AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti


Download 5.13 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/55
Sana15.09.2017
Hajmi5.13 Mb.
#15716
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   55

t

əzad əmələ gəlmişdir. 

Leninin


2

  (1870-1924) r

əhbərliyi ilə  işlənib  hazırlanmış 

sosializm x

ətti, sosializm quruculuğunun Stalin

1

 t



ərəfindən zor-

                                                 

1

  Bax: Süleymanov Oljas. Az-Ya. 



–  B.:  Az

ərnəşr,  Azərbaycan Bədii 

T

ərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzi. 1993,  s. 10. 



2

 

Qeyd: ABŞ prezidenti olmuş oğul  Corc Buş Usamə bin Ladeni Lenin və Hitlerlə 



bir  sıraya  qoyub.  O,  Amerikanın  hərbi zabitlər  assosiasiyasının  qarşısında  çıxışı 

zamanı dünyanın vaxtilə Leninin və Hitlerin açıq bəyanatlarına fikir vermədiyini və 

bunun milyonlarla insanın ölümünə gətirib çıxardığını vurğulayıb və qeyd edib ki, bu 

gün Usam


ə  bin Laden və onun müttəfiqləri öz niyyətlərini Lenin və Hitler kimi açıq 

bildirirl

ər. 


Pulun  

diktaturası 

 

 



114 

                                                                                                        

Görün n

ə dərəcədə ədalətsiz müqayisədir. Lenini alim kimi qiymətləndirməmə-



yin özü 

ədalətsizlikdir. Rus hərbi tarixçisi Dmitri Volkoqonov (1923-1996) «Lenin: 

siyasi portret» 

əsərində göstərir ki, əvvəllər deyirdilər ki, Lenin daha 20 il yaşasaydı 

h

ər şey başqa cür olardı. Bu tam yanlış fikirdir. Lenin yüz faiz Stalinin mənəvi atası 



idi. Rusiyanın bütün fəlakətlərinin kökü – Lenində və leninizmdədir. Eyni zamanda 

Lenin qüdr

ətli intellektə malik qeyri-adi adam idi. O, günahkar idi, lakin «dahi 

günahkar» idi. 

Qorbaçovun prezidentliyi dövründ

ə  radikal  əhval-ruhiyyəli demokratlar mavzo-

leyd


ən V.İ.Leninin cəsədinin götürülməsi və torpağa basdırılması qərarının çıxarıl-

mas


ına cəhd etmişlər. Onlar B.N.Yeltsinin prezidentliyi dövründə də buna təşəbbüs 

göst


ərmişlər. SSRİ dağıldıqdan sonra V.İ.Leninə qoyulmuş çoxsaylı heykəllərin ço-

xu sökülmüş, muzeylər bağlanmış, adı şəhərlərin, küçələrin, müəssisə və təşkilatların 

üz

ərindən  götürülmüşdür.  1993-cü ildən hətta  Moskvada,  Qızıl  meydanda,  Lenin 



mav

zoleyi  qarşısındakı  1№-li qarovul postu ləğv  edilmişdi.  2001-ci ildə  Kremldə 

m

ətbuat  konfransında  sələflərindən fərqli  olaraq  V.V.Putin  V.İ.Leninin  cəsədinin 



bas

dırılmasının  əleyhinə  çıxmış  və  demişdir:  «Ölkə  70  il  Sov.İKP-nin  inhisarında 

ya

şamışdır. Bu bütöv nəslin həyat dövrüdür və çox insanlar öz şəxsi həyatlarını Le-



ni

nin adıyla bağlayırlar. Leninin dəfni onu göstərəcək ki, onlar yanlış dəyərlərə sita-

yiş etmişlər, qarşılarına yanlış məqsədlər qoymuşlar və onların həyatı bihudə yaşan-

mışdır». V.V.Putin qeyd etdi ki, V.İ.Leninin cəsədinin basdırılması cəmiyyətdə və-

ziyy

əti poza bilər və «Rusiyanın real yeniləşdirilməsinə mane ola bilər». Bununla ya-



naşı, o vurğuladı ki, «əgər biz iqtisadiyyatı və siyasi mühiti dəyişsək, onda bu əhali-

nin böyük hiss

əsinin şüurunun qaçılmaz dəyişilməsinə gətirib çıxaracaq». Və onda 

«

əhalinin böyük əksəriyyətinin həyata yeni baxışlarına arxalanaraq biz Rusiya xalqı-



nın  iradəsini yerinə  yetirəcəyik. Lakin o necə  olacaq, biz gələcəkdə  baxacağıq». 

(Bax: Zenkoviç N.A.Putin ensiklopediyası. Ailəsi. Komandası. Rəqibləri. Ardıcılları. 

(Rus dilind

ən tərcümə). Bakı.: «Nurlan»,  2006, s. 364-365). 

Tarix göst

ərir ki, bəzi dövlət başçıları çox hallarda öz səviyyələrinə uyğun fikirlər 

söyl

əmişlər.  Oğul  Corc  Buşun  səviyyəsi  insanları,  özü  də  55 cildlik əsər yazan, 



əvvəlki  mütəfəkkirləri oxuyub təhlil edən  bir insanı  bu  cür  qiymətləndirməyə əsas 

verirmi? 

«Times» q

əzetinin məlumatına görə keçirilən psixoloji tədqiqatdan sonra məlum 

olub ki, ABŞ-ın sabiq prezidenti oğul Corc Buş 1920-ci illərin əvvəllərində prezident 

olmu


ş  Uorren  Hardinqi  (1865―1923)  çıxmaq  şərtilə, intellektual səviyyəsinə  görə 

XX 


əsrdəki bütün ABŞ prezidentlərindən geridə qalır. (Uorren Hardinq 1921―1923-

cü ill


ər ərzində ABŞ-ın prezidenti olmuşdur). 

Kaliforniya Universitetinin psixoloqu Din Kit Simonton «Siyasi psixologiya» jur-

na

lında prezidentlərin intellektini qiymətləndirərkən tərcümeyi-halları əsas götürərək 



yazır  ki,  oğul  prezident  C.Buşun  açıqlığa,  yeniliyə, öyrənməyə, fantaziyaya, este-

tikaya, d

əyərlərə və ideallara olan marağı sıfra bərabərdir. 

H

ələ bütün bunlar C.Buşun prezident işlədiyi dövrün təhlili idi. O, artıq prezident 



deyil, bundan sonra 

onun haqqında nələr yazılacaq – bunu isə tarixin ixtiyarına bura-

xaq. 


Pulun  

diktaturası 

 

 



115 

la q


əbul  etdirilmiş  ağır  nəticələri,  yolları  və  metodları, 

N.S.Xruşşovun «demokratiya» və «şəxsiyyətə pərəstişliyə qar-

şı»  addımları,  ziddiyyətlərlə  dolu qeyri-elmi fəaliyyətinin xa-

rakteri


2

,  L.İ.Brejnevin,  Andropov  və  Çernenkonun heç nədən 

                                                                                                        

1

 Qeyd: B



əxtiyar Vahabzadə «İnsanla, torpaqla üz-üzə» adlı kitaba yazdığı ön sözdə 

qeyd edir: «Stalin ölübs

ə də stalinizm bu gün belə yaşayır və bizim demokratiyaya 

v

ə aşkarlığa doğru gedən yolumuzu yenə də kəsir. Mən bu dəhşəti hər yerdə, hər gün 



hiss edir

əm. Buna baxmayaraq, çox yerdə eşidirik: «Ölünün dalınca nə qədər danı-

şarlar? Bəs deyil?». Mən deyirəm, bəs deyil, Stalinin ölümüylə onun ənənəsinə son 

qoyulsayd

ı, bəs olardı. Axı, son qoyulmayıb, axı bu gün də danışanın ağzını yu-

mur, yen

ə həqiqəti qapı dalında qoyanlar meydan sulayırlar. Bütün bunlar isə 

sta

lizmin  davamıdır». (Bax: Murtuzayev  S.N.  İnsanla, torpaqla  üz-üzə. B.: Azər-

n

əşr, 1989,  s. 5). 



Fikrin söyl

ənilməsindən müəyyən müddət keçməsinə baxmayaraq bu gün də aktu-

al

dır. Stalin milyonlarla insanın düşünmək qabiliyyətini sanki əlindən almış, hamının 



əvəzinə  sanki  özü  düşünürdü.  (Bu  xüsusiyyət təkcə  Stalində  deyildir. Hakimiyyət 

başında  olanların  əksəriyyəti  bu  cür  düşünürdü.  Fransız  filosofu  və  hüquqşünası 

Mon

teskyö Mişel de (1533-1592) doğru demişdir: «Ötən əsrlərin təcrübəsindən mə-



lumdur ki, hakimiyy

ətə malik olan hər bir şəxs bu hakimiyyətdən sui-istifadə et-

m

əyə meyillidir və o istiqamətdə son həddə çatana qədər irəliləyəcəkdir)». Stalin 

bir çox xüsusiyy

ətlərinə  görə  «dahi»  şəxsiyyət  olmuşdur.  ABŞ  prezidenti  Trumen 

atom bombası haqqında ilk dəfə Stalinə iyulun 24-də Potsdam konfransı zamanı da-

nışmışdı. Trumen Stalinə

  

«söz g



əlişi» bildirmişdi ki, amerikalıların fövqəladə dərə-

c

ədə dağıdıcı qüvvəyə malik yeni silahı vardır. Trumenin xatırladığı kimi, Stalin bu-



na «xüsusi maraq göst

ərməmişdi. O, yalnız bunu demişdi ki, belə bir xəbəri eşitməyə 

şaddır və güman ki, biz ondan Yaponiyaya qarşı lazımınca istifadə edə bilməyəcə-

yik». Bu hadis

ədən beş il sonra öyrəndiyimiz kimi, Stalin bomba haqqında hər şeyi 

h

ətta Trumendən əvvəl bilirmiş. (Bax: U.P.Loren. İnsan və atom. Azərbaycan Dövlət 



N

əşriyyatı. Bakı.: 1975, s. 167). Həqiqət naminə deyək ki, II Dünya müharibəsindəki 

q

ələbə Stalinin adı ilə bağlıdır. 



2

 

Qeyd: Tarix heç vaxt N.S.Xruşşovun BMT-nin yığıncağındakı biabırçı hə-



r

əkətini unutmaz. O, salonu bürüyən səs-küyə etiraz əlaməti olaraq ayaqqa-

bılarını çıxarıb xitabət kürsüsünə döymüşdür. Baş Assambleyanın sədri icla-

sı yarıda kəsməyə məcbur olmuşdur. Budur bizim marksist adlandırdığımız 

r

əhbərlərimizin əsl siması. 



Onun genetikay

a qarşı qəti, kəskin və ardıcıl olaraq söylədiyi fikirləri 

biologiya elmin

ə vurduğu ziyan, «qarğıdalı epopeyası» barədə illərlə davam 

ed

ən hay-küyü öz dövründə  mütərəqqi  insanları  çaş-baş  salmışdı.  Bütün 



bun

ların  nəticəsidir ki, həqiqəti  dolayı  yolla  ifadə  edən lətifələr  yaranırdı. 

Stalin dövrünü xarakteriz

ə edən bir lətifədə deyilir ki, guya Xruşşov XX qu-

rultayda m

əruzə edib qurtarandan sonra kimsə yerindən qışqırır: 



Pulun  

diktaturası 

 

 



116 

x

əbəri olmayan» xəstə  təxəyyüllər 



1

  il


ə  Baş  Katib  işləmələri, 

M.S.Qorbaçovun qeyri-ciddi yenid

ənqurması sosializm demək 

deyildi. 

SSRİ-nin «Ulduz»lu rəhbəri  L.İ.Brejnevin

2

, sonra is



ə 

M.S.Qorbaçovun dövründ

ə  iqtisadi  inkişaf  səviyyəsinin  aşağı 

düşməsi artıq məlum idi. 

                                                                                                        

- O vaxt niy

ə susurdunuz? 

Xruşşov: - Soruşan kimdir? (Zaldan cavab gəlmir) – kimdir bunu soru-

şan?  (Zaldan cavab gəlmir). Susursunuz? Bax, biz də susurduq. 

Görün ölk

ə hansı prinsiplərlə, necə idarə olunurdu. 

1

 Qeyd: 1979-cu ilin iyununda yüks



ək dairələrin Vyana görüşündə L.İ.Brej-

nev faktiki olaraq, yeriy

ə bilmirdi. 1980-cı ildə o, Qazaxıstanın 60 illiyi mü-

nasib


əti ilə Alma-Ataya getmişdir. O illərdə Brejnev çox pis vəziyyətdə idi. 

Min n


əfərlik möhtəşəm zalda Qazaxıstanın birinci katibi Kunayev L.İ.Brej-

ne

vin şərəfinə qədəh qaldırar-qaldırmaz, o, qəfildən durub qapıya yönəlmiş 



v

ə  gedib  öz  maşınına  əyləşmişdi.  Mərasim  iştirakçıları  başa  düşürlər ki, 

Brejnev yen

ə kələfin ucunu itirib, hara, niyə gəldiyini unudub. Bunu görən 

Qa

zaxıstanın rəhbərliyi tez-tələsik, ləngimədən maşınlara doluşurlar və qa-



baqcadan n

əzərdə tutulmayan, proqramda olmayan istiqamətdə maşın karva-

nı yola düşür. 

V

ə yaxud 80-cı illərdə Azərbaycana gəlmiş L.İ.Brejnev möhtəşəm sa-



rayda Az

ərbaycan əvəzinə Əfqanıstan oxuması, vərəqləri səhv salması yəqin 

ki, tarixi h

əqiqət olaraq, gələcək nəsillərə çatdırılacaq. 

Tarixd

ə ölkə başçılarının qeyri-adi hərəkətləri barədə çox yazılıb. Hətta 



insanlarda b

əzən belə təsəvvür yaranıb ki, prezidentsiz də ölkə idarə olunur. 

M

əsələn, 1865-1869-cu illərdə  Amerika  prezidenti  olmuş  Endryu  Conson 



(1808-1875) heç bir m

əktəbdə oxumamışdır. 17 yaşı olarkən gələcək həyat 

yol

daşı Eliza Mak Kardel ona oxumağı öyrətmişdir. Conson geydiyi bütün 



kost

yumları  şəxsən  özü  tikirmiş.  Və  yaxud N.S.Xruşşov heç  bir  ali  təhsili 

olmadan ölk

əni idarə  etmişdir.  Reyqan  prezidentliyi  dövründə  bir  paltarı 

ikinci d

əfə geyməmişdir və s. 

2

 

Qeyd: L.İ.Brejnev SSRİ tarixində yeganə insandır ki, 4 dəfə Sovet İttifaqı 



Q

əhrəmanı  və  Sosialist  Əməyi Qəhrəmanı  adına  layiq  görülüb.  Bundan 

başqa, 1976-cı ildə marşal hərbi rütbəsi ilə təltif olunub, hansı ki, müharibə 

başlananda və  qurtaranda polkovnik rütbəsində  olub. Onun 8 –  Lenin 

ordeni, 2 

– 

Qırmızı Bayraq, II dərəcəli Boqdan Xmelinski ordeni, I dərəcəli 



V

ətən müharibəsi ordeni, Qızıl Ulduz ordeni olub. Sülh dövründə o, yüksək 

h

ərbi orden olan Qələbə ordeni ilə təltif olunub. Bu sırf hərbi orden idi. Bu-



Pulun  

diktaturası 

 

 



117 

Ölk


əni xilas etmək lazım idi. Lakin “bu xilasetmə” ölkə-

nin dağılması ilə nəticələndi.  Sosializmdən bazar münasibətlə-

rin

ə keçid və SSRİ-nin dağılması həm obyektiv, həm də  sub-



yektiv amill

ərdən irəli gəlmişdir. Daha belə yaşamaq olmazdı. 

Lakin m

əqsədi elan etmək başqa, onu həyata keçirmək isə ta-



mamil

ə başqadır. M.S.Qorbaçovun dövrü çətinliklərlə, əks qüv-

v

ələrin müqaviməti ilə qarşılaşdı



1

. Bundan 

əlavə, səriştəsiz hə-

r

əkətlərlə  belə  çətinliklər daha da dərinləşdirilirdi.  Qorbaçov 



                                                                                                        

nu Böyük V

ətən müharibəsində  qələbəyə  görə  təltif edirdilər. Bunlardan 

başqa,  köhnə sosialist ölkələrinin çoxsaylı mükafatları ilə təltif olunmuşdur. 

Bütün bunlar xalqda bir ikrah hissi oyatsa da heç kim cür

ət edib, ona 

qar

şı çıxmırdı. Lakin yaxınlıqlarından istifadə edib, o zamankı SSRİ Ali So-



veti  R

əyasət Heyətinin sədri olmuş Podqornı bir gün ona demişdir: Leonid 

İliç, artıq Sizdən anekdotlar danışırlar, deyirlər ki, Brejnev cərrahiyyə əmə-

liy


yatına uzanıb – sinəsini enliləşdirir, təzə ordenlər üçün yer düzəldir. 

   


1

 Qeyd: Katolik kils

əsinin siyahısında 264-cü Roma papası II İohani Pavel 

M.Qorbaçovun ictimai-siyasi hadis

ələrdə rolunu belə qiymətləndirir: «Qor-

baçovun xidm

əti ondadır ki, o, Şərqi Avropadakı və öz ölkəsindəki proseslə-

rin qarşısını almağa cəhd etmədi… Bu xadim vəziyyəti aydın görürdü, am-

ma neyn

əməli ki, tale ona dağıntı və xaosdan başqa heç nə verməmişdi». 



Papanın fikrincə, Sovet imperiyasının süqutunda başlıca rolu iki hadisə 

oy

nayıb: partiyanın XX qurultayında Xruşovun məxfi məruzəsi və Aleksan-



dr Soljenitsının imperiyaya vurduğu güclü zərbə. Qorbaçov hakimiyyətə gə-

l

ən zaman bu imperiyanın ölümünü bir fakt kimi təsdiq etməli oldu. (Bax: 



Tet

çer zarafatı xoşlamır. Məşhur adamların həyatından bilmədiyimiz faktlar. 

B.: Yazıçı, 1994,  s. 3-6). 

«D

əmir ledi» Marqaret Tetçer Sovet İttifaqının keyfiyyətcə yeni şəraitə 



keçdiyini duyan ilk Q

ərb liderlərindən biri idi. 1984-cü ildə  Londonda 

M.S.Qorbaçovu q

əbul edərkən Tetçer özünəməxsus siyasi duyumla nəinki 

sovet c

əmiyyətində yeni əhval-ruhiyyəni hiss etmişdi, hətta onu da başa dü-



şürdü  ki,  SSRİ  rəhbərliyində prinsipcə  yeni  siyasi  kursla işləməyi bacaran 

qüvv


ələr var. (Bax: yenə orada, s. 15). 

H

ətta o vaxtlar dünyanın sivil ölkələrində dərslik kimi qəbul edilmiş ki-



tablarda bel

ə M.S.Qorbaçovun islahatlarına diqqət yetirilmiş, lakin onun nə-

tic

əsinin necə  olacağı  haqqında  konkret  fikir  söyləməkdən çəkinmişlər. 



(Bax: Макконнелл К.Р., Брю С.Л. Экономикс: Принципы, проблемы и 

политика. В. 2т.: Пер. с англ. 11-го изд. Т.I. – М.: Республика, 1992, с. 

47, 50).

 


Pulun  

diktaturası 

 

 



118 

bütün c


əmiyyətin canına hopmuş sərxoşluğu az qala əlin bircə 

h

ərəkəti ilə ləğv etmək qərarına gəlmişdir. Onun prezidentliyi 



dövründ

ə, 1985-ci ildən  başlayaraq  spirtli  içkilərin  istehsalını 

v

ə satışını kəskin şəkildə azaltdılar, xeyli üzüm sahələrini məhv 



etdil

ər.  İstehsalatı  spirtsiz  içkilər  istehsalına  yönəltdilər. Bəs 

n

əticə necə oldu? Problemi həll edə bilmədilər, daha yeni prob-



leml

ər meydana çıxdı – əldəqayırma araq çəkilməsi kəskin su-

r

ətdə  artdı,  şəkər  qıtlığı  yarandı,  araq-şərab möhtəkirliyi güc-



l

əndi, ölkə on milyardlarla valyuta itirdi, dövlət büdcəsinə kəs-

kin z

ərbə vuruldu. 



Bir t

ərəfdən hakimiyyət orqanlarının qətiyyətsizliyi, təd-

birl

ərin alayarımçıq aparılması, digər tərəfdən isə əks qüvvələ-



rin müqavim

əti ölkəni fəlakət həddinə  gətirən inzibati-amirlik 

sistemind

ən yaxa qurtarmağa imkan vermirdi. 

Bunlarla yanaşı, aşkarlıq, cəmiyyətin demokratikləşdiril-

m

əsi, siyasi sərbəstlik yolunda ilk addım atılması kimi müsbət 



hal

ları da qeyd etməmək olmaz. Eyni zamanda o dövrdə nazir-

likl

ərin və baş idarələrin əmrləri ilə hərəkətə gətirilən köhnə tə-



s

ərrüfat mexanizmi yenə  də  saxlanılırdı.  Bir  çox köklü prob-

leml

ər hələ də həllini gözləyirdi. 



Analoji müqayis

ə nəticəsində demək olar ki, o dövrdə 

d

ə, elə  bu gün də  bəzi dövlət rəhbərləri  yaranmış  vəziyyəti 

bütövlükd

ə dərk etməkdə çətinlik çəkirlər. İqtisadiyyatda və 

h

əyatın  bütün  sahələrində  bazar münasibətləri  lazımı  də-

r

əcədə dərk edilmir, onun müsbət və mənfi nəticələri haqqın-

da insanların çoxunda tam təsəvvür yoxdur. 

XVIII 


əsrin  fransız  utopik  sosialisti  Tomas  Myunser 

(1490-


1525),  utopik  sosialist,  ingilis  humanist  yazıçısı  dövlət 

xadimi Tomas Mor (1478-

1535), sonralar fransız utopik sosia-

listl


əri Anri Klod De Ribrua, Sen-Simon (1760-1825), Şarl Fur-

ye (1772-1832), Qabriel Bonn de Mabli (1704-1785), Morelli 

(t

ərcümeyi-halı  məlum deyil), ingilis Robert Ouen (1771-



1858), italyan fil

osofu, şair, siyasi xadim, utopik kommunizmin 

yaradıcısı  Dominikan,  1598-1599-cu illərdə  Kalabriyada 


Pulun  

diktaturası 

 

 



119 

İspaniya hökmranlığına qarşı qəsdə başçılıq etmiş, 27 ilə yaxın 

h

əbsdə  olmuş  Tommazo  Kampanella  (1566-1639) belə  hesab 



edirdil

ər ki, ən yaxşı cəmiyyət o cəmiyyətdir ki, hər kəs tə-



min olunmuşdur və heç kimin artıq var-dövləti yoxdur. Bə-

zi utopistl

ərə görə mülkiyyət o həddə qədər məqbul sayıla 

bil

ər ki, bu hədd daxilində insan ondan yalnız yaşamaq va-

sit

əsi kimi istifadə etmiş olsun. 

1991-ci ild

ə  Türkiyənin sabiq prezidenti Turqut Özal 

Moskvaya s

əfər  etmişdi.  O  zaman  Özalın  Mixail  Qorbaçovla 

rüşü 5 saat çəkmişdir. Özal Türkiyədəki islahatların gedişin-



d

ən danışmış, Qorbaçov diqqətlə dinləmiş və müəyyən qeydlər 

apar

mışdır. Təbii ki, o zaman Qorbaçov bazar iqtisadiyyatının 



n

ə olduğunu bilmirdi

1



                                                 



1

 Qeyd: Tarix göst

ərir ki, hətta bəzən ən güclü siyasətçilər belə, iqtisadiyyatı 

d

ərk etməmişlər və  siyasəti  iqtisadiyyatdan üstün tutmuşlar.  Böyük  ingilis 



iq

tisadçısı Con Meynard Keyns 1934-cü ildə «Böyük depressiya»nın ən qız-

ğın çağında ABŞ prezidentinə yardım göstərmək üçün Böyük Britaniyadan 

Va

şinqtona gəldi. O zamankı ABŞ prezidenti Ruzveltlə Con Keynsin birinci 



v

ə yeganə görüşü dünyada çox söz-söhbətə səbəb oldu. Bu söz-söhbətin ma-

hiyy

əti isə ondan ibarət idi ki, Ruzvelt Keynsin dəlillərini və hesabatlarını 



«başa düşmürdü», çünki iqtisadiyyatdan zəif başı çıxırdı. 

Ruzveltl


ə Keyns təkcə eyni dildə danışmırdılar həm də onların hər ikisi-

nin yaxından tanış olduqları bir problemi müzakirə edirdilər. Ancaq Ruzvelt 

praktiki, Keyns is

ə nəzəri cəhətdən. Bu görüşü izləyən müşahidəçilərin fik-

rin

ə  görə  C.Keynsin dəlillər  sistemi  inandırıcı  idi,  lakin  Ruzvelt  onu  başa 



düşməyib. 

Fransua Bedarida Uinston Çerçillin h

əyatı haqqında yazdığı əsərdə, onu 

güclü şəxsiyyət və siyasətçi kimi xarakterizə edir. Lakin eyni zamanda qeyd 

edir ki, o, n

ə Freydin, nə də Marksın əsərləri ilə tanış deyildi. Hətta o iqtisa-

di bazis

ə  heç bir əhəmiyyət verməmişdir.  (Bax:  Бедарида  Ф.  Черчиль  / 

Пер. с фр. Е.Н.Юдинов (Жизнь замечат. людей: Сер. биогр. Вып. 847) – 

М.:  Мол.  Гвардия,  2003,  c.  175;  Qafarov  Ş.S.  Müasir  iqtisadi  sistem  və 

qloballa

şma. (Monoqrafiya). Bakı.: 2005, s. 369-371). 

Uzun müdd

ət (1965-1985-ci illərdə)  SSRİ  Dövlət Plan Komitəsinin 

s

ədri işləmiş N.K.Baybakov yazır ki, bir gün N.S.Xruşşov məni yanına ça-



ğırdı və söhbət əsasında qəflətən dedi:  

Pulun  

diktaturası 

 

 



120 

XX 


əsrin yetmiş ili ərzində SSRİ-də «sosializm» ideyası, 

el

min, praktikanın bütün sınaqlarından keçmişdir. O zaman in-



sanlar öz g

ələcəyini sosializmdən kənarda təsəvvür etmirdilər. 

Bu reallıq idi. Pol A.Samuelson yazırdı: «Sosializm – bu siyasi 

n

əzəriyyəyə  görə,  işçi  qüvvəsi istisna olmaqla bütün istehsal 



amill

əri cəmiyyətə məxsus olmalıdır. Bu kapitaldan gələn gəliri 

kapitalizm

ə nisbətən daha bərabər sürətdə bölməyə imkan ve-

r

ərdi»


1



Dövl



ət başçıları və onların ətrafındakılar özlərinin ha-

kimiyy

ətini möhkəmləndirmək naminə  sosializmi  müdhiş 

d

ərəcədə deformasiyaya uğratmışdılar, onun əsl mahiyyəti-

ni boğmaq üçün amansız bir mexanizm yaratmışdılar. 

                                                                                                        

- M

ərkəzi Komitənin Rəyasət Heyəti məqsədəuyğun hesab edir ki, Sizi 



SSRİ Dövlət Plan Komitəsinin sədri təyin etsin. 

Bu gözl


ənilməz, mənim üçün yeni və böyük təklif idi. Ona görə də de-

dim:


 

- Nikita Sergeyeviç m

ən iqtisadçı deyiləm. Və ölkənin xalq təsərrüfatı-

nın planlaşdırılmasının öhdəsindən gələ bilmərəm. 

O, m

ənim sözlərimdən heç də təəccüblənmədi və dedi: 



-  B

əs mən? Bəyəm mən iqtisadçıyam? Mənim planlaşdırmadan başım 

çıxır ki? Buna baxmayaraq bütün ölkənin iqtisadiyyatına rəhbərlik edirəm. 

Bel


ədir yoxsa yox? 

- B


əli, lakin bir var ayrı-ayrı sahələr üzrə tapşırıq verəsən, bir də var ki, 

bütün sah

ələri  balanslaşdırasan.  Bunlar  başqa-başqa  şeylərdir. Bu gün re-

surs


ların  qarşılıqlı  əlaqəsini  və  meylini hesablamaq və  məsələnin düzgün 

op

timal variantını tapmaq çətindir. 



Xruşşovu  inandıra  bilmədim.  (Bax:  Байбаков  Н.К.  От  Сталина  до 

Ельцина. – М.: ГазОил пресс, 1998, с. 110). 

M.S.Qorbaçovla B.N.Yeltseni müqayis

ə etməli olsaq, Yeltsen populist, 

Qorbaçov is

ə həm populist həm də praqmatik idi. 

Turqut Özal v

ə  Süleyman Dəmrəli müqayisə  etməli olsaq, demək la-

zımdır  ki,  hər ikisi ixtisasca mühəndis, mərkəz  sağ  ideologiyasına  qulluq 

ed

ən, lakin fərqli şəxsiyyətlər olublar. Turqut Özal xalq adamı, əsl mənada 



iq

tisadiyyatı  dərindən bilən islahatçı  idi.  Süleyman  Dəmirəl isə  siyasətlə 

oynayan, sözün h

əqiqi mənasında, populist siyasətçi  idi. 

1

 

Bax: Пол А.Самуэльсон, Вильям Д.Нордхаус. Экономика: Пер. с англ. 



– 

М.: «БИНОМ», «Лаборатория Базовых Знаний», 1999, с. 794. 



Download 5.13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   55




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling