B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

3.3.2. Gazlarni tarkibiy qismlarga ajratish
Neftkimyo sanoati uchun kreking, piroliz va shu kabi jarayon
gazlaridan toza olefinlarni ajratib olish o‘ta ahamiyatli hisoblanadi.
Qator jarayonlar uchun yuqori darajali tozalikka ega bo‘lgan ole-
finlar ishlatish talab qilinadi. Masalan, yuqori bosim polietilen olish
uchun 99,9% konsentratsiyali etilen, etil spirtini olish uchun esa eti-
lenning konsentratsiyasi 97% dan kam bo‘lmasligi kerak.
Hozirgi vaqtda sanoatda gazlarni ajratishning quyidagi usullari
ishlatiladi:
1) kompression usul;
2) sorbsion (adsorbtsiya, absorbtsiya, xemosorbtsiya) usul;
3) quyi haroratli rektifikatsiya usuli;
4) kombinatsiyalangan usul.
3.3.2.1. Kompression usul
Kompression usul bosim orttirilganda ko‘proq og‘ir komponent-
larni suyulishi natijasida uglevodorod gazlari fraksiyalanib ajralishi-
ga asoslangan bo‘ladi. Ushbu usul gaz benzinini ajratib olishda keng
ishlatiladi, biroq gazlarni aniq fraksiyalarga ajralishini ta’minlay ol-
maydi, shu sababli u boshqa usullar bilan birga kombinatsiyada ish-
latiladi.
3.3.2.2. Sorbsion usul
Turli fraksiyadagi uglevodorod gazlarini ma’lum shart-sha-
roitlarda suyuq, adsorbentlar (absorbsiya), qattiq adsorbentlar (ad-
sorbsiya) da yutilishiga yoki ayrim uglevodorod gaz komponentlari-
ning ma’lum kimyoviy birikmalar bilan ta’sirlashuvi (xemosorbsiya)
ga asoslangan.
А) Аbsorbsion usul neftkimyo sanoatida keng ishlatiladi. Suyuq

---

35
erituvchilar sifatida turli neft distillatlari (yengil S
4
– s
5
uglevodo-
rodlar, solyar–kerosin yoki ligroin fraksiyalari) ishlatiladi. Аbsorbent
u yoki bu uglerod fraksiyasini ajratib olishni nazarda tutgan holda
sharoitlar tanlab oladi va aynan shu yo‘l bilan gazni bir xil uglevodo-
rod atomli fraksiyalari (etan – etilan, propan–propilen va boshqalar)
ga to‘la ajratish mumkin. Ushbu usul bilan fraksiya ichidagi uglevo-
dorodlarni bir-biridan ajratish mumkin emas, shuning uchun boshqa
usullar bilan birga olib boriladi.
B) Аdsorbsion usul – qattiq adsorbentda turli molekular og‘irlik - 
dagi uglevodorodlarni turlicha adsorbsiyalanishiga asoslangan. Ug-
levodorod molekular og‘irligi qancha katta bo‘lsa, u shuncha oson
adsorbsiyalanadi. Ko‘pincha adsorbent sifatida faollangan ko‘mir
ishlatiladi. Ko‘mirga adsorbsiyalangan quyi molekular uglevodorod-
lar kattaroq molekular og‘irlikka ega bo‘lgan uglevodorodlar bilan
siqib chiqariladi, oxirgilari o‘z navbatida suv bug‘lari bilan siqib
chiqarilishi mumkin.