B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

6.3. Аlkilaromatik uglevodorodlarni olish
Neftkimyoda alkilaromatik uglevodorodlardan eng ko‘p ishla-
tiladi ganlari etil va izopropil benzollardir. Ular sintetik kauchuk
monomerlari bo‘lmish stirol va a–metilstirollarni olishda xomashyo
sifatida ishlatiladi. Bundan tashqari, oksidlash yo‘li bilan izopro-
pilbenzoldan fenol (sintetik smola va plastmassalar xomashyosi) va
atseton olinadi. Аlkilaromatik uglevodorodlar benzolni etilen va pro-
pilenlar bilan alkillash reaksiyasi yordamida olinadi:
Аlkillash jarayoni uchun katalizatorlar sifatida sulfat (N
2
SО
4
), 
fosfat (H
3
PО
4
), vodorod ftorid (NF) kislotalari, hamda aluminiy xlo-
rid (AlCl
3
) va rux xlorid (ZnCl
2
)lar xizmat qilishi mumkin.
Rossiyada alkillash jarayoni quyidagi sharoitlarda AlCl
3 
da olib borilgan: benzol: olefin nisbati yonaki mahsulotlar hosil
bo‘lmasligini nazarda tutib, 2:1 molyar nisbatda; reaktor sifatida ko-
lonna olinib, uning balandligi 12 m, diametri 1,4 bo‘lgan. Kolonna-
ning ichki qismi emallangan va asbest zichlagichli flanetslar bilan

---

57
biriktirilgan 4 ta zvenodan tashkil topgan. Boshqa hollarda korro-
ziyadan himoyalanish uchun grafit plitalar bilan futerovka qilina-
di. Kolonnaning uch seksiyasi isitish va sovutish maqsadlari uchun
«ko‘ylak» ka ega, ammo issiqlikning asosiy qismi benzol bir qismi-
ning bug‘lanishi hisobiga olib chiqib ketiladi.
VII. Naften uglevodorodlar
Neftkimyoda naften uglevodorodlardan siklogeksan (C
6
n
12
) eng
ko‘p ishlatiladi. Neylon va kapron ishlab chiqarishda siklogeksan ilk
xomashyodir, quyi bosimda polietilen ishlab chiqarishda esa erituv-
chi sifatida ishlatiladi.
siklogeksan ishlab chiqarishning ikki asosiy yo‘li mavjud:
1) uni tor benzin fraksiyalaridan ajratib olish; 2) benzolni gidrir-
lab ajratib olish.