Bekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik – iqtisodiyot instituti

C = --------- 
J * t
o 
М
т
- elektroliz vaqtida ajralib chiqqan moddaning miqdori, g; 
S – elektroximiyaviy ekvivalent, g/A soat; 
to - eletrolizning davom etish vaqti, soat. 
Amalda qatodda metalldan tashqari vodarod o’tirishi va va boshqa jarayonlar 
kechishi munosabati bilan, unda cho’kkan metall miqdori ko’tilgan nazariy metall 
miqdoridan kam bo’ladi. 
Amalda ajralib chiqqan metall miqdorining nazariy yo’l bilan hisoblab topilgan 
miqdoriga nisbati tok bo’yicha chiqish deyiladi. U ( bilan belgilanadi va foiz % da
ifodalanadi. 
М
п
 
η 
к
= -------
* 100% ; 
М
т 
 
η 
к
= 10…18% - xromlashda;
η 
к 
– 85…95% 
Elektr tokining qiymatining qoplanayotgan yuza birligiga nisbati tokning zichlgi 
deb ataladi. 
J 
D = ----- ; 
S 
bu yerda  S -  dm
2
. larda ifodaladi. 
Ma‘lum vaqt davomida qatod sirtig’a o’tirgan metallning qalinligi quyidagi
ifodalardan aniqladi; 
CD
к
* 
η 
к 
*t
o
1000 
γ * h 
h = ------------------- ; t = -------------------- ; 
100
γ D
к 
* C *
η 
к 
 
Xromlash. Xrom bilan qoplangan qoplamalar juda qattiq va yeyilishga 
chidamli bo’lib, bundan tashqari chiroyli ko’rinishga ega hamda korroziya 
bardoshdir. Shuning uchun kam yoyilgan yeyilishga chidamli sirtlar (plunjerli juftlar, 
porshen xalqalari, zolotnik juftlari va boshqalar) xromlash bilan tiklanadi.
Anodlar sof qo’rg’oshindan yoki uning 6% li surma bilan qotishmasidan 
tayyorlanadi (ular eriymaydi).Xromlanadigan detal qatodga osiladi. Xromat angidrid 
(SrO3) va sulfat kislotadan olinadigan xromat kislotali elektrolit sifatida ishlatiladi. 
CrO3 bilan N2SO4 ning nisbati 100:1 bo’lganda tok sarfiga nisbatan eng ko’p unum 
ro’y beradi. 
Xromlash uchun vannalar vinniplaet, kislotabardosh plitkalar, polixlorvinil lok, 
kislotabardosh emal va xokazolar bilan qoplangan bo’ladi.
Vanna ikki qavat bo’lib, ular orasidagi bo’shliqqaka suv yoki moy quyib 
to’ldiriladi. Vannalar elektrolitni filtrlaydi va bug’lanish mahsulotlarini surib 
oladigan teshikli qilib ishlangan. 

---

52 
Elektrolitik xrom – 1200 NV gacha qattiqlikda bo’lib, zangori tusdagi 
oqkumush rangli metall. 
Xromlash sifati ko’pincha sirtni xromlashga tayyorlashga va rejimga bog’’liq 
bo’ladi. 
Detallar sirtini xromlash quyidagi tartibda olib boriladi: 
Kir, moy va boshqa iflosliklar yuvish eritmalarida tozalanadi. 
Mexanik ishlov berish detal to’g’ri geometri shaklga ega bo’lishi uchun 
bajariladi, bu xromning bir tekis qatlamda o’tirishini ta‘minlaydi. 
Sirtlar ximiyaviy, elektrolitik usulda va ultratovush yordamida 
yengsizlantiriladi. Odatda vannaga ishqorli eritma solib, 5…15 A/dm2 zichlikdagi 
tokda, elektrolit to=60…70oS ligida 2…3 min, qatodda va 1…2 min anodda 
elektrolitik 
yengsizlantirish usuli qo’llaniladi. Xromlanmaydigan yuzalar 
perxlorvinilli lak, viniplast. BF tipidagi yelim va boshqalar bilan izolyatsiyalanadi. 
Tiklanuvchi sirtni dekapirlash (unga ximiyaviy usulda ishlov berish) 
o’tiradigan xromni puxta ilashishi uchun zarur. 
Detal xromli elektrolitda anodga osiladi, tok zichligi 25…40 A/dm2 ligida 
30…90 min davom etadi. 
Detallar quyidagi tarkibli elektrolitda xromlanadi: 
150…350 g/l – xromat angidrid. 
3,5 g/l – sulfat kislota 
tok zichligi – 100…40 A/dm2 
50…65 
0
S – metall xromlash tezligi 0,03…0,06 mm/soat. 
Temirlash – xlorli elektrolitlardan yeyilishga chidamli qattiq qotishmalar xosil 
qilish jarayonidir. Bu usulning xromlashdan afzalliklari: tok kam sarflanadi (5…6 
marta); qoplama tez xosil bo’ladi (0,3…0,5 mm/soat) qoplama yeyilishga chidamli, 
qalinligi 1…1,5 mm qoplama xosil qilish mumkin. 
Temirlashda elektrolit sifatida oz miqdorda xlorid kislota qo’shilgan xlorli 
temirning suvdagi eritmasi ishlatiladi. 
Xlorli temir kontsentratsiyasi – 200…700 g/l 
Xlorid kislota – 1…3 g/litrni tashkil etadi. 
Temirlashda kam uglerodli po’latdan tayyorlanadigan anodlar ishlatiladi. 
Temirlashda po’lat anod eriydi.