B. I. Ibraximov, X. A. Tashxodjayev

16-rasm. Fazalarning siljish diagrammasi.
a) A, B, C chulg‘am larning aylanish sxemasi.
b) Bu maydon rotor chulg‘am larini kesib o‘tib, unda E2 EYuKni hosil
qiladi:
E2 = 4,44.f .K2.W2.F,
bu yerda: K2 — rotor chulg‘amining joylashtirish usuliga bog‘liqbo‘lgan
chulg‘am koffitsiyenti; W2 — rotor chulg‘amining o‘ramlari soni.
18
17-rasm. Vaqtning T1—T4 momentlari uchun A, B, C chulg‘amlarning
aylanish sxemalari.
Rotor chulg‘am lari qisqa tutashtirilgan bo‘lganligi uchun undan I2 tok
oqib o‘tadi. Bu tok aylanuvchan magnit maydoni bilan o‘zaro ta’sirlashib
rotorni aylanuvchan magnit yo‘nalishida aylanishga tortadigan FQ kuchni
hosil qiladi. O‘z navbatida FQ kuch rotorni aylanishiga majburlaydigan
Mayl aylantiruvchi momentni hosil qiladi. Uning ta’sirida rotor n2 tezlikda
aylana boshlaydi (rotor chulg‘am lari ko‘p bo‘lganligi uchun dvigatelning
aylantiruvchi momenti barcha chulg‘am lar aylantiruvchi momentlari
yig‘indisiga teng bo‘ladi). Dvigatel rejimida n1 > n2, ya’ni rotor maydoni
statorning aylanuvchan magnit maydonidan orqada qoladi. Agar n1 = n2
bo‘lsa, rotor stator maydoniga nisbatan harakatlanmaydi, demak uning
chulg‘amlarida EYuK va toklar vujudga kelmaydi, ya’ni aylantiruvchi
moment bo‘lmaydi va rotorning aylanishi to‘xtaydi. n1 sinhron tezlik
deyiladi, asinxron dvigatellarda rotorning tezligi undan kichik bo‘ladi.
Statorning magnit maydoni rotorga nisbatan ns = n2 - n1 ayl/minga tezroq
aylanadi. Asinxron dvigatellarda rotorning stator maydonidan orqada
qolishini sirpanish kattaligi S = ns/n1 bilan nisbiy birliklarda yoki foizlarda
harakterlash qabul qilingan:
S, (%)=(n1-n2).100%/n1
19
Agar rotor to‘xtagan S = 1 yoki 100% bo‘lsa, va dvigatel sinxron tezlikka
etsa S = 0, ya’ni dvigatel rejimida S0 dan 1 gacha o‘zgaradi.
Agar tashqi aylantirish manbayi orqali rotor stator magnit maydoni
yo‘nalishiga qarama-qarshi yo‘nalishda aylantirilsa, u holda
1 2
1
= n -n > 1
n
S .
Bu rejim elektromagnit tormoz rejimi deyiladi.
Agar rotorni stator magnit maydoni yo‘nalishida n2>n1 tezlikka bilan
aylantirilsa,
1 2
1
0 = n -n <
n
S .
Bu rejim generator rejimi deyiladi, lekin asinxron dvigatel odatda bu
rejimda ishlamaydi.
Dvigatelning ish jarayonida chulg‘am laridagi EYuK va tok chastotasi
quyidagiga teng bo‘ladi:
1 2 1 1
2 1
2
( )
60 60
= P n -n . n = Pn . =
n
f S f S .
EYuK esa quyidagiga teng bo‘ladi:
E = 4,44.f2.W2.Kr.F=4,44.f1.S.W2.Kr.F=E2.S.
Rotor chulg‘amining Z2 qarshiligi aktiv va induktiv tashkil etuvchilarga
ega. Induktiv tashkil etuvchi chastotaga bog‘liq, u holda rotor chulg‘amining
qarshiligi quyidagiga teng bo‘ladi:
2 2
2 Z = r + (x .S ) .
U holda asinxron dvigatel ish jarayonidagi rotor zanjiridagi tok
quyidagiga teng bo‘ladi:
2 2
2 2 = . / + . SIE S r x S.
Dvigatelning aylantiruvchi momenti magnit oqimiga, rotor tokiga
bog‘liq va quyidagicha aniqlanadi:
MAYL=S.Fm I2s cos j2s,
bu yerda: cosY2s rotordagi I2s tok va E2s EYuK orasidagi burchak, rotor
chulg‘am larining qarshiligi S kattalikka bog‘liqbo‘lganligi uchun I2s ham
S kattalikka bog‘liqbo‘ladi; Fm — statorning magnit oqimi; S — fazalar
20
sonini, juft qutblar sonini, chulg‘am
o‘ramlari va uning konstruktiv tuzilishini
hisobga oladigan konstruktiv koeffitsiyent.
Shunday qilib, MAYL aylantiruvchi
moment S sirpanishga bog‘liq bo‘lgan
murakkab funkciyadir. Asinhron dvigatel
uchun MAYL = f (S) bog‘liqlikni bilish
muhimdir (18-rasm).
Asinhron dvigatel MAYL aylantiruvchi
moment yuklamaning Mt tormozlovchi
momentiga teng bo‘lganida o‘zgarmas tezlikda barqaror ishlaydi.
Yuklama qanchalik katta bo‘lsa, n2 shunchalik kichik va MAYL shunchalik
katta bo‘ladi. Asinxron dvigatelning barharor ish soqasi 0...Smax oraliq
hisoblanadi. Nominal yuklamada S = 0,03...0,05, ya’ni 3—5%, yuklama
ortishi bilan S ortadi, salt ishlashda esa nolga yaqin bo‘ladi. S max...1
oraliq dvigatelning barqaror ish sohasi, ya’ni MAYL momentning juda kichik
kamayishida sirpanish keskin ortadi va dvigatel to‘xtaydi.