Baxtiyor mengliyev

7-§. Lisoniy tasnif va uning turlari 
Tayanch tushunchalar 
sistema, element, munosabat, tur, jins, birlashtiruvchi belgi, 
farqlovchi belgi 
O‘zlashtiriladigan tushunchalar 
tasnif, dixotomik tasnif, politomik tasnif, dixopolitomik tasnif, 
tasnif belgisi (asosi), noto‘liq tasnif, ortiqcha a’zoli tasnif 
 
Borliq hodisalari, aytilganidek, sistema sifatida, ya’ni o‘zaro 
uyushgan, o‘zaro umumiy va farqlovchi belgilari asosida 
birlashgan holda ongda aks etadi. Bir qarashda ular tartibsizdek 
tuyuladi. Lekin inson ongi ulardagi botiniy tartibni idrok etadi va 
xotirada saqlash uchun tartibli ravishda qabul qiladi. Hodisalar 
inson ongida guruh-guruh bo‘lib saqlanadi va har bir guruhda ular 
sistema va element munosabatining qat’iy qonuniyatlariga 
tayanadi. Ongda borliq hodisalari haqidagi tushunchalar so‘z va 
birikmalar, umuman olganda, til hodisalari bilan nomlanib, 
tartiblanadi. Bu borliq hodisalarining lisoniy tasnifi deyiladi. 
Tasnifda qat’iy mantiqiy qonuniyatlar amal qiladi.
 
Mantiqiy mushohada uchun 
1.Tizimli 
yondashuv 
degan 
tushuncha 
mavjud. 
Siz 
do‘stlaringizning xatti-harakatlariga munosabat bildirib, tegishli 
baho berasiz. Bu tasnifga qay darajada aloqador? 
2.Siz bir kunlik faoliyatingizni rejalashtirdingiz. Bunda 
harakatlaringizni qanday qonuniyat asosida tartibladingiz? 
3.Pul topish oson, lekin uni sarflash qiyin deyishadi. Bu 
fikrning tasnifga aloqasi bormi? 
Tasnif 
haqida 
umumiy 
tushuncha. 
Tasnif 
(arabcha 
“saralash”, “tartibga solish”) narsa va predmetlarni aniq va 
doimiy o‘ringa ega bo‘lgan guruh (sinf)larga bo‘lishdir. Agar 
tasnif barqaror asosga ega bo‘lsa, u uzoq davr mobaynida amal 
qiladi. Masalan, kimyoviy elementlar tasnifi, bugungi kunda garchi 
74

---

ular soni 200 dan oshib ketayotgan bo‘lsa-da, o‘zgarmasdan amal 
qilmoqda.