Baxtiyor mengliyev

fe’ldan anglashuvchi harakat bilan shug‘ullanuvchi shaxs 
qolipi mahsuli. Uni gap tarkibida kuzatamiz: 1. Yozuvchi hayotni 
teranroq kuzatadi. 2. Insho yozuvchi ijodkorligini namoyon qilishi 
kerak. 
Birinchi 
gapda 
yozuvchi 
leksemasi 
kasbni 
anglatib, 
ixtisoslashgan ma’noga ega. Ikkinchi gapda esa leksema muayyan 
yozish 
harakatini 
bajaruvchi 
shaxsni 
ifodalagan. 
“Adib” 
ma’nosidagi yozuvchi leksemasi shaklan emas, balki ma’noviy 
jihatdan qolipdan uzilgan, ixtisoslashgan ma’noli leksemadir. 
Ikkinchi hosila esa ham shaklan, ham mazmunan qolipga muvofiq 
kelganligi bois, nutqiy yasama so‘z hisoblanadi. Leksema hosil 
bo‘lishining bu usuldagi boshqa ko‘rinishi sifatida so‘zning 
atamaviy ma’no kasb etishi (qo‘shish, ayirish, bo‘lish so‘zlar)ni 
ham ko‘rsatish mumkin. 
131

---

Ixtisoslashgan leksemalar leksema hosil bo‘lishining eng quyi 
darajasidir. 
Soddalashgan leksema. Soddalashgan leksemada yasama 
so‘zlar lisoniylashuvining yanada yuqoriroq bosqichini ko‘ramiz. 
Soddalashish ma’lum bir so‘z yasash qolipining hosilasida o‘zak va 
qo‘shimchaning 
o‘zaro 
birikib 
ajralmas 
holga 
kelishi, 
so‘zshakldagi grammatik vositaning qotib qolishi natijasida yangi 
ma’no ifodalashidir. O‘zbek tilidagi oldin, keyin, tashqari, ichkari, 
yuqori kabi yuzlab so‘z soddalashgan yasama so‘z – leksema. So‘z 
birikmalarining sintaktik qolipdan uzilish holati sifatida boshning 
og‘rigi – boshog‘riq, belning bog‘i – belbog‘ misollarini 
ko‘rsatish mumkin.
E’tibor qilinsa, ixtisoslashish faqat ma’no tomondan bo‘lsa, 
soddalashish ham ma’no, ham shaklga tegishli hodisadir.