B. G. Pürliýew, E. G. Rahmanowa, M. B. Meläýewa TÜrkmenistanyň ykdysadyýeti
§4. Girdejileri paýlamagyň ýörelgeleri
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
Pürliýew B Türkmenistanyň ykdysadyýeti-2015`Ylym
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bazar paýlaýşy
- Toplanan emläk boýunça paýlaýyş
- Artykmaçlyklar nazara alnyp paýlaýyş
- §5. Girdejileriň deňsizlik meseleleri we onuň kadalaşdyrylyşy
§4. Girdejileri paýlamagyň ýörelgeleri
Dürli ýurtlarda we dürli döwürlerde girdejileri emele getirme giň dürli ulgamlary hereket edýär. Girdejileri paýlamagyň aşakdaky ýörelgeleri öz aralarynda tapawutlandyrylýar. Gyradeňleşdirip paýlaýyş jemgyýetiň ähli agzalarynyň (ýa-da olaryň bir böleginiň) girdejileri we nygmatlary deň möçberde alma gyny göz öňünde tutýar. Bazar paýlaýşy mahalynda ol ýa-da beýleki bir önümçilik şer tiniň (işçi güýjüniň, telekeçilik ukybynyň, maýanyň, ýeriň) eýeleri tarapyndan özüne degişli şertiň hojalyk taýdan peýdalylygyna ýa-da önüm berijiligine görä girdeji alynýar. Toplanan emläk boýunça paýlaýyş haýsydyr bir eýeçiligi (ýeri, jaýy, gymmatly kagyzlary we ş.m.) toplan we miras hökmünde alan adamlar tarapyndan şol emläk boýunça goşmaça girdeji gazanan ma halynda ýüze çykýar. Artykmaçlyklar nazara alnyp paýlaýyş, köplenç, demokratik däl jemgyýet üçin mahsusdyr, şonda häkimiýet başyndaky adamlar jem gyýetçilik nygmatlaryny özleri üçin ýokarlandyrylan iş haklary we pensiýalar, aýratyn gowulandyrylan ýaşaýyş, zähmet we dynç alyş şertleri we ş.m. ýeňillikler görnüşinde öz peýdalaryna gaýtadan paý laýarlar. Emma paýlaýşyň haýsy ulgamy ulanylýanam bolsa, adamlaryň girdejileriniň arasyndaky deňsizlik gutulgysyzdyr. §5. Girdejileriň deňsizlik meseleleri we onuň kadalaşdyrylyşy Bazar ykdysadyýeti şertlerinde girdejileriň deňsizligi obýektiw şertlendirilendir, çünki bazar ulgamy sap ykdysady babatda haýyr- sahawaty bilmeýän, adamlara diňe olaryň işiniň ahyrky netijeliligi esasynda girdeji getirýän berk mehanizmdir. Adamlar bolsa zähmet söýerlik, işjeňlik, başlangyç goýuş, ukyp, zehin, bilim, emläge eýeçi lik ediş we ş.m. babatlarda biri-birlerinden örän tapawutlydyrlar. 200 Diýmek, olar birmeňzeş işläp we gazanç edip bilmeýärler. Şonuň bilen baglylykda döwlet jemgyýetiň gatlaklara bölünişiniň hetdenaşa derejä ýetmegine ýol bermezlik üçin adamlaryň girdejilerindäki deň sizlikleri kadalaşdyrmak ugrunda çäreleri görýär. Emma girdejileriň gaýtadan paýlanyşyna we gyradeňleşdirilmegine döwletiň has içgin gatyşmagy önümçiligiň netijeliligini peseldýär. Şeýlelikde, önümçiligiň netijeliligi bilen girdejileriň deň bolma gynyň arasynda gapma-garşylyk döreýär. Deňlik has adalatly bolup biler, emma ol zähmete bolan höwesi peseldýär. Bu gapma-garşylygy diňe girdejileri döwlet tarapyndan gaýtadan paýlamagyň has netijeli çägini kesgitlemek arkaly çözmek mümkin. Umuman, deňlik barada aýdylanda girdeji gazanmaga her bir adamyň ukybyna laýyklykda de gişli şertleriň döredilmegi göz öňünde tutulýar. Şeýlelik bilen, döwletiň durmuş syýasaty makroykdysady kada laşdyrylyşyna örän habardar bolup we çeýe ulanylmagyny talap edýän inçe guraly bolup durýar. Girdejileriň deňsizligi barada aýdylanda, ol her niçik-de bolsa, gutulgysyzdyr we adamlaryň zähmet işjeňligini höweslendirmek babatynda belli bir derejede zerurdyr. Meseläniň şol taraplaryny nazara almak bilen, ilatyň girdejileriniň döwlet tarapyn dan kadalaşdyrylmagy amala aşyrylýar. Girdejileri kadalaşdyrmak boýunça döwlet syýasaty şol girdeji lere dürli möçberdäki salgytlaryň salynmagy, maliýe çeşmesi kemter bolan ýaýrawlarda işleýänlere döwlet tarapyndan hak tölenmegi ýaly ugurlar boýunça amala aşyrylýar. Ilatyň hakyky girdejileri, esasan, iş hakynyň we jemgyýetçilik sarp ediş gorlaryndan tölenýän serişdeleriň hasabyna emele gelýär. Iş haky çekilen zähmetiň mukdaryna we hiline, onuň netijeliligine görä tölenýär. Jemgyýetçilik sarp ediş gaznasynyň üsti bilen serişde ler adamlaryň mätäçligi nazara alnyp paýlanýar. Jemgyýetçilik sarp ediş gaznasynyň üsti bilen serişdeleriň paý lanmagy döwlet tarapyndan şu ugurlar boýunça amala aşyrylýar: • durmuş taýdan ätiýaçlandyryş boýunça kömek pullarynyň beril megi, hak tölenýän zähmet rugsatlary, garrylyk we maýyplyk boýunça kömek pullary we ş.m.; 201 • çagalar üçin kömek pullary, maýyplaryň ýöriteleşdirilen bejer gisi, mekdep-internatlary, mekdebe çenli çagalar edaralaryny sakla maga sarp edilen çykdajylar we başgalar; • durmuş-medeni ýaýrawyň edaralarynyň üsti bilen ilata natural görnüşde berilýän ýeňillikler we hyzmatlar – lukmançylyk kömegi, döwletiň aýratyn bilim hyzmatlarynyň maliýeleşdirilmegi we ş.m. Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling