AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Download 5.13 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Uinston Çörçill demişdir ki, de- mokratiyadan ziyanlı şey yoxdur, amma nə edəsən ki, bəşə- riyy
- Pulun diktaturası
- Barak Obama V.Putin haqqında demişdir: “Putin bir ayağı ilə köhnə, digər ayağı ilə isə yeni metodlarla h
- Neft və qaz resursları üzərində impe- riya qurmaq yox, s əmərəli istifadə üçün ona azad xalq ha- kim olmalıdır.
- Dünyada nadir d ə olsa elə dövlət başçıları olub ki, ölk əsinin siyasi deyil, iqtisadi xəttini köklü surətdə dəyişdi
Pulun diktaturası
130 Sokrata gör ə hakimiyyəti zəhmlilər, tiranlar, zorakılar de- yil, ağıllılar idarə etməlidir. Birl əşmiş Krallığın baş naziri olmuş Toni Bleyr demokra- tiyanı belə xarakterizə edirdi: «Hökumət nə qədər şəffafdır; onun n
əyi və niyə etdiyini necə bilirik; necə şikayət edirik; hö- kum
əti necə dəyişirik; ona necə təsir edirik – bütün bunlar de- mokratiy
anın mahiyyətini göstərir». H ələ XVIII əsrdə böyük fransız mütəfəkkiri Şarl Lui Mon teskye yazırdı ki, ərazicə böyük dövlətlərdə demokratiya mümkün deyil. Londonda yerl əşən «Ekonomist İntelligence Unit – EİU M ərkəzinin» 2006-cı il üçün «Demokratiya İndeksi» adlı hesaba- tında idarəetmə formasından asılı olaraq, ölkələri dörd qrupa böl- müşdür
1 . Tam demokratik ölk ələrə 28, qüsurlu demokratik öl- k ələrə 54, hibrid (qarışıq) ölkələrə 30, avtoritar ölkələrə isə 55 dövl ət daxil edilmişdir. Tam demokratik ölk ələrin siyahısına İsveç başçılıq edirdi. ABŞ isə bu siyahıda 17-ci sırada idi. Hesabatda bildirilirdi ki, son onillikl ərdə demokratiya sa- h əsində irəliləyişlərə baxmayaraq, dünya əhalisinin ancaq 13 faizi demokratik ölk ələrdə yaşayır, 40 faizi isə hələ də avtoritar idar əetmədən əziyyət çəkir. ABŞ və Qərb ölkələri dağılmış sosialist ölkələrinə sanki demokratiya g ətirdi. Vaxtı ilə Uinston Çörçill demişdir ki, de-
B əzi ölkələrdə demokratiya hələ başlanğıc dövründədir, dig ərlərində isə artıq özünün yüksək səviyyəsinə qalxıb. Məsə- l ən, Rusiya prezidenti Vladimir Putin 12 iyul 2006-cı ildə Fran- sa nın TF-1 kanalına verdiyi müsahibədə jurnalistin ̶ Siz hesab
1 Qeyd: Qiym ətləndirmədə aşağıdakı parametrlər əsas götürülür: seçki pro- sesi, siyasi prosesl ər və plüralizm, hökumətin fəaliyyəti, siyasi mədəniyyət, siyasi prosesl ərdə iştirak və vətəndaş azadlıqları.
Pulun diktaturası
131 edir
siniz ki, demokratiyanın Rusiya modeli var və o tutaq ki, Avropa v
ə Amerika demokratiyasından fərqlidir? Vladimir Putin cavabında qeyd edir ki, dövlət dayə deyil, dövl ət hər şeyə məcburetmə aparatıdır və mən belə hesab edi- r əm ki, demokratiya daha çox demokratik prinsiplərin təminatı nöqteyi-n əzərindən yanaşmada daha parlaq şəkildə özünü büru- z ə verəcək. Bəzi Avropa ölkələrində isə region rəhbərlərinin bir başa təyinatı mövcuddur. Bizdə isə bu proseslərdə indi regio- nal m əclislər iştirak edirlər. Lakin bu prinsip bəzi ölkələrdə ümumiyy ətlə yoxdur. Orasını heç demirəm ki, Avropanın bir sıra ölkələrində hələ də monarxiya institutları qalmaqdadır. Corc Buş 2005-ci ildə Bratislavda Vladimir Putinlə görü- şərkən Rusiyadakı demokratiyadan narahat olduğunu, demokra- tiyaların hər zaman ölkələrin mədəniyyət və ənənələrini əks etdirdiyini bildirib. Demokratiyanın ortaq nöqtələri də var: hüquqi dövl ət, azad mətbuat və azad müxalifət. Putin is
ə orada və yaxud burada, az və ya çox demokrati- ya
olduğunu söyləmək, mənim qənaətimə görə, doğru deyil ― dey
ə bildirib. Demokratiya anarxiya demək deyil. Hər kəsin ağlına gələni etməsi, xalqı aldatmağa cəhd göstərməsi demok- ratiya deyil. Biz xüsusi demokratiya qurmaq niyy ətində deyilik. Demokratiyanın əsas şərtlərini mənimsəyirik, lakin bu şərtlər Rusiya
ənənələrinə də uyğun olmalıdır 1 . Doğrudan da demokratiya fikir azadlığıdır, o əməl azadlı- ğına çevriləndə anarxiya yaranır. İqtisadiyyatı zəif inkişaf etmiş ölk ədə demokratiyanın mövcudluğunu inkar etmək, fikrimizcə, mübahis əli görünür. Çünki, reallıqda hər nəfərə düşən ÜDM-in orta dünya s əviyyəsindən aşağı olan ölkələrdə demokratiya, bu göst əricinin orta dünya səviyyəsindən yüksək olduğu ölkələrdə 1
Qeyd: “Exo Moskvı” radiosunun verdiyi məlumata görə 2009-cu il iyulun 6-8-d
ə Rusiyaya səfəri ərəfəsində ABŞ prezidenti Barak Obama V.Putin haqqında demişdir: “Putin bir ayağı ilə köhnə, digər ayağı ilə isə yeni metodlarla h ərəkət edir”. Bu bir daha onu göstərir ki, Putinin məqsədi h ələ də tam aydın deyil. Pulun diktaturası
132 olduğundan bəzən yüksəkdir. Bu halda demokratiyanın digər meyarları nəzərə alınmalıdır. Hər halda bu bir həqiqətdir ki, mük
əmməl demokratiya və azadlıq iqtisadi demokratiya və azadlıqdır. Demokratiya olmayan ölkələrdə avtoritarizm, inzibati-amirlik v ə bürokratizm var gücü ilə inkişaf edir. Y.M.Berqer göst ərir ki, sabit olmayan hakimiyyətdən təka- müld ən başqa nə istəsən gözləmək olar. Demokratiya xaosdan yarana bilm əz. Demokratiya o zaman mümkündür ki, dövlətlə – c əmiyyət və insan arasında sistemli münasibət yaransın və n əticədə tədricən özbaşınalıq ləğv edilsin 1 .
luq dön əminə qayıtmaq niyyətində olmadığı barədə təminat verib: «keçmişə qayıtmaq olmaz. Çünki ruslar azadlığa qovu- şub». Bu vaxta qədər qapalı görünən Putin, daxili aləmini ilk d əfə olaraq açıqlığı ilə büruzə verdi. Lakin Putin bir müddət əv- v əl SSRİ-nin dağılmasını «20-ci əsrin geosiyasi faciəsi» sayan- da daha çox s əmimi idi. Putin dem ək olar ki, bununla bütün şübhəli addımlarına guya son qoydu. Onun ilk dövrd əki siyasəti isə gizli niyyətlərdən x əbər verirdi. Belə ki, hakimiyyətə gələndən sonra ilk dəfə olaraq Şimali Koreya, Kuba, İran və Çinə səyahət etmişdi. M əlum idi ki, bu ölkələr ABŞ-ın düşmənləri idi. Sanki Rusiya ABŞ-ın düşmənləri ilə ittifaq yaradırdı. Rusiyada əhalinin sayının ildə bir milyon nəfər azalmasına, ölk
ənin korrupsiyaya bürünməsinə, orduda vəziyyətin olduqca g ərginləşməsinə, iqtisadiyyatın ciddi böhran şəraitinə düşməsinə baxmayaraq Rusiya demokratik yolla getm ək fikrindədir. Rusiyada k əndlilər tamamilə tənəzzül edib. Rusiya rəhbər- liyi görür ki, Q ərb, NATO inkişaf edərək Rusiyanın sərhədlərinə q ədər gəlib çıxıb. Lakin Rusiyada demokratiya həqiqətən də boğulur. Bu ziddiyyəti həll etmək üçün demokratiya lazımdır.
1 Bax :
Авторитаризм развития: генезис, функции, перспективы. Миро- вая экономика и международные отношения. 2005, № 6, с.95. Pulun diktaturası
133 Amma Rusiya imperi ya olduğuna görə çox böyük qüvvələr var ki, demokratiyaya qarşı çıxır. Rusiyanın inkişafı üçün dövləti imperiya v əziyyətindən çıxarmaq lazımdır. Rusiyanın bu səylərinə baxmayaraq Helmut Şmidt 2003- cü ilin uyun ayında Moskvada çıxışında birbaşa demişdir ki, hörm ətli cənab demokratlar məni bağışlayın, Rusiya iqtisadi avtoritarizmd ə hələ də özünü göstərir 1 .
ə illərdir Rusiya rəhbərliyi ölkəni neft və qaz imperi- ya sına çevirmək istəyir. Neft və qaz resursları üzərində impe- riya qurmaq yox, s əmərəli istifadə üçün ona azad xalq ha- kim olmalıdır. Bu demokratiya olardı. Putinin prezidentliyinin ilk dövrl ərində Rusiyada müasir standartlara cavab ver ən zavodların sayı cüzi idi. Avropa ölkə- l əri və Yaponiya kimi inkişaf etmiş bir dövlət bu gün də avto- mobill ərini rus metalından hazırlayırlar. Amma Rusiyada avto- mobil s ənayesi demək olar ki, tənəzzülə uğrayıb. Rusiyaya bir çox m əhsullar Qərbdən gəlir. Digərlərinin hesabına yaşayan öl- k ə isə qüdrətli dövlət sayıla bilməz. Rusiyanın birinci Prezidenti Boris Yeltsin vaxtı ilə, «Ru- si yanın xilaskarı» adlandırılırdı. Bir müddət keçəndən sonra isə az qala «V ətən xaini» adlandırmağa başladılar. Boris Yeltsin Mixail Qorbaçovun elan etdiyi «yenid ənqurma» və «aşkarlıq» şüarlarını sözdə deyil, əməldə həyata keçirməyə can atırdı. Aralarındakı kəskin ziddiyyətlə əlaqədar Mixail Qorba- çov Yeltsin ə açıq surətdə demişdir: «Mən səni siyasətə burax- ma yacağam». Bel ə ziddiyyətli dövlət başçılarından fərqli olaraq 1989- cu ild ə yüksək səviyyəli ABŞ – SSRİ danışıqları zamanı Buş qara d ərili gənc qadının qolundan tutaraq onu Mixayil Qorba- çova t əqdim edib: «Bu, Kondoliza Raysdır. Sizin ölkəniz haq- 1 Bax: Авторитаризм развития: генезис, функции, перспективы. «Миро- вая экономика и международные отношения». Журнал. 2005, № 6, с. 102.
Pulun diktaturası
134 qında nə bilirəmsə, ona borcluyam» - demişdir. Amerikada özl ərindən əvvəlki prezidentlərə və layiqli insanlara münasibət tamamil ə fərqlidir. Bu demokratiyanın əlamətidir. Bill Klintonun hakimiyy ətə gəlməsindən sonra Rays Stenford Universitetind əki köhnə işinə qayıdıb. Oğul Buşun dövründ ə isə dövlət katibi Kolin Pauell istefa verdikdən sonra onun yerin ə «Qara ledi» adlanan Kondoliza Rays təyin olundu. Kondoliza Rays Putind ən xoşunun gəlmədiyini «onu seçmək m ənim işim deyildir» söyləmişdir. Bu adamın enerjisi və niy- y ətləri var. Məsələ ondadır ki, bu enerji hansı istiqamətə yönə- l əcək – Rusiyanı daha da avtoritar dövlətə çevirməyəmi? O, güc strukturları ilə nəinki əlaqəlidir, hətta öz yüksəlişində mü- əyyən mənada onlara borcludur. «Yabloko» partiyasının lideri məşhur iqtisadçı Q.A.Yav- lin
ski V.V.Putini «qara yeşik» adlandırır, çünki onun içində nə ol duğunu heç kim bilmir 1 . Lakin, Yeltsin inadkarcasına, açıq-aydın Qorbaçovun əleyhinə gedərək mübarizəsini davam etdirdi. Müxtəlif qruplar Yeltsini müdafi ə etməyə başladılar. Hər dövrün öz xüsusiyyət- l əri var. «Boris, sən haqlısan» sözü o dövrün ən məşhur siyasi şüarına çevrilmişdir. Boris Yeltsinin ikinci prezidentliyi dövründ ə iç üzü açıl- mış, tam nüfuzdan düşmüşdür. 1996-cı ildə onun prezident se- çilm əsi sual altında idi. O zaman Rusiyanın baş siyasi texnolo- qu sayılan Anatoli Çubays ölkənin əksər inhisarçılarının kömə- yi il
ə Yeltsini müdafiə edə bildi. Çox çətinliklə prezident seçil- m əsinə baxmayaraq xəstəliyi siyasi proseslərə təsir imkanlarını olduqca z əiflətmişdir. Rusiyada sanki ailə hakimiyyəti yaran- mışdı. Yeltsini xəstəlik əldən salmışdı, demək olar ki, ölkəni qı- zı və köməkçiləri idarə edirdi. Yeltsin ikinci prezidentliyinin el ə ilk aylarında ürəyindən əməliyyat olundu. Vəziyyət getdik- 1
Bax: Zenkoviç N.A.Putin ensiklopediyası. Ailəsi. Komandası. Rəqibləri. Ardıcılları. (Rus dilindən tərcümə), Bakı.: «Nurlan» , 2006, s. 732. Pulun diktaturası
135 c ə gərginləşirdi. Bir tərəfdən inhisarçılar və çökməkdə olan öl- k ə iqtisadiyyatı, digər tərəfdən idarəçilikdə baş alan xaos. Tarix t əkrarlanırdı. Brejnev – Andropov – Çernenko dövrü yada dü- şürdü. Yeltsin isə prezidentliyi kimə isə həvalə etməyi ağlına bel
ə gətirmirdi. Cərrahiyyə əməliyyatına hazırlıq dövründə ha- mı dərk edirdi ki, Yeltsin yaşlı olduğundan əməliyyat ölümlə də n əticələnə bilərdi. Ona görə də 1996-cı ilin noyabrında ağır cər- rahiyy ə əməliyyatına məruz qalanda Yeltsin səlahiyyətlərini sə- r əncamla müvəqqəti olaraq o zamankı baş nazir Viktor Çerno- mırdinə həvalə etdi. Vəzifə hərisliyi o dərəcədə güclü idi ki, bu s ərəncamla bərabər, ikinci bir sərəncamın (prezident səlahiy- y ətlərinin sahibinə qaytarılması haqqında) hazırlanmasına gös- t əriş vermişdi. Cərrahiyyə əməliyyatından dərhal sonra narkoz- dan h ələ özünə tam gəlməmiş Yeltsinin ilk sözləri həkimləri şoka salmışdı: «İkinci sənədi mənə gətirin imzalayım». Doğrudan da yaxşı deyiblər, xəstə bədəndə xəstə ruh olar. V.S.Çernomırdin 17 saat ərzində RF Prezidentinin səlahiyyətləri- ni icra edib. 21.VII.2007-ci ild ə ABŞ prezidenti Corc Buş səlahiyyətlə- rini müv əqqəti olaraq vitse-prezident Dik Çeyniyə verib. Bu prezidentin tibbi müayin əsi ilə bağlı olmuşdur. Vitse-prezident Çeyni prezident s əlahiyyətlərini cəmi 2 saat 15 dəqiqə icra edib. Buş 2002-ci ildə də belə müayinədən keçib. O vaxt o, səlahiyyət- l ərini yenə də 2,5 saat ərzində Çeyniyə ötürmüşdür. ABŞ-ın keçmiş prezidenti Bill Klinton öz xatirələr kita- bında Boris Yeltsinin prezident olarkən 1995-ci ildə Amerikaya s əfəri zamanı sərxoş halda alt paltarında küçəyə çıxıb taksi sax- latmağa cəhd göstərdiyini yazır. ABŞ-ın mühafizə xidmətinin əməkdaşları Ağ Evin yüz metrliyində onu saxlamışlar. Yeltsin mühafiz əçilərin əhatəsindən hansısa yolla çıxıb və guya pitsa almağa gedirmiş. Dig
ər bir epizodda isə mühafizəçilər Yeltsini qaldığı iqa- m ətgahın zirzəmisində gecə yarısı dolaşarkən oğru bilərək sax- la yıblar. Yeltsin ora-bura vurnuxaraq nəsə axtarırmış. O zaman Pulun diktaturası
136 beyn
əlxalq qalmaqala imkan verməmək üçün bu hadisəni ört- bas
dır etməli olublar. Vaxtil
ə L.Brejnevə lağ edən Yeltsin özü keçmiş baş kati- bin günün ə düşmüşdü. Otto Fon Bismark yaxşı demişdir: siya-
Moskvanın sabiq meri Yuri Lujkov Rusiyanın Birinci Prezidenti Boris Yeltsinin hakimiyy ətdə olduğu dövrü «ölkə üçün itirilmiş illər» hesab edirdi. 2009-cu ild ə ABŞ-da Harvard Universitetinin professoru Henri Luis öz evind ə soyğunçuluq etmək ittihamı ilə həbs edil- mişdir. Bir qadın polisə zəng edərək qonşu evə iki kişinin so- xulmaq ist ədiyini demişdir. Həqiqətən də polislər hadisə yerinə g ələrkən iki qaradərilinin evə soxulmağa cəhd göstərdiklərini gör müşlər. Onları saxlayarkən məlum olub ki, şübhəlilərdən bi- ri el ə ev sahibinin özü, professor Henri Luisdir. Professoru sax- layan polis bildirib ki, o hadis ə yerinə gələrkən onları söyub və “ra sist” adlandırıb. Hadisə ABŞ-da geniş rezonans doğurmuş- dur v ə ABŞ prezidenti Barak Obama Ağ Evdə mətbuat kon- fran sı keçirərkən professoru müdafiə etmiş və demişdir ki, polis kifay ət dərəcədə kobud və axmaqcasına davranaraq adamı öz evind ə həbs etmişdir. Obama Amerika polisinin qaradərili və- t əndaşları ağdərililərə nisbətən daha çox incitdiyini və bunun s əbəbinin irqçilik problemi ilə bağlı olduğunu söyləmişdir. Pre- zidentin sözl ərindən Amerika polisləri çox məyus olmuşlar. Barak Obama bir gün sonra professor Henri Luisi saxlayan polis serjantı Devid Krouliyə zəng edərək, işlətdiyi ifadələrə görə üzrxahlıq edib. Sadəcə olaraq söylədiyi “rasist, axmaqcasına” ifad
ələri seçərkən ehtiyatsızlıq edib. O, professora da zəng edib və h ər ikisini Ağ Evə dəvət edərək, onlarla birlikdə pivə içib. Dünyada nadir d ə olsa elə dövlət başçıları olub ki, ölk əsinin siyasi deyil, iqtisadi xəttini köklü surətdə dəyişdi- rib. B əzi prezidentlər siyasi cəhətdən, çox azları isə iqtisadi bax ımdan, iqtisadi təfəkkür səviyyəsinə görə fərqlənib. Pulun diktaturası
137 M əsələn, Ruzvelt, Çörçill siyasi baxışlarına görə seçilsələr də iqtisadi t əfəkkür səviyyələri dərin deyildir 1 .
əliklə, tarix elə konkret fəaliyyətlərdən ibarətdir ki, on ların real hadisələrə təsirini qabaqcadan birmənalı şəkildə söyl əmək mümkün deyil. Qorbaçovun, Yeltsinin, Putinin fəa- liyy ətinin iqtisadiyyat və siyasətin qarşılıqlı təsiri prizmasından izah etm əyə çalışsaq, bu təsirin həm müsbət həm də mənfi t ərəflərindən danışmalı olarıq. Bu təkcə Rusiyada deyil, istəni- l ən ölkədə belədir.
Tarix ən demokratiya nəinki real həyatda, nisbətən sözdə daha gur s əslənib. 1789-cu ildə ilk dəfə olaraq ABŞ-da prezident seçkil
əri keçirilmiş və Corc Vaşinqton (1732-1799) prezident seçilmişdir 2 . 1791-ci ild ə ABŞ konqresində konstitusiyaya 10 düz
əliş edildi. «Hüquqlar haqqında bil» adlı bu düzəlişlərə de- mok
ratik insan hüquqları və azadlıqları daxil idi. Buna baxmaya- raq n
ə «İstiqlaliyyət bəyannaməsi», nə də Konstitusiya quldarlığı l əğv etmədi. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi BMT beynəlxalq təşkilatdır v ə ora 197 ölkə daxildir. Üzvlərin birgə qərarı BMT-nin qərarı- dır. Bu ölkələrin yalnız 50-si demokratik ölkə sayılır. Afrika qit əsində 30 ölkə var, bunlardan maksimum iki dövl
əti qismən demokratik dövlət hesab etmək olar. Afrikada de- mokratiyanın pozulması özünün ən iyrənc formasında həyata ke- çirilir. M əsələn, Afrika ölkəsi olan Toqada 1967-ci ildən ölkəni idar ə edən və ən qəddar diktatorlardan biri sayılan Qnasinqbe Eyabeminin q əflətən ölməsindən sonra 2005-ci ildə növbədənkə- nar prezident seçkil əri keçirildi.
1 Bax: Con Meynard Keynsin 1925-ci ild ə «Экономические последствия политики мастера Черчилля», 1923-cü ildə «Трактат о денежной рефор- ме» adlı əsərlərində bunu aydın görmək olar. 2
Qeyd: Corc Vaşinqton 1789-1797-ci illər ərzində ABŞ-ın prezidenti olub. Pulun diktaturası
138 Qnasinqbe Eyabem d ə hakimiyyətə qiyam yolu ilə gəlmişdi. O, vaxtil ə öz rəqiblərindən yaxa qurtarmaq üçün onları timsahlara yedizdirirdi. Onun s əlahiyyətlərini icra edən oğlu, ölkənin Olim- piya Komit əsinin sədri olmuş For Qnasinqbe paralel olaraq pre- zidentliy ə namizədliyini irəli sürdü. Qnasinqbe ilə altı müxalifət partiyasının vahid namizədi Emmanuel Beb Akitani arasında kəs- kin seçkiqabağı mübarizə gedib. Bunun faydası olmamışdır, çünki seçkil
ərin nəticəsi Qnasinqbenin xeyrinə saxtalaşdırılmışdı. 1973-
cü ilin sentyabrın 11-də Çilidə hakimiyyətə höku- m ət xuntasının rəhbəri olan Pinaçet gəldi 1 . S.Batçikov yazır ki, heç d ə demokratiya şəraitində yox, qanlı hərbi diktatura şərai- tind ə Çilidə iqtisadi islahatı həyata keçirən Pinoçeti bir sıra və- t ənpərvər pərəstişkarlar qatillər diktaturası, onun qurduğu döv- l əti isə «etik» dövlət elan etmişlər. Ölkənin liberallarının beyin- l ərində bu aberrasiyaya (yəni uzlaşmaya) bəzi məqalələrdə xü- susi diqq ət yetirilmişdir. Bel əliklə, iki statuslu liberallar «suveren demokratiya» kon sepsiyasının dərk edilməsi üçün iki formal birölçülü model – siyasi v ə iqtisadi modelləri verdilər. Bu modellərdən biri demok- ratiya il ə bir araya sığışmayan «şaquli» dövlət strukturları, ikinci model is ə daha sərtdir və hələlik özünü doğrultmur 2 .
3 əqabət, siyasi azadlıq- lar olan dövl ətlərdə olur. Qeyri-azad ölkələrdə azad sahibkarlıq,
1
реформационной альтернативы. «Российский экономический журнал». 2004, № 7, с. 12. 2
листических трактовок. Российский экономический журнал. 2007, № 4,
с. 76. 3
Qeyd: İnsan azadlığı da mövcuddur. Franklin Delano Ruzvelt dörd azadlığı qeyd edir: “Dünyanın istənilən hissəsində söz, ibadət, ehtiyac əsarətindən və qorxu hissind ən azadlıq”. (Bax: Demokratiya: Gediləsi uzun bir yol. De- mokratiya v ə antidemokratiya antologiyası (e.ə. 430-b.e. 1998) Bakı. 2002, s. 265.). Britaniya tarixçisi, yazıçısı və siyasi filosofu İsayya Berlin (1909- cu ild
ə anadan olub və öz valideynləri ilə birgə Sovet Rusiyasından İngiltə- |
ma'muriyatiga murojaat qiling