B. O. Bekn azarov
Download 4.41 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- XV.6. 0 ‘SIM LIKLARNING GAZLARGA CHIDAM LILIGI
- XV.7. 0 ‘SIM LIK LA R N IN G K ISLORO D Y E TISH M A SLIG IG A CH ID A M LIL IG I
- Normal aerob sharoitdagi hujayralarda alkogoldegidro genaza
|
474 sho‘rlanishga nisbatan esa 1 sutka davomida 0,2 M sulfat tuzi eritmasida yuviladi. Hozir geninjinerlik rivojlanmoqda, ya’ni tuzga chidamli o ‘simliklaming shu xususiyatni beruvchi komleks genlarini olib chidamsiz o‘simliklarga o‘tkazish.
0 ‘simliklarning gazlarga chidamlilik xususiyati bu ulaming atmosfera havosida yomon gazlar to‘plangan sharoitda yashashidir. 0 ‘simliklaming gazlarga chidamliligiga ulaming
fizik-geograflk joylashishi hamda ob-havo sharoitlari ham ma’lum darajada ta’sir qiladi. 0 ‘simliklar o‘zlari evolutsiyasi davrida gazlarga qarshi shakllangan adaptatsiyaga ega emas. Ularda bu qobiliyatning evolutsiya davrida shakllanmaganligining asosiy sababi bu hozirgi zamon o‘simliklar dunyosining atmosferada zararli gazlar-kam vaqtda, ya’ni yong‘inlar kam, kimyoviy jarayonlar deyarli yo‘q vaqtlarda shakllanganligidir. Atmosferaning toza havosi bundan 1 mlrd yil oldin avtotroflaming hayot faoliyati natijasida vujudga kelgan, ya’ni yer sharining ammiakdan,oltingugurtning vodorodli birikmasi, metan va uglerod oksididan tozalanishda proterozoy va paleozoy orasida yashagan o ‘simliklar katta o‘rin tutgan. 0 ‘sha vaqtda o‘sgan o‘simliklarda gazlarga chidamlilik mexanizmi bo‘lgan bo‘lishi mumkin, ammo bu mexanizm havoda kislorod miqdorining ko‘payishi natijasida asta sekin o ‘z ahamiyatini yo‘qota borgan. Atmosferaning ifloslanishi avvalo insoniyat faoliyati bilan, ya’ni uning ishlab chiqarishdagi faoliyati bilan bogMiqdir. Hozirgi vaqtda bu holat juda katta ko‘lamga ega bo‘lganligi uchun biosferaning o‘z-o‘zini tozalash sistemasi havoni tozalashga ulgurmayapti. Masalan, odamlar faoliyati natijasida havoga 200 turdan ortiq har xil gazlar tarqaladi. Bularga biz azot oksidlari (NO, N 0 2), CO, oltingugurt oksidi (C 0 2) kabi gazsimon birikmalarni, uglevodorodlami, har xil H2C 0 4, H N 0 3, HC1 kabi kislotalarning bug*larini, fenollar, kullar, tutunning qattiq birikmalarini, o‘z tarkibida qo‘rg‘oshin oksidi, rux oksidi kabilarni tutuvchi changlarni va yana shularga o ‘xshash moddalami misol qi’ib ko‘rsatishimiz mumkin. Sanoati rivojlangan mamlakatlarda atmosfera havosining 52,6%- tashuvchs vositalarning ishi natijasida, 18,1 %—isitish sistemalarining ishi natijasida, 17,9%-sanoat korxonalari ishi natijasida, 1,9%-axlatlaming
yonishi natijasida, 9,5% esa boshqa har xil vositalar natijasida ifloslanadi. Havoni ifloslantiruvchi moddalar, ya’ni
eksgalatlar o‘z
zarrachalarining o ‘lchami, og‘irligiga nisbatan yerga tushishi va elektromagnit spektrlari bo‘yicha chang, bug‘, tuman va tutunga bo‘linadi. Gazlar va bug‘lar o ‘simlik barglari og‘izchalaridan bemalol o‘tishi va hujayralardagi moddalar almashinuviga bevosita ta’sir qilishi mumkin. Xususan, ular hujayra devorlarida va membranalarida boradigan biologik jarayonlarga kimyoviy ta’sir qiladi. Changlar esa barglar yuzasini berkitib qo‘yib, hujayralarda gazlar almashinuvining og‘irlashtiradi, quyosh nurlari yutilishini kamaytiradi va suv rejimini buzadi.
Havo ifloslanganda o ‘simliklaming nafas olishi avvalo ko‘payadi, so‘ngra esa susayadi. Yuqorida ko‘rsatib o ‘tilgan omillar ta’sirida o‘simliklarning o ‘sish va rivojlanish rejimlari buziladi va ulaming qarish jarayonlari tezlashadi. Kislotalik muhitli gazlardan ko‘proq nina bargli o'sim lik turlari zararlanadi. Bunda ulaming nina barglarining uzunligi kamayadi hamda shox va novdalarda ularning soni ko‘payadi. Shuning bilan birgalikda daraxt tanasining yo‘g ‘onlashishi jarayoni ham juda susayib ketadi. Kislotalik muhitli gazlaming ta’siri uzoq vaqt davom etsa, fitotsenozda ham o ‘zgarishlar bolish i mumkin. Masalan, o‘rmonlarda o‘suvchi daraxtlarning turi kamayadi, o ‘tloqlarda begona o ‘tlaming ko‘payib ketishi kuzatiladi. Bundan tashqari, o‘rmon daraxtlarining barglarini o‘lchami kichrayib, soni kamayadi. Shuningdek, daraxtlarda kseromorflik xususiyatlari pay do bo‘ladi. Gazlarga chidamlilik xususiyatlari bilan o‘simliklar ikki guruhga bo‘linadi: 1.Gazlarning ta’siriga sezuvchanlik xususiyati kuchli o ‘simlik- lar,
ya’ni o ‘simlik hujayralarida patologik o‘zgarishlar ro‘y berish darajasi va uning tezligiga qarab o ‘simliklaming gazlarga munosa- batining o ‘zgarishi. 2. Gazlarga chidamli o‘simliklar. Bu o‘simliklarda quyidagi xususiyatlar mavjud: a) zaharli gazlarning hujayralarga kirishini boshqarish xossasi; b) sitoplazinaning muqobil bufer holatini va undagi ionlar miqdori nisbatini bir maromda ushlab turish xususiyati; d) gazlar ta’sirida hosil bo‘lgan zaharli moddalardan tozalash, ya’ni zaharsizlantirish xususiyati. 476 Gazlaming o ‘simliklarga yutilishi xususiyatim o^^^anlisni birinchi navbatda shu o‘simlik ustitsalarining ushbu gazlarga sezuvchanligi bilan belgilanadi. Masalan, zaharli gazlar ta’sirida gazlarga chidamli o ‘simliklar barglarida og‘izchalar yopiladi. 0 ‘simliklaming zaharli gazlarga chidamliligi hujayradagi K+, Na+ va Sa2+ ionlarning miqdoriga bog‘liq, chunky bu kationlar ma’lum darajada angidridlami neytrallash xususiyatiga ham egadirlar. Amaliyotda qurg‘oqchilikka, sho‘rlanishga va boshqa stresslarga chidamli o‘simliklarda gazlarga chidamlilik xususiyatlari ham
kuzatiladi. Bu hoi shu o ‘simliklaming o‘z tarkibida suv va ionlar holatini tartibga solib turish xususiyati borligi bilan izohlanishi mumkin. Bunga misol tariqasida, o ‘simliklarga sulfat-oltingugurt gazlari ta’sirida ulaming barglarida kseromorflik xususiyatining, xlor ta’sirida esa sukkulentlik belgilarining paydo bo‘lishini ko‘rsatish mumkin. Rossiyalik olim V.S.Nikolevskiy o‘simliklami C 0 2
gaziga chidamlilik xususiyatlarini o‘rganish natijasida ulami ush guruhga b o id i. Bular CO 2 gaziga chidamli, o‘rtacha chidamli va chidamsiz o‘simliklar. Ushbu gazga ko‘proq moslashgan o‘simliklar, masalan, qayrag‘och, zarang, jiyda o ‘simliklari boshqa gazlarga, ya’ni xlor, ftor, azot ikki oksidiga ham chidamlilik xususiyatlarini namoyon qilar ekan. 0 ‘simliklami gazlarga chidamliligini ulaming mineral oziqlanishni muqobillashtirish va urug‘lik materialini chidamliligini oshirish bilan amalga oshirish mumkin. Masalan, urugiam i HC1 va H2C 0 4 kislotalarining kuchsiz eritmalari bilan namlash ushbu urug‘lardan unib chiqqan
o‘simliklaming kislotalik muhitli gazlarga nisbatan chidamliligini oshiradi. 0 ‘simliklar muhitda suv rejimini, shamolni va boshqa omillarni boshqarib turish bilan birgalikda atmosferani zaharli gazlardan tozalab turuvchi asosiy omildir. Atmosferaning gazlar bilan ifloslanishi o ‘simlik dunyosiga katta zarar ko‘rsatadi. Gazlarni o‘simliklarga ta’sirining kuchayishi bo‘yicha quyidagicha joylashtirish mumkin. F2>C 12>C02> N 0 > C 0 yoki С 12>C02>NH3>HCN>H2S Hayvoiflar uchun keyingi qator quyidagicha boMadi: HCN>H2S > C l!>C 02>NH3 * .
Demak, C l2, C 0 2, NH3 gazlari hayvonlar organizmiga nisbatan o ‘simliklar organizmi uchun ko‘proq zararli ekan. 0 ‘simliklarga gazlaming kuchli ta’siri asosan uning barglariga nisbatan boiadi.
Atmosfera havosining ifloslanishining tuproqqa ham katta ta’siri bor. Chunki, gazlar birinchi navbatda tuproq mikroflorasiga, uning yutuvchi qismlariga va o ‘simlik ildizlariga ta’sir qiladi. Kislotali muhitga ega boMgan gazlar va yomg‘irlar o‘simlik to‘qimalari suv rejimini buzadi, hujayra sitoplazmasining doimiy ravishda kislotalik muhitda bo‘lishiga olib keladi va membranlarda ketadigan tashiluv sistemalari ichini buzadi. Shuning bilan birgalikda hujayralarda ortiqcha miqdorda Ca, Zn, Pb, Su kabi metallaming yig‘ilishiga olib keladi. Sunday sharoitlarda xloroplastlar membranasining ichi buzilganligi tufayli fotosintez hodisasining tezligi ham kamayadi. Bundan tashqari, xlorofill
va karotin tuzilishi buziladi, xlorofill «V» va ksantofill kamroq zararlanadi. Pigmentlarga, ya’ni xloroplastning pigmentlar sistemasiga CO 2 va
C l 2 birikmalari juda yomon ta’sir qiladi. Ammiak esa xlorofillga qaraganda karotin va ksantofil pigmentlariga yomon ta’sir qiladi. XV.7. 0 ‘SIM LIK LA R N IN G K ISLORO D Y E TISH M A SLIG IG A CH ID A M LIL IG I Anaerobioz hodisasi, y a’ni
organizmlaming dojmiy
yoki vaqtinchalik sharoitda, to‘la yoki qisqa vaqtga kislorod yetishmagan sharoitga moslashganligi hodisasi bilan biz biologik rivojlanishning hamma bosqichlarida, ya’ni bakteriyalardan tortib odamlargacha boMgan holat bilan doimo uchrashib turamiz. 0 ‘simliklar olami vakillarida anaerob sharoitga moslanishlar xilma xildir. Xususan, o‘simlik organlarining anatomik va morfologik xususiyatlari, ular yuzasining kattaligi va bu yuzaning ko‘pdan ko‘p gaz almashinuvi teshikchalari, barg og‘izchalari, hujayra oraliqlariga egaligi ulardagi kislorod almashinuvini yengillashtiradi. Ammo o‘simliklar deyarlik ko‘pchilik vaqtlarda kislorod yetishmasligiga duchor bo‘ladilar. 0 ‘simliklarga kislorod yetishmasligining asosiy sabablari bu tuproqning vaqtinchalik yoki uzoq vaqt yuqori namlikda boiishi, botqoqlik, o‘simliklami suv qoplashi, kuzgi ekinlami muz qoplashi va boshqa holatlaridir. Yer sharining anchagina qismida tuproq namligi yuqori bo‘lganligi sababli shu sharoitda o‘simlikIarda kislorod yetishmasligini o ‘rganish muhim ahamiyatga egadir. Bu yerlarda kislorod yetishmasligi ko‘proq o ‘simlik ildizlari va urugMariga ta’sir qiladi. 0 ‘simliklardan bug‘doy, javdar, arpa, sholi, g‘o ‘za, qarag‘ay, oq qayin, tol va boshqalar kislorod yetishmasligi holati ko‘p uchraydi. 478 Kuzgi boshoqli ekinlar, ko‘p yillik o‘simliklar qishda, kuz va bahor fasllarida yer yuzasini muz qoplashi natijasida kislorod yetishmaganligi tufayli halokatga uchraydi. Bizning mamlakatimiz sharoitida qishloq xo‘jalik ekinlariga kislorod yetishmasligi yerlarni sug‘orish vaqtida ro‘y beradi. Chunki, bunda, suv tuproqdan mavjud kislorodni siqib chiqaradi. Tuproqda qolgan ozgina kislorodni ildiz va tuproq mikroorganizmlari o‘zlashtirgani tufayli ildiz atrofida 0 2 yetishmasligi vujudga keladi. Shuningdek, ayrim vaqtlarda meva va sabzavotlami uzoq vaqt saqlaganda ham 0 2 yetishmasligi vujudga keladi. Aerob organizmlar uchun O 2 yetishmasligi tabiiy holda ular hujayralari metobolizmida bir qancha o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi. Ko‘proq
bu o‘zgarishlar hujayra energetikasida, xususan, mitoxondriyalaming tuzilishida va vazifalarida namoyon bo‘ladi. Masalan, qovoq ildizi mitoxondriyalari 12 soatlik anoksiya (20C°da) holatida saqlansa, uning
mitoxondriyalarining tuzilishi buzilib organellalaming shishishi kuzatiladi. Agarda ushbu holat 24 soat davom etsa anoksiya natijasida mitoxondriyalar va boshqa organellalaming batamom
buzilishi kuzatiladi. Anoksiya natijasida hujayra kompartmentlarining o ‘zgarishiga harorat ham ta’sir qiladi. Masalan, harorat 20°C dan 32°C gacha ko‘tarilganda hujayra tuzilishining anoksiya holatida buzilishi ikki marotabaga tezlashadi. Harorat 42C° bo‘lganda mitoxondriyalar degradatsiyasi faqat qovoqda emas, balki issiqsevar o‘simlik sholida ham ro£y beradi. Muhitda kislorod yetishmasligi hujayra nozik tuzilishining batamom buzilishiga sabab bo‘lib ko‘pgina hollarda qishloq xo‘jalik ekinlari va yovvoyi o‘simliklarning o‘Iishiga olib keladi. Ammo botqoqlikka aylangan, suv bosgan yerlarda ham ko‘pgina o ‘similiklar o ‘sishga moslashgan Kislorod yetishmagan sharoitda o‘simliklaming o ‘sishi bir tomondan ularning normaga yaqin darajada to‘qimalarda kislorod tutishi bo‘lsa, ikkinchi tomondan ulaming shu sharoitda yashashga moslanishidir. Ko‘pgina kislorod kam sharoitda o‘sishga moslashgan o‘simliklar ildizlarida evolutsiya natijasida har xil morfologik va anatomik o‘zgarishlar vujudga kelgan. Masalan, poya’ning pastki qismi anchagina yo‘g‘onlashgan bo‘lib, bu ham o ‘z navbatida qo‘shimcha ildiz yuzasini hosil qilishga yordam beradi. Shuningdek, ildiz to‘qimalarida qo‘shimcha ravishda kislorodni o‘simlikning yer ustki qismlaridan ildizga tashish uchun xizmat qiladigan aerenximlar vujudga keladi. Bu
ham o‘z navbatida o ‘simlikka noqulay muhitdan saqlanishga xizmat qiladi.
Ko‘pchilik yovvoyi o ‘simliklar, madaniy o ‘simliklardan esa sholi anaerob sharoitda o ‘sishga moslashgandirlar. Sholi o‘simligida ming yillab davom etgan tabiiy va suniy tanlanish davomida kislorod yetishmasligiga nisbatan bir qancha moslanish mexanizmlari vuj'udga kelgan. Umuman olganda ildizlami kislorod biian ta’minlashda o ‘t o ‘simliklarda barglar xizmat qilsa, daraxt o‘simliklarida esa tana va shoxlardagi yasmiqchalar xizmat qiladi. Ko‘pgina o ‘simliklarda ildizlarga o‘simlikning yer ustki qismlaridan keladigan kislorod muqobil darajadan 8-25% atrofida boMishi mumkin. Ammo gipoksiya yoki anoksiya (kislorod yetishmagan yoki yo‘q holat) holatida ildizlaming kislorodga bo‘lgan talabi yuqoridagi usulda qondirilishi mumkin emas, chunki kislorodning ko‘p qismi nafas olish jarayoni tashiluv energetikasi uchun sarf bo‘ladi. 0 ‘simliklarda kislorod miqdori kam boMgan sharoitda yashash uchun moslanish holatlari o ‘tgan asrdan boshlab o‘rganila boshlangan. Birinchi bor o ‘simliklar uchun kislorod yetishmasligiga moslanish nazariyasi XX asming 60-yillarining oxiri va 70-yillarining boshida Krauford tomonidan yaratilgan. Krauford o‘z tajribalari asosida biokimyoviy(metobolitik) moslanish nazariyasini yaratdi. Krauford nazariyasiga asosan anaerob sharoitga ayrim o‘simlik turlarining moslashuvi, ayrimlarining esa
chidamsizligi ular
hujayralarida ketadigan metobolizm xususiyatlariga bogMiqdir. Xususan, kislorod kamligiga chidamsiz o‘simliklar ildizlarida glukoza metobolizmi anaerob sharoitda klassik yo‘l bilan ketadi, ya’ni glukoza fosforlanish reaksiyasida fosfoenolpiruvatga parchalanadi. So‘ngra, fosfoenolpiruvat etil spirtiga aylanadi. Shuningdek, fosfoenolpiruvat karboksilaza fermenti ta’sirida karboksillanib qisman m alatga ham aylanishi mumkin. Kislorod yetishmasligiga chidamsiz o ‘simliklar ildizlarida malat yig‘ilmaydi, chunki u shu o ‘simliklarda bo‘ladigan malatdegidrogenaza fermenti ta’sirida dekarboksillanib piruvatga aylanadi. P iru v a t esa darhol etanolga aylanadi. Bundan tashqari Krauford nazariyasiga asosan anaerob sharoitda alkogoldegidrogenaza fermenti faolligining oshishi ham hujayralarda glukozaning parchalanib etanol hosil bo‘lishini tezlashtiradi. Bu hoi esa o ‘simliklaming o‘z-o‘zini etanol ta’sirida zaharlashiga olib keladi. 480 Kislorod yetishmasligiga chidamli o‘simliklarda esa malatdegidro- genaza fermenti umuman boMmaydi yoki boMsada anaerob sharoitda uning ishi buziladi va to‘xtaydi. Krauford nazariyasiga asosan o ‘simliklarning anaerob sharoitga chidamsizligiga asosiy sabab etanolning zaharli ta’siridir. Boshqa bir olim Vartapetyanning XX asr 70-yillar oxiri va 80- yillaming boshida sholi va qoraboshda olib borgan ishlari bu o‘simlikIarning anaerob sharoitga chidamliligi biokimyoviy moslanish emas, balki fiziologo-anatomik xarakterga ega ekanligini ko‘rsatdi. Xususan, ushbu o‘simliklar to‘qimalarida havo to‘plovchi va tashuvchi qo‘shimcha moslanishlar mavjud bo‘lib bu moslanishlar natijasida o ‘simlik ildizlari anaerobiozni chetlab o ‘tishadi. Keyingi vaqtlarda olib borilgan ilmiy izlanishlar haqiqatdan ham ushbu fikmi tasdiqladi. Masalan, Uebb va Armstrong (1984) o‘zlarining sholi, no‘xot va qovoq o‘simliklari bilan olib borgan tajribalari asosida kislorod yetishmagan sharoitda, haqiqatdan ham ildiz hujayralari muhim ahamiyatga egadir degan xulosaga keldilar. Ko‘pchilik olimlarning fikricha, o‘simliklar olamida kislorod yetishmasligiga moslanishning asosiy sababi bu ular hujayralaridagi molekular darajadagi biokimyoviy adaptatsiyadir(moslanishdir). Masalan, 0 2 yetishmagan sharoitda o‘stirilgan sholi o‘simtalari to‘qimlarida va boshqa yuksak o ‘simliklar to‘qimalarida to‘yinmagan yog‘ kislotalari sintezlanmaydi. Ko‘pgina organizmlarda aerob sharoitdan anaerob sharoitga o‘tganda
effekti kuzatiladi, ya’ni glikoliz jarayoni tezlashadi. Buning natijasida substrat ham ko‘p sarf bo‘ladi va vaqt birligida hosil boMayotgan ATF miqdori o‘sadi. Buning natijasida esa hujayradagi metobolitik jarayonlar ma’lum miqdorda energiya bilan ta’minlanib turadi.
Shuningdek, hujayra aerob sharoitdan anaerob sharoitga o ‘tganda Krebs sikli to‘xtaydi, mitoxondriyadagi nafas olish zanjirining ishi ham to‘xtaydi. Buning natijasida allosterik ingibitorlaming konsentratsiyasi kamayadi. Oqibatda fosfofruktokinaza fermenti ishiga yo‘1 ochiladi. Bundan tashqari anaerob sharoitda fosfofruktokinaza fermentining faolligini oshiradigan fosfatning miqdori oshadi. Aerob sharoitda muhim glikolitik ferment bo‘lgan fosfofruktokina- zaning faolligi, shu muhitda ko‘plab hosil bo‘ladigan ATF va sitrat ta’sirida to‘xtatilib turadi. ATF va nitrat aerob sharoitda hujayra metobolizmida xususan, fosfoenol piruvatdan ko‘plab hosil bo‘ladi. 481 Glikoliz jarayoniga ta’sir qiluvchi fermentlardan yana biri piruvatkinazadir. Piruvatkinaza ham fosfofruktokinaza bilan birgalikda hujayra metobolizmida muhim o ‘rinni egallaydi. Shuning uchun ham ekzogen glukoza yordamida mitoxondriyalar membranalari hayotiy xossasini uzoq ushlab turish mumkin. Bu ish glukozaning piruvatkinaza va fosfofruktokinaza fermentlari ishtirokida ATF hosil qilishiga bog‘liqdir. Aerob organizm kisloroddan mahrum qilinganda glikoliz jarayoni boshqarilish mexanizmida genlar ham ishtirok etishi mumkin. Bunga biz muhim glikolitik fermentlardan bo‘lgan alkogoldegidrogenaza fermenti sintezini misol qilishimiz mumkin.
yetishmagan sharoitga ko‘chirsak alkogoldegidrogenazaning aktivligi anchagina oshadi. Kislorodsiz yoki kislorod kam bo‘lgan sharoitlarda «stress» oqsillari ham paydo bo‘ladi. 0 ‘simliklarda bioximik adaptatsiyadan tashqari boshqa bir moslanish mexanizmi, ya’ni kislorodni aerob sharoitdagi yashil
mexanizmi h a m bor. Bu
u la rg a anaerobiozni chetlab o ‘tishga yordam beradi. B.B. Vartapetyanning (1980) fikricha o‘simliklami anerob sharoitga chidamliligi bo‘yicha uchta asosiy darajaga bo‘lish mumkin. Birinchi kategoriyaga kislorodning to‘la yo‘qligiga (anoksiyaga) haqiqiy chidamli o‘simliklar kiradi. Bunga biz sholining o‘simtalarini misol qilishimiz mumkin. Ularning 0 2 bilan ta’minlanishi molekular darajada bo‘ladi. Ikkinchi kategoriyaga nisbatan chidamli o‘simliklar kiradi. Masalan, sholi va qorabosh, paparotnik, fialka o‘simligi. Bular hujayralarida va to‘qimalarida anoktsiyaga adaptatsiya’ning molekular mexanizmi bo‘lmaganligi sababli muhitda 0 2 yo‘qligiga juda sezgirdirlar. Ildizlarini o ‘zlarining yashil qismlari orqali 0 2 bilan ta’minlaydi. Uchinchi guruh o‘simliklariga, ya’ni 0 2 yetishmasligiga chidamsiz o‘simliklarga mezofit o‘simliklar kiradi. Bulaming ko‘p qismini madaniy qishloq xo‘jaligi ekinlari tashkil qiladi. Aytish mumkin,ki, boshoqlangan sharoitlarda ular ildizlariga yashil qismlardan keladigan 0 2 yetarli emas. Ammo ayrim hollarda past haroratda, ya’ni nafas olish intensivligi pasaygan holda bu miqdor 0 2 ning ahamiyati ham oshadi. Umuman normal haroratda ham bu 0 2 ning ahamiyati katta. Chunki, ildizni alohida va ildizi o ‘simlik bilan olib ushbu ikkala ildizni Download 4.41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|