Barkamol avlod – Vatanning baxti sog‘lom avlod uchun

№

savollar

javoblar

 

ha (%)

yo‘q (%)

1 Belbog‘li kurashga munosabatingiz qanday?

86

14

2 Belbog‘li kurash sport turining jahon sport turlaridan biriga 

aylanishiga ishonasizmi?

81

19

3 Ushbu sport turi bilan shug‘ullanayotganingizdan faxrlana-

sizmi?

72

28

4 Ota-onangiz ushbu sport turi bilan shug‘ullanayotganingiz-

dan xursandmi?

77

23

5 Kelajakda belbog‘li kurash sport turi orqali yurtimizni dun-

yoga tanitishingizga ishonasizmi?

75 

25

6 Sizningcha, belbog‘li kurash jismoniy tarbiya fani negizida 

milliy qadriyatlarni shakllantirishga ta’sir qiladimi?

76

24

7 Belbog‘li kurash usullarida va mashg‘ulotlarida milliy xusu-

siyatlar mavjudmi?

52

48

Sport – sog‘lik garovi

Sog‘lom avlod uchun

 | 

11

 | 

2014

19

Yozma nutq inson ongida kechayotgan 

fikrlarni ifodalab berish vositasidir. Yozma 

nutqdagi kamchiliklar nihoyatda murakkab 

nutq nuqsonlaridan biri hisoblanadi. Bunday 

nutq buzilishining oldini olishga doir amallar-

ni bolaning ilk maktab yoshidan boshlash lo-

zim.

Bolani o‘qish va yozishga o‘rgatish, yozma 

nutqdagi buzilishlarning oldini olish, bartaraf 

etish muammolari pedagogik, psixologik, me-

todik, defektologik adabiyotlarda keng yoritil-

gan hamda olimlar tomonidan qimmatli naza-

riyalar yaratilgan.

Logoped va metodist olimlar (M.Y. Xvatsev, 

R.Y. Levina, F.A. Rau, R.I. Lalayeva, I.K. Sa-

dovnikova, L. N. Yefilinkova, R.M. Boskis va 

boshqalar)  yozma nutqdagi kamchiliklarni 

og‘zaki nutqning yaxshi rivojlanmaganligi 

natijasida yuzaga keladigan nuqson deb bilib, 

ularni og‘zaki nutqni rivojlantirishning butun 

sistemasi ustida izchillik bilan maxsus ishlar 

olib borish orqali bartaraf etish metodikasini 

tavsiya etgan. Ushbu metodikaga ko‘ra mash-

g‘ulotlarda tovush, bo‘g‘in, so‘z, gap va 

bog‘langan nutq ustida ishlash talab etiladi. 

Biroq bu ishlarning yo‘nalishi, mundarijasi 

yozma nutq nuqsonlariga ega bo‘lgan kishi-

larning umumiy bilim doirasi, o‘qish va yoz-

ma qobiliyati, qanday xatolar qilishi, ularning 

kelib chiqish sabablarini hisobga olgan holda 

belgilanadi.

Yozma nutq mexanizmlari murakkab bo‘l-

ganligi tufayli uni shakllantirib borishda turli 

xil qiyinchiliklar kuzatiladi. Yozma nutq og‘-

zaki nutq asosida shakllanadi. Og‘zaki nutq-

dagi har qanday nuqson yozma nutqni o‘z-

lashtirishga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

O‘z vaqtida yozma nutqida kamchiligi bo‘l-

gan o‘quvchilarga tegishli yordam ko‘rsatil-

masa, ularning yozuvidagi xatolar (bo‘g‘inlar-

ni tashlab ketish, so‘zlarni qo‘shib yozish, 

eshitilishi jihatidan o‘xshash harflarni almash -

tirish, tovushlarni qoldirib ketish) yuqori sinf-

larda ham saqlanib qoladi.

Ba’zi mualliflar yozuvdagi fonetik xatolar-

ning sabablarini analizatorlar faoliyatining 

buzilishi, bilish faoliyati darajasining pasayi-

shi bilan bog‘laydilar. Buning natijasida eshi-

tish va kinestetik analizatorlar buziladi. Aynan 

shu omillar mutaxassislarning fikriga ko‘ra, 

NUTQ BUZILISHI QANDAY  

BARTARAF ETILADI ?

Tadqiqotimizda bildirilgan ilmiy-nazariy 

fikrlar va o‘tkazilgan tadqiqot natijalari aso-

sida xulosa qilib quyidagi fikrlarni keltirish 

mumkin: birinchidan, joylarda aholining 

sport turiga bo‘lgan qiziqishi, milliy qadri-

yatlar bilan uyg‘unligini o‘rganish, tadqiq 

etib borish sport turlarining rivojlanishida 

muhim rol o‘ynaydi; ikkinchidan, bolalar 

sporti rivojlanishiga qaratilgan dasturlarni 

ishlab chiqish va hayotga tatbiq etish yosh-

larning nafaqat salomatligida, balki ularda 

o‘ziga bo‘lgan ishonch tuyg‘usining shaklla-

nishida ham muhim ahamiyat kasb etadi. 

Har bir davr farzandlari millat kelajagi uchun 

ulkan ishlarni amalga oshirib borishida salo-

matlik va ishonch zarur. Ushbu ehtiyoj 

qondirilishini bolalar sporti ta’minlashi shub-

hasizdir. Uchinchidan, yoshlarning belbog‘li 

kurashga bo‘lgan munosabati va qiziqishini 

o‘rganib borish, tegishli taklif va tavsiyalar 

ishlab chiqish, ularni amaliyotga tatbiq etib 

borish, mamlakatda ushbu sport turining 

keng miqyosda rivojlanishiga olib keladi. 

Zohid ArTIKOV, 

O‘zDJTI “Milliy va xalqaro kurash turlari 

va uslubiyati nazariyasi” kafedrasi  

katta o‘qituvchisi, jahon chempioni.

Tarbiya tadqiqotlari

Sog‘lom avlod uchun

 | 

11

 | 

2014

20

yozuvning fonetik prinsipida to‘g‘ri yozish 

asosi bo‘lgan so‘zni fonematik tahlil qilishga 

salbiy ta’sir qiladi. Agar bola yozuvda harflar-

ni aralashtirib yuborish bilan birga talaffuzda 

ularga mos keladigan tovushlarni ham ajrata 

olmasa  (differensiatsiya qilmasa), bu qo‘pol 

nutq buzilishlariga olib keladi. 

Nutq o‘stirish jarayonida bolalarga so‘zlar-

ni aniq-ravon og‘zaki yetkazish va aytib turib 

yozdirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Undan 

tashqari ertak, she’r, topishmoq, tez aytishlar 

ustida ishlash asosida og‘zaki nutqni o‘stirish 

yo‘li bilan bolalarni yozma nutqni o‘zlashti-

rishga tayyorlash, yod oldirish orqali xotirasi-

ni o‘stirish, kichik hajmdagi asarlarni rolli ijro 

etish mashg‘ulotlari uyushtiriladi.

Bolaning bilish jarayoni ustida korreksion 

ish olib borishda uning tafakkuri, xotirasi, 

diqqati, eshituv, ko‘rish qobiliyatiga asosiy 

urg‘u bermoq lozim. Ana shunda bolada o‘qi-

tuvchi tomonidan ko‘rsatilayotgan xatolarni 

ko‘rib, eslab qolish malakasi shakllanadi. Bu-

ning uchun turli xil mashqlar va zamonaviy 

pedagogik texnologiyalardan foydalanish lo-

zim. Jumladan, ko‘rish qobiliyatini rivojlanti-

rishda biz quyidagi mashqlarni qo‘l laymiz:

1. “Yetishmaydigan qismini top” mashqi. 

Rasmda ko‘rsatilgan narsalarning chizilmay 

qolib ketgan qismini bola topib berishi kerak. 

Masalan, stulning oyog‘i, mashinaning g‘ildi-

ragi, filning xartumi, choynakning bandi kabi.

2. Bolaga har xil geometrik shakllar tasvir-

langan rasmlar ko‘rsatiladi: uchburchak, kvad-

rat, oval, doira. Keyingi bosqichda xuddi shu 

shakldagi buyumlar ko‘rsatiladi. Bular: kop-

tok, likopcha, shaxmat taxtasi, uyning tomi, 

kitob, tuxum, qovun boshqalar. Shu yo‘l bilan 

bolada ko‘rib, eslab qolish qobiliyati rivojla-

nadi.

3. Bolada bilish qobiliyatini rivojlantirish 

uchun “Geometrik shakllar” joylashtirilgan 

jadvaldan foydalanish yaxshi samara beradi. 

Bunda bola nafaqat shaklni, balki ranglarni va 

har bir qatorda joylashgan shakllar o‘rnini, 

nechtadan joylashganligini ko‘rsatib berishi 

lozim. Shu yo‘l bilan bolaning diqqati, xotira-

si, tafakkuri, fazoviy idroki rivojlanadi.

O‘quvchilarda uchraydigan yozma nutq 

buzilishlari, ularning turlari, kelib chiqish sa-

bablari rang-barang. Biz o‘z ish tajribamizga 

asoslangan holda ushbu muammoni bartaraf 

etish yo‘llarini ko‘rsatishga harakat qildik.

Farzandlarimizning tili chiqishi bilan to‘g‘ri 

nutq madaniyati, to‘g‘ri o‘qish va yozuv mala ka-

sini o‘zlashtirishiga e’tibor qaratsak, ularni bar-

kamol inson qilib tarbiyalashdagi asosiy hara-

katlardan birini amalga oshirgan bo‘lamiz. 

Valida RAHMONOVA,

Nizomiy nomidagi TDPU professori.

Adolat AKROMOVA,

Nizomiy nomidagi TDPU magistri. 

Tarbiya tadqiqotlari

Sog‘lom avlod uchun

 | 

11

 | 

2014

21

DUDUQLANISH: 

SABAB VA OQIBATLARI

E’tibor berib qarasangiz, ba’zi bolalar tutilib 

gapiradilar yoki qaysidir so‘zni aytishga qiy-

nalib, duduqlanadilar. Xo‘sh, bu qanday ka-

sallik va nima sababdan kelib chiqadi? Uning 

oldini olish va davolash uchun nimalar qilish 

kerak? Ushbu savollarimizga javob olish 

uchun poytaxtimizdagi Yakkasaroy tumani 

Markaziy poliklinika logopedi Mavluda Xodji-

matovaga murojaat qildik.

– Duduqlanish qanday kasallik va uning 

kelib chiqish sabablari nimada?

– Duduqlanish, ya’ni tutilib gapirish nutq 

maromining buzilishi bilan bog‘liq kasallik 

hisoblanadi. U nutq apparati muskullarining 

tortishishi natijasida nutq ohangining buzili-

shi sanaladi. Bunday holat ko‘proq 2 yoshdan 

7 yoshgacha bo‘lgan bolalarda uchraydi. Du-

duq bola tovush va bo‘g‘inlarni tutilib-tutilib 

yoki bir necha bor takrorlab talaffuz qiladi. 

Ayrim hollarda uning qo‘li yoki oyog‘i beixti-

yor qimirlab, yuz muskullari uchib turadi. 

Shuningdek, bolada ichki duduqlanish ham 

ko‘zga tashlanadi. Bunday holatlarda u nima 

deyish kerakligini biladi-yu, ammo ayta ol-

maydi. Bu holat sirtdan qaraganda sezilmaydi. 

Duduqlanish uch darajaga ajraladi. Birin-

chisi, yengil duduqlanish sanaladi. U kishi 

asabiylashgan holatida yoki tez gapirayotga-

nida yuz beradi. Ikkinchisi, o‘rtacha duduqla-

nish darajasi bo‘lib, bunda kishi tinch, odat-

dagi vaziyatda oson gapiradi, kam duduqla-

nadi, his-hayajonli damlarda esa duduqlanish 

kuchayadi. Og‘ir duduqlanish – kishining bu-

tun nutqi davomida, doimiy chalg‘ituvchi ha-

rakatlar bilan namoyon bo‘ladi. 

Duduqlanish davom etishiga ko‘ra quyidagi 

turlarga ajratiladi: a) doimiy duduqlanish – 

paydo bo‘lgach, turli nutq shakllari va vazi-

yatlarda bevosita namoyon bo‘ladi; b) to‘lqin-

simon duduqlanishda bu holat goh kamayadi, 

goh kuchayadi, lekin butunlay yo‘qolmaydi; 

v) qaytalanuvchi duduqlanish yo‘qolib, yana 

paydo bo‘ladi, ya’ni qaytalanish yuzaga kela-

di, uzoq muddatli erkin tutulishsiz nutqdan 

so‘ng qayta paydo bo‘ladi. Duduqlanish sa-

bablarini hozirda shartli ravishda ikki guruhga 

ajratish mumkin. Moyillik sababi va keltirib 

chiqaruvchi sabablar. Birinchi guruhga quyi-

dagilar kiradi:

–  ota-onalarning nevropatik kasallanishi;

– duduqlanuvchining o‘zidagi nevropatik 

xususiyatlar;

–  nasliy buzilish;

–  bosh miyaning turli davrlardagi rivojlani-

shida ko‘plab salbiy omillar ta’sirida shikast-

lanishi.

Keltirib chiqaruvchi sabablar guruhida ana-

tomik-fiziologik, ruhiy va ijtimoiy sabablarni 

ajratib ko‘rsatishimiz mumkin. Anatomik-fizi-

ologik sabablar: ensefamitik oqibatlari bo‘lgan 

jismoniy kasalliklar, jarohatlar, miyaning or-

ganik buzilishi, zaharlanishi va markaziy 

nutq apparatini zaiflashtiruvchi boshqa kasal-

liklar natijasida asab tizimining tamoman iz-

dan chiqishi yoki o‘ta charchashidir. Shuning-

dek, qizamiq, terlama, gijjalar, burun, halqum, 

hiqildoq kasalliklari, dislaliya, dizartriyaning 

va nutq to‘liq rivojlanmaganligi hollaridagi 

tovush talaffuzi apparatining mukammal ri-

vojlanmaganligi.

Ruhiy va ijtimoiy sabablar: qisqa va uzoq 

vaqt ta’sir ko‘rsatadigan ruhiy shikast, surun-

kali kechinmalar, ruhiy zo‘riqish yoki hal 

etilmagan, umumiy g‘ov bo‘luvchi ziddiyatli 

vaziyatlar ko‘rinishidagi uzoq muddatli salbiy 

hissiyotlar, ruhiy ezilish, kuchli va bexosdan 

paydo bo‘ladigan iztiroblar, vahimaga tushish 

va o‘ta shodlanish holati, nutqning bolalikda 

noto‘g‘ri shakllanishi, kichik yoshdagi bolani 

haddan ortiq nutq materiallari bilan tanishti-

rish, zo‘riqtirish, juda yoshligidan birdaniga 

turli xil tillarni o‘rganish duduqlanishni kelti-

rib chiqarishi mumkin. 

Duduqlanuvchilarga taqlid qilish, bunday 

ruhiy induksiya ikkita shaklga ajraladi: sust – 

bola duduqlanadigan kishining nutqini tinglab 

beixtiyor duduqlana boshlaydi, u faol duduq 

kishiga taqlid qiladi, chapaqaylikdan o‘ng 

qo‘lga majburiy o‘rgatish, doimo eslatish, 

tartibga chaqirish bolaning oliy nerv faoliyati-

ni izdan chiqarib, duduqlanish bilan birga 

Mutaxassis maslahati

Sog‘lom avlod uchun

 | 

11

 | 

2014

22

nevratik va psixopatik holatlarga olib kelishi 

mumkin. O‘qituvchining bolaga noto‘g‘ri mu-

nosabatda bo‘lishi, haddan ortiq qattiqqo‘llik 

ham duduqlanishning yuzaga kelishi uchun 

turtki bo‘ladi.

–  Kasallik qay tarzda namoyon bo‘ladi va 

alomatlari nimalarda ko‘rinadi?

– Bunda bemor biror tovush, bo‘g‘in yoki 

so‘zni bir necha bor takrorlaydi, ayrim so‘zlar-

ni aytishdan oldin unli tovush ustida “taqalib” 

qoladi. Gap boshida so‘zning birinchi bo‘g‘ini-

ni yoki so‘zning o‘zini to‘liq qaytaradi, so‘z-

lashdan oldin esa so‘zning birinchi harfini 

takrorlab qiynaladi. Bolada duduqlanish qaysi 

turda bo‘lmasin, bu bilan u tengqurlaridan aql 

jihatdan ortda qolayapti degani emas. Duduq-

lanish intellektual faoliyatga ta’sir qilmaydi, 

chunki bu nutq apparatining mushak faolligi 

nuqsonidir.

Hozirgi davrda duduqlanish belgilarining 

bir-biriga o‘zaro yaqin bo‘lgan ikkita guruhi 

ajratiladi: biologik (fiziologik)  va sotsial 

(psixologik). 

Fiziologik alomatlarga, nutqning hosil bo‘-

lishida ishtirok etuvchi a’zolarning tortishishi, 

markaziy nerv tizimi va jismoniy salomatligi-

ning, umumiy va nutq harakatlarining buzili-

shi kiradi.

Duduqlanishning paydo bo‘lishiga, shu-

ningdek, umumiy va nutq motorikasining 

turlicha buzilishlari xosdir. Ular zo‘raki va 

ixtiyoriy tutilib qolish tarzida bo‘lishi mum-

kin. Duduqlanuvchilar o‘zlarining qiyin nut-

qini niqoblash yoki yengillashtirish maqsadida 

bunday harakatlardan foydalanadi. Duduqla-

nishning ijtimoiy asosi shunday ruhiy asoski, 

uning natijasida “nutqning zaiflashuvini idrok 

etish” paydo bo‘ladi. O‘zining noto‘kisligini 

his etish nevrotik kasallikning rivojlanishida 

asosiy omillardan biri hisoblanadi. 

Xastalangan kishi o‘zining kasallik alomat-

lariga qanchalik ko‘p e’tibor bersa, u shun-

chalik zo‘rayib boraveradi. Natijada og‘ir ah-

vol yuzaga kelib, bemor undan sira qutula 

olmaydi. Kasallik alomati paydo bo‘lganidan 

cho‘chish uning butun e’tiborini chulg‘ab 

oladi, buning oqibatida duduqlanish yanada 

kuchayadi. Duduqlanish muammolari bilan 

shug‘ullanuvchi tadqiqotchilar nuqsonga e’ti-

borni jalb etish tushunchasi borasida turlicha 

qarashlarni keltiradilar: diqqat-e’tiborning 

alohida xususiyati, nuqsonni idrok etish, u 

haqda tasavvurga ega bo‘lish, unga nisbatan 

turlicha hissiyot bilan munosabatda bo‘lish 

kabilar.

– Duduqlanishning oldini olish uchun 

nimalar qilish kerak? Qanday davolash 

usullari mavjud?

– Albatta, har qanday kasallik singari du-

duqlanishning ham oldini olish uni davolash-

dan ko‘ra osonroq. Bu asosan kattalarga 

bog‘liq. Avvalo, ota-ona farzandini qo‘llab-

quvvatlasagina davolash foyda beradi. Agar 

bola o‘zining nutqi yaxshi emasligini kattalar-

dan avvalroq sezib qolsa, shuningdek, bosh-

qalar unga duduqligini eslatib, o‘ylamay-net-

may tanbeh beraversa, unda logonevroz – 

nevrotik holat yuzaga keladi. Bu esa so‘zlash 

qobiliyatini mutlaqo yomon tomonga o‘zgarti-

rib yuborishi ehtimoldan xoli emas. Qolaver-

sa, ota-onaning bolasi duduq ekanligi haqida 

haddan ziyod ortiqcha qayg‘urishi ham uning 

ruhiyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi hamda bola-

dagi qo‘rquvni battar kuchaytirib yuborishi 

mumkin. Oilada tinch sharoit yaratish, bola 

aybdor bo‘lgan taqdirda ham uni uru 

shish 

yoki jazolash vaziyatga yanada salbiy ta’sir 

etadi. Keskin holatlarda kichkintoyga tabas-

sum bilan muomala qilgan foyda.

–  Bolaning nutqida muammo bo‘lsa ham, 

u istagan umumta’lim maktabiga borishi 

mumkinmi?

–  Bugungi kunda nutqida nuqsoni bor bola-

lar uchun mo‘ljallangan maxsus bog‘chalar 

faoliyat yuritmoqda. Kichkintoylarda bu ka-

sallikning ilk belgilari sezilgandayoq yo‘llan-

ma asosida maxsus bog‘chaga yuboriladi. 

Bola maktab yoshiga yetgunga qadar davola-

nish bilan birga, bevosita boshqa bog‘chalar 

singari maktabga ham tayyorlab boriladi. 

Maktab yoshiga yetgan bolaga yakuniy xulo-

sani mutaxassis-shifokorlar beradi. Agar nutqi 

ravonlashgan bo‘lsa, istalgan umumta’lim 

maktabiga borishga haqli.

– Duduqlanayotgan bolaning yaqinlari­

dan nimalar talab qilinadi?

–  Duduqlanuvchi bola uchun musiqa mash-

Mutaxassis maslahati

Sog‘lom avlod uchun

 | 

11

 | 

2014

23

Vitaminlar faol moddalar bo‘lib, organizm-

ning moddalar almashinuvi jarayonida ishti-

rok etadi. Birinchi bo‘lib 1880-yilda rus olimi 

N. I. Lunin hayvonlar organizmida vitaminlar 

mavjudligini aniqlagan. 1912-yilda esa bu 

moddalarga K. Funk tomonidan vitamin deb 

nom berildi. “Vitamin” so‘zi lotin tilidan o‘gi-

rilganda “Hayot manbayi” degan ma’noni 

anglatadi.

Barchamizga ma’lumki, vitaminlar immu-

nitetni mustahkamlab, qarish jarayonlarini 

sekinlashtiradi. Butun dunyo olimlarining 

fikriga ko‘ra, organizmga tushgan ortiqcha 

vitaminlar foydadan ko‘ra, ko‘proq ziyon kel-

tirishi mumkin ekan. Keling, vitaminlarning 

foydali va zararli xususiyatlari haqida so‘z 

yuritsak.

A vitamini

Bu vitamin teri, shilliq pardalar funksional 

holatini normal saqlashda, organizmning 

o‘sish va rivojlanishida, ko‘rish o‘tkirligini 

mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega. 

Ushbu vitamin organizmni saraton kasalligi-

dan himoya qiluvchi eng zarur element hisob-

lanadi. Kimda teri quruqlashuvi, bolalar va 

o‘smirlarda organizmning o‘sishi va rivojla-

nishi susaysa yoki ko‘rish o‘tkirligining pasa-

yishi bilan bog‘liq muammolar kuzatilsa, A 

vitamini tavsiya qilinadi. A vitamini tuxum 

sarig‘ida, baliq yog‘ida, mol jigari, sabzi, o‘rik, 

qizilqalampir tarkibida ko‘proq uchraydi. A 

vitaminini ko‘p iste’mol qilish “Karotinli sa-

riqlik” deb nomlanuvchi kasallik rivojlanishi-

ga sabab bo‘ladi. A vitaminiga boy mahsulot-

larni ko‘p miqdorda qabul qilish ham bu ka-

sallikni keltirib chiqarishi mumkin. Natijada 

terining sarg‘ayish holati kuzatiladi.

D vitamini

Organizmda kalsiy (Ca) va fosfor (P) al-

mashinuvining me’yorida kechishida ishtirok 

etadi. U ayniqsa, suyaklarning to‘g‘ri shaklla-

nish, o‘sish va rivojlanishida, bolalarda raxit, 

ayollarda osteoporoz kasalligining oldini olish-

da muhim ahamiyatga ega. D vitamini tuxum 

YANA VITAMINLAR HAQIDA

g‘uloti katta ahamiyatga ega. Chunki bu mash-

g‘ulot nutq a’zolari, nutq tezligi va maromi-

ning to‘g‘ri rivojlanishiga ko‘maklashadi. Bola 

nutqini shoshilmasdan, sabr-toqat bilan tuza-

tib borish, uni tabiiy ravishda biroz sekinroq 

gapirishga odatlantirish joiz. Bola bilan birga-

likda ko‘rilgan rasmlar, o‘qib chiqilgan matn-

lar mazmuni to‘g‘risida tez-tez suhbatlashib 

turish ham foydadan xoli bo‘lmaydi. Bunday 

paytda unga turli so‘zlardan foydalanib javob 

qaytarishiga imkoniyat yaratish zarur.

Boladagi duduqlikni davolashda qo‘g‘ir-

choqlar ham o‘ziga xos “shifokor” vazifasini 

o‘taydi. Bog‘chada va uyda bolaga qo‘g‘irchoq 

berib, uni gapirishga undash kerak. Chunki 

qo‘g‘irchoq bilan “suhbatlashayotgan” bola 

shoshilmasdan aniq so‘zlaydi. Bu esa duduq-

likni davolashda ayni muddao sanaladi. Bola-

ning to‘p yoki stol tennisi o‘ynashi ham du-

duqlikni yo‘qotishda yaxshi samara beradi. 

Bir so‘z bilan aytganda, duduqlanuvchi o‘g‘il-

qizlarga to‘g‘ri nutq rejasi asosida mustaqil 

so‘zlashlari uchun imkon yaratib berish maq-

sadga muvofiqdir. O‘z navbatida, tarbiyachi-

lar duduq bolaning ota-onasi bilan doimiy 

hamkorlikda ish yuritishlari, ularga uyda far-

zandlarining yoshiga to‘g‘ri kelmaydigan 

qo‘rqinchli ertaklarni aytmasliklari, bolalariga 

kattalarbop teleko‘rsatuvlarni ko‘rishga ruxsat 

bermasliklari, ularni ortiqcha erkalatmaslikla-

ri, qorong‘ulikda yolg‘iz qoldirmasliklari, 

qo‘rqitmasliklari, huda-behuda jazolayver-

masliklari kerakligini tushuntirishlari lozim. 

Ota-onalar esa dilbandining doimo logoped va 

psixonevrolog kuzatuvida bo‘lishini ta’min-

lashlari kerak.

Charos DO‘STMATOVA  suhbatlashdi.

Ibn Sino darsxonasi

Sog‘lom avlod uchun

 | 

11

 | 

2014

24

sarig‘ida, baliq yog‘ida, sut va sut mahsulotla-

rining tarkibida ko‘p miqdorda uchraydi. Agar 

D vitamini katta miqdorda uzoq muddat da-

vomida qabul qilinsa, suyaklardan mineral 

moddalarning chiqib ketishi kuzatiladi, ya’ni 

suyaklarga mustahkamlik berib turuvchi kal-

siy suyaklardan yuvilib ketadi. Buning natija-

sida suyaklarning tez-tez sinishi kuzatiladi.

B vitamini

B guruh vitaminlariga B

1

  (tiamin), B

2

  (ri-

boflavin), B

6

, B

12

, B

15

 va boshqalar kiradi. B1 

vitamini (tiamin) markaziy nerv sistemasida 

qo‘zg‘alish va tormozlanish jarayonlarining 

oldini olishda, odamning aqliy faoliyati va 

xotirasi yaxshi bo‘lishida muhim o‘rin tutadi. 

Agar bu vitamin yetishmasa, odamning aqliy 

faoliyati pasayadi, ya’ni o‘zlashtirish, esda 

saqlash, diqqat bilan bog‘liq qobiliyatlarning 

susayishi, holsizlik va tez charchash alomat-

lari kuzatiladi. Arzimagan narsaga jahli chiqa-

digan bo‘lib qoladi.

B

12

 vitaminining asosiy tarkibini kobalt (Co) 

elementi tashkil etib, bu vitamin organizmda 

ishtirok etadi. Ushbu vitamin tuxum sarig‘i, 

mol jigari, bug‘doy non, loviya, no‘xat, yon-

g‘oq hamda guruch po‘stlog‘i tarkibida bo‘ladi.