B. G. Pürliýew, E. G. Rahmanowa, M. B. Meläýewa TÜrkmenistanyň ykdysadyýeti

Türkmenistanyň daşary söwda dolanyşygy, %
Döwletler
Eksport
Import
Haryt dolanyşygy
2000 ý.
2013 ý.
2000 ý.
2013 ý.
2000 ý. 2013 ý.
Jemi
100
100
100
100
100
100
Azerbaýjan 
1,5
0,3
2,1
0,4
1,7
0,3
Ermenistan 
0,06
0,2
1,1
0,1
0,5
0,1
Belarus 
0,01
0,0
3,0
1,7
1,3
0,8
Gruziýa 
0,6
2,5
0,6
0,2
0,6
1,4
Gazagystan 
0,2
0,1
1,1
1,9
0,6
0,9
Gyrgyzstan 
0,9
0,0
0,3
0,1
0,7
0,1
Russiýa 
41,1
20,1
14,3
8,0
29,9
14,6
Özbegistan 
0,2
0,8
2,0
1,0
1,0
0,9
Ukraina 
6,6
1,0
12,0
1,2
8,8
2,1
ABŞ 
0,5
0,1
3,5
2,5
1,8
1,2
Beýik Britaniýa 
2,2
1,0
0,7
1,9
1,5
1,4
Birleşen Arap 
Emirlikleri
0,3
0,3
8,2
9,5
3,6
4,5
Eýran
9,7
11,0
5,1
7,0
7,8
9,2
Fransiýa
0,01
0,0
4,2
2,3
1,8
1,1
Germaniýa
0,18
0,0
3,0
3,0
1,3
1,4
Hindistan
0,02
0,1
0,5
1,1
0,2
0,5
Hytaý
0,3
38,8
0,9
13,5
0,6
27,1
Italiýa
16,0
12,5
0,4
0,9
9,5
7,1
Owganystan
1,5
5,2
0,1
0,1
0,9
2,9
Päkistan
0,02
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
Şweýsariýa 
3,7
0,5
0,3
0,4
2,3
0,4
Türkiýe 
7,4
2,7
14,2
26,4
10,2
13,6
Ýaponiýa
0,0
0,0
8,1
2,1
3,4
1,0
Beýleki döwletler
7,0
2,7
14,2
14,6
9,9
7,3
Çeşmeler: (35, s. 107-108); (40, s. 149-151).

---

99
Şeýlelikde, Türkmenistanyň bütindünýä ykdysady bileleşigine 
giriş ýagdaýy daşary ykdysady aragatnaşygynyň güýçli depginde 
ösmegi bilen alnyp barylýar we ol ýurduň daşary söwda dolanyşygy­
nyň möçberiniň ýokary depginli ösüşi bilen häsiýetlendirilýär.
§3. Eksport we import mümkinçiligi
Eksporta degişli mümkinçilikler önümçiligi giňeltmekde möhüm 
ähmiýetli ýagdaýa öwrülýär we tehniki derejäniň, sarp edijiligiň hä­
siýetleriniň, önümçilikdäki harajatlaryň we işlenip çykarylýan ha­
rytlaryň takyk ölçegi diýlip hasaplanýar. Şoňa görä-de, eksporta de­
gişli mümkinçilikleri aşakda görkezilenler boýunça, maksadalaýyk 
gelýän derejede dolandyrmak zerurdyr:
– halkara derejesindäki bäsdeşligiň talaplaryny göz öňünde 
tutmak arkaly önümçiligiň tehniki-ykdysady derejesini ýokarlandyr­
mak üçin;
– önümçiligiň möçberine görä tygşytlylygy gazanmak üçin;
– ýurduň walýuta görnüşindäki gorlaryny artdyrmak üçin.
Bularyň ählisi ýurduň milli hojalygynyň aýry-aýry pudaklarynyň 
we sebitleriniň ösüşiniň çaltlandyrylmagyna ýardam berer.
Tebigy gaz (66,7%), nebit (11,4%) we nebit önümleri (14,6%), 
pagta süýümi (2,4%) eksportyň esasy önümleri bolmagynda galýar, 
2013-nji ýylda Türkmenistanyň ähli eksportynyň 95,1 % şularyň 
paýyna düşdi (21-nji tablisa). Galyberse-de, esasan, nah matalar, ha­
lylar we haly önümleri, himiýa senagatynyň önümleri, gurluşyk mate­
riallary we beýleki harytlar eksporta ugradylýan önümlerdir. 
2013-nji ýylda Türkmenistanyň eksportynyň möçberi 18854,2 mln 
dollara barabar boldy, munuň özi 2000-nji ýyldaky eksportyň möçbe­
rinden 16348,2 mln dollar artykdyr ýa-da 7,5 esse ýokarydyr.
Ýurduň eksportynyň möçberiniň artmagy dolulygyna diýen ýaly, 
eksporta ugradylýan tebigy gazyň, doly arassalanmadyk nebitiň we 
nebit önümleriniň möçberiniň hasabyna gazanyldy. 2000-nji ýyldaky 
bilen deňeşdireniňde, 2013-nji ýylda nebitiň ekspotynyň nyrh bilen 
bagly möçberleri 8,9 esse, tebigy gazyňky 10,1 esse, nebit önümleri­
niňki 5,4 esse artdy. 2000-nji ýylda bu harytlaryň eksportyň umumy 

---

100
möçberindäki paýy 79,8%, 2013-nji ýylda 92,7% barabar boldy. Mu­
nuň özi 2000-nji ýyldaka garanyňda, 2013-nji ýylda ýurduň ekspor­
tynyň möçberini ABŞ-nyň 15477,7 mln dollarlyk artdyrmaga müm­
kinçilik berdi.
21-nji tablisa