Baxtiyor mengliyev

kitob... o‘qish birikmasini hosil qilishda tobe so‘zni bosh, tushum, 
chiqish kelishiklari shakllantira oladi). 
Mantiqiy mushohada uchun 
1. Kursdoshlaringiz bir guruhni tashkil etgan. Bu guruh sistema 
bo‘la oladimi? 
2. Oilani paradigmaga qiyoslash mumkinmi? 
O‘quv zalidagi 20 ta kompyuter sistemani tashkil qiladimi? 
Lisoniy paradigma va uning a’zolariga nisbatan de Sossyur 
tomonidan qo‘yilgan bu talab qariyb yuz yildan beri deyarli 
o‘zgarishsiz saqlanib kelmoqda.
50

---

Mustaqil o‘zlashtirish uchun 
Til sistemasida sistemaviy qonuniyatlar 
Til sistemasi o‘zaro munosabatlarga kirishgan til birliklari 
yaxlitligidir. Til sistemasi tarkibidagi til birliklarining belgilari ham 
uch turga bo‘linadi: 
1.Sistemani tashkil etuvchi belgilar. 
2.Sistemada hosil bo‘luvchi belgilar. 
3.Sistemaga betaraf belgilar. 
Deylik, unli fonemalar – sistema. O‘zbek tilidagi unlilar 
sistemasi 6 ta elementdan tashkil topgan. Ularning sistemaviy 
belgilari quyidagilar: 
1.Sistemani tashkil etuvchi belgi: sof ovozdan iboratlik. 
2.Sistemada hosil bo‘luvchi belgilar: lablangan/lablanmaganlik, 
keng/torlik 
3.Sistemaga betaraf belgilar: til oldi/til orqalik. 
 
Yo‘l-yo‘lakay bajarish uchun 
Mustaqil 
ravishda 
undosh 
fonemalarning, 
kelishik 
sistemasining, WPm sistemasining elementlariga xos sistem 
belgilarni aniqlashga harakat qiling. 
 
Lisoniy paradigma turlari. Paradigma, qamroviga ko‘ra, katta 
va kichik, tashqi va ichki paradigmalarga bo‘linadi. Bu 
paradigmalar bir-biriga nisbatan olinadi. Masalan, undoshlar (katta 
yoki tashqi) paradigmasi jarangli va jarangsiz undoshlar (kichik 
yoki ichki) paradigmalariga bo‘linadi.
Fonemalar 
sistemasi