«Bayanlar toplamı» mbs ha’m u’zliksiz oqıw bag’darlamasındag’ı oqıwshılardın’ baylanıslı so’ylewin o’siriwge tiyisli talaplardan kelip shıqqan halda du’zildi. Toplamdag’ı tekstler tematikalıq ta’repten ra’n’be-ra’n’

Imla: bas ha’riplerdin’ jazılıwı esletiledi.
Sırda’rya, Xovos, magnitofon so’zlerinin’ imlası u’stinde islenedi.
Analiz: Teksttin’ birinshi «Men 1990-jıl 27-fevralda Sırda’rya wa’layatının’ Xovos rayonında tuwılg’anman» ga’pi jazıw taxtasınan oqıladı. Tekst kimnin’ tilinen aytıp berilgen? Aytıp beriwshi neshinshi bette? (Aytıp beriwshi I bette) Tekstten birinshi ga’p ajıratıp alınadı ha’m oqıtıladı. «Men 1990-jıl 27-fevralda Sırda’rya wa’layatının’ Xovos rayonında tuwıldım» ga’pinin’ baslawıshı, bayanlawıshı, onın’ beti anıqlanadı (men – baslawısh, tuwıldım – bayanlawısh). Baslawısh ha’m bayanlawısh ta I bette kelgenligi belgili boladı.
Usı ga’ptegi adamdı bildirgen so’zdi anıqlan’. «Men» so’zi neshinshi bette? (I bette) «Men» so’zin u’sh bette betlep ko’rin’ (men, sen, ol). Demek, usı ga’pimizdegi I shaxs (men) ornında III shaxstı isletpekshi bolsaq, qaysı almasıq isletiledi? (Ol almasıg’ı isletiledi) Endi «men» ornına «ol» almasıg’ın qoyıp ga’pti o’zgertin’? «Ol 1990-jıl 27-fevralda Sırda’rya wa’layatının’ Xovos rayonında tuwıldım». Ga’ptin’ usınday oqılıwı durıspa? – Yaq. Baslawısh III bette, bayanlawısh bolsa I bette. Demek, baslawısh penen bayanlawıshtı sa’ykeslew kerek. Bunın’ ushın ne islenedi? Bayanlawısh (tuwıldım)tı III bette (tuwıldı) formasında beriw kerek. «Ol 1990-jıl 27-fevralda Sırda’rya wa’layatının’ Xovos rayonında tuwıldı». A’ne endi bayanlawıshtı o’zgertip ga’pti oqın’? Kim tuwılg’anı anıq pa? Belgisiz, sonın’ ushın tuwılg’an shaxstı anıq ko’rsetiw lazım. Bunın’ ushın tuwılg’an shaxsqa at qoyın’. Oylasıp at qoyıladı (Da’stanbek). A’ne endi «Men» ornında Da’stanbekti qoyıp ga’pti oqın’. «Da’stanbek 1990-jıl 27-fevralda Sırda’rya wa’layatının’ Xovos rayonında tuwıldı». (Ga’p jazıw taxtasına jazıladı). Sonnan keyin ekinshi, u’shinshi, to’rtinshi bo’limler de usı ta’rizde u’yreniledi. Son’, tekst III shaxs atınan (bul birinshi jumıs bolg’anı ushın) oqıladı. Sonnan son’ oqıtıwshı basshılıg’ında du’zilgen reje tiykarında aytıp beriledi. Eger oqıwshı III shaxs atınan aytıwdı umıtıp, «Men sol waqıtta jılawdan toqtappan» dese, ol waqıtta «sen be?» dep soraw beriw jeterli. Sonnan son’ tekst rejesi du’ziledi. Son’ usı reje tiykarında aytıp beriledi. Bul jumıs ta oqıtıwshı basshılıg’ında bolıwı ta’biyiy.
To’rtinshi klassta bayan u’stinde islew a’ste-aqırın quramalasıp baradı. Bul quramalılıq sonnan ibarat, oqıwshılardın’ o’zlerine reje du’ziw u’yretiledi. Ha’tte, oqıwshılar o’zleri erkin du’zgen reje tiykarında bayan jazadı. Bunda oqıtıwshının’ wazıypası – oqıwshılardı tekstti bo’limlerge bo’lip oqıwg’a u’yretiwden ibarat. Toplamda reje u’stinde ja’ma’a’t bolıp islew ushın tekst berilgen.
Bul jumıs u’shinshi klassta alıp barılg’an metodikalıq usıllar ha’m jollar menen a’melge asırıladı. Bular so’z benen su’wretlew, tekstti bo’limlerge bo’liw (oqıtıwshı bergen tema tiykarında), oqıwshılar da’pterlerindegi tekstti bo’limge bo’liw, tan’lap aytıp beriw yamasa qayta tan’lap aytıp beriw tiykarında bo’limge ajıratıwdan ibarat.
To’rtinshi klassta bayan rejesin ja’ma’a’t bolıp du’ziw, tiykarınan, oqıwshılardın’ erkinligin asırıwg’a qaratılg’an. Birinshi yarım jıl aqırına barıp oqıwshılar o’zleri erkin reje du’ziwi ha’m teksttin’ ken’ mazmunın bayan qıla alıwları ko’zde tutılg’an. «Klasslaslar», «Aqıl» tekstleri usıg’an tiyisli.
Reje du’ziwge u’yretiw protsessinde ja’ma’a’t bolıp reje qatarlarının’ ornın almastırıw shınıg’ıwları da ayrıqsha orın tutıwı mu’mkin.
Bunday shınıg’ıwlardın’ ajıralıp turatug’ın ta’repi sol, reje tiykarında da’slep qatnasıwshı shaxslar ha’reketi yamasa ha’diyse su’wretlenedi, keyin aldın bolıp o’tken ha’diyseler yamasa bayan etilgen ha’diyseden bir qansha aldın bolg’an ha’diyse, yag’nıy basqıshpa-basqısh izbe-izlikke a’mel qılınbag’an halda su’wretlenedi.
Ma’selen, «Ma’rt balalar» gu’rrin’inde balalardın’ ko’rsetken ma’rtligi bayan etiledi.
Shınıg’ıwdın’ son’g’ı maqseti turmısta bolıp atırg’an ha’diyselerdi bayan etiwden ibarat. Bul bo’limde barlıq tekstlerge anıq metodikalıq ko’rsetpeler berilgen. Usı ko’rsetpeler jumıstı na’tiyjeli sho’lkemlestiriwdi ko’zde tutadı.
Usı sabaq tu’rin «Qus» teksti arqalı ko’remiz.