B. J. Boltayev, A. R. Azamatov, G. A. Azamatova, B. S. Xurramov nazariya, algoritm, dastur toshkent 2013

Matn yashil ekranga sariq rang bilan chiqadi 
Matn ekranga ko‘k fonda sariq rang bilan

chiqadi 
Matn yashil fonda sariq rang bilan chiqadi 

---

66
B-satr kesishgan joyiga o‘rnatadi. Ekran matn holatida, asosan, 80


25 o‘lchamga
ega.Ya’ni, 80 ta ustun va 25 ta satr (maxsus operatorlar yordamida bu o‘lchamni
o‘zgartirish ham mumkin). Shu sababli mazkur protseduradagi o‘zgaruvchi yoki
o‘zgarmaslar uchun 1 ≤ A ≤ 80 va 1 ≤ B ≤ 25 shart bajarilishi zarur.

5–misol. 
Uses Crt;
Begin
ClrScr; {ekran tozalandi va yurgich ekran boshiga
o‘rnatildi}
GotoXY(22,12);{yurgich 22-ustun va 12-satr kesishgan joyga
o‘rnatildi}

Write(‘Bu matn ekranning o`rtasidan chiqadi‘);

End.

Bu dasturda ekranga chiqariladigan matn 36 ta belgidan iborat. Matnni

chap va o‘ng tomonidan bir xil joy qoldirib ekranning o‘rtasidan chiqarish
uchun GotoXY protsedurasidagi A va B ning qiymati quyidagicha hisoblandi:
A=[25/2]=12, B=[(80–36)/2]=22.

Quyidagi qo‘shimcha mashqlar yordamida matn holatida ekran bilan ishlash

protseduralari ishini ko‘rib chiqamiz.
M-1. “Ajdodlar merosini qadrlaylik” matniga ko‘k, matn foniga yashil rangni
tanlab ekranga chiqaring.

Yechim:
Uses crt;

Begin
clrscr; {ekran tozalanib, yurgich ekran boshiga
o‘rnatiladi}
textcolor(blue); textbackground(2);

writeln(‘Ajdodlar merosini qadrlaylik ‘);

{matn ekranda k
o‘k rangda yashil fonda aks etadi}
end.
Natijaning ekrandagi ko‘rinishi:


M-2. “Vatanni sevmoq iymondandir!” matnini ekranning o‘ng tomonidan 12-
satrda yashil rangda qizil fonda chiqaring.

Yechim:
Bu matn ekranning o`rtasidan

chiqadi

---

67
Matn holatida 80 ta ustun bor, shuning uchun matndagi belgilar soni Son

27 ga teng bo‘lgani uchun ustun tartib raqamini quyidagicha aniqlaymiz:
80–Son+1=80–27+1=53+1=54.
Uses crt;
Begin
clrscr; textcolor(green); textbackground(red);

GotoXY(54,12); writeln(‘Vatanni sevmoq iymondandir!‘); readln;

end.
Natijaning ekrandgi ko‘rinishi:


M-3. “Eng yuqoridagi satr, chapdan”, “Eng yuqoridagi satr, o‘ngdan”, “Eng
yuqoridagi satr, o‘rtadan”, “Eng quyidagi satr, chapdan”, “Eng quyidagi satr,
o‘ngdan”, “Eng quyidagi satr, o‘rtadan”, “Markazdagi satr, chapdan”, “Markaz-
dagi satr, o‘ngdan”, “Markazdagi satr, o‘rtadan” matnlarini ekranning matn
mazmuniga mos joylarida chiqishini ta’minlovchi dastur tuzing.

Yechim:
Ma’lumki, “Eng yuqoridagi satr” bu 1-satr, “chapdan” ga mos ustun 1-

ustun; “Eng quyidagi satr” uchun 23-satr olish lozim (agar 24- yoki 25-satrlar
olinsa, 1-satrdagi matn ko‘rinmay qoladi); “Markazdagi satr” bu 12-satr.
Matnlardagi “o‘ngdan” talabini bajarish uchun matndagi belgilar soni Son ni
aniqlab, kerakli ustun tartib raqami T-2 mashqdagi kabi aniqlanadi. Matnlard-
agi “o‘rtadan” talabini bajarish uchun esa matndagi belgilar soni Son ni
aniqlab, kerakli ustun tartib raqami quyidagicha aniqlanadi: [(80–Son):2]+1.
Ekran rangini oq, matn rangini qizil tanlaymiz. Dastur natijasidan ko‘rish
mumkinki, eng yuqori satrda aks ettirilayotgan ma’lumotlar bir satrga
sig‘maganligi uchun ba’zi so‘zlar ustida boshqa so‘z aks etgan.
Uses crt;
Begin
textbackground(white); clrscr;
textcolor(red);
gotoXY(1,1); writeln('Eng yuqoridagi satr, chapdan');
gotoXY(53,1); writeln('Eng yuqoridagi satr, o`ngdan');

---

68
gotoXY(27,1); writeln('Eng yuqoridagi satr, o`rtadan');

gotoXY(1,23); writeln('Eng quyidagi satr, chapdan');
gotoXY(55,23); writeln('Eng quyidagi satr, o`ngdan');
gotoXY(27,23); writeln('Eng quyidagi satr, o`rtadan');
gotoXY(1,12); writeln('Markazdagi satr, chapdan');
gotoXY(57,12); writeln('Markazdagi satr, o`ngdan');
gotoXY(30,12); writeln('Markazdagi satr, o`rtadan');
readln;
end.
Natijaning ekrandagi ko‘rinishi:

5-§. MA’LUMOTLARNI XOTIRAGA MULOQOT USULDA KIRITISH

PROTSEDURALARI
Paskalda o‘zlashtirish operatori o‘zgaruvchilarga bevosita qiymat berish usuli
bo‘lib xizmat qiladi. Ammo o‘zgaruvchilarga qiymat berishning boshqa usullari
ham bor. Ulardan biri ma’lumotlarni xotiraga muloqot usulida kiritish deyiladi
va kiritish protsedurasi yordamida amalga oshiriladi. Kiritish protsedurasidan
o‘zgaruvchilarga dastur bajarilishi davomida kompyuter klaviaturasidan qiymat
kiritib borish uchun qo‘llaniladi. Kiritish protsedurasi quyidagi ikki xil
ko‘rinishga ega: