ifadələr əsasən sadə VƏ, YAXUD və YOX 
məntiq elementlərində yerinə yetirilə bilər. Yarımcəmləyicilər «VƏ-YOX» və 
«YAXUD -YOX» elementlərində yerinə yetirilməsi daha məqsədə uyğundur.
Bu halda struktur ifadələr 
C=




Х
Х
Х
Х
2
1
; S=
2
1
2
1
2
1
2
1
Х
Х
Х
Х
Х
Х
Х
Х









(5.8) 
şəklində yazıla bilər. (2) ifadəsinə əsasən «YAXUD-YOX» 
elementlərində yaradılan yarımcəmləyicinin sxemi şəkil 5.2-də göstərilmişdir. 
Bu sxemdə «YAXUD» məntiq funksiyası DD1 və DD2 məntiq 
elementlərinin çıxışlarını birləşdirməklə əldə edilmişdir. Belə imkan TTM və 
İ
2
M növ məntiq sxemlərindən istifadə etdikdə mümkündür. 
Şəkil 5.2. Yarımcəmləyicinin funksional sxemi və şərti qrafiki işarəsi 
Cəmləyici iki çox dərəcəli ikilik ədədləri cəmləyən funksional qurğuya 
deyilir. Çox dərəcəli ədədlərin cəmlənməsi dərəcələr arası köçürməni nəzərə 
almaqla dərəcələr üzrə yerinə yetirilir. Çox dərəcəli cəmləyicilərin əsas elementi 
bir dərəcəli cəmləyicidir. Bu cəmləyici iki ədədin X
i
və Y
İ
kimi iki dərəcəsini 
cəmləyir və alınmış cəmə (i-1) dərəcəsindən i-dərəcəsinə olan köçürməni əlavə 
edir. 
Üç bir dərəcəli ikilik ədədlərin cəmi iki dərəcəli ikilik ədəd olduğundan, 
bir dərəcəli cəmləyici S
i
çıxışında 2 moduluna görə olan cəmi, C
i+1
çıxışında isə 
(i+1)-yüksək dərəcəyə köçürüləcək ədədi formalaşdırır. Bir dərəcəli 
cəmləyicinin işçi cədvəli aşağıda göstərilmişdir (cədvəl 5.4). 
Bir dərəcəli cəmləyici iki yarımcəmləyicidə yerinə yetirilir. Çox dərəcəli 
cəmləyicilər isə bir dərəcəli cəmləyicilər üzərində yerinə yetirilir (şəkil 5.3). 

---

94
Cədvəl 5.4
X
i 
Y
i
C
i
S
i
C
i+1 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
1 
1 
0 
0 
1 
0 
1 
0 
0 
1 
1 
0
1 
1 
0 
0 
1 
0 
1 
0
1 
0 
1 
1 
1 
0 
0 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
Şəkil 5.3. Birdərəcəli və çoxdərəcəli cəmləyicinin qoşulma sxemləri.