Berdaq nomidagi Qoraqolpaq Davlat Universiteti. Tarix va arxeologiya kafedrasi

 
 
 
XI-XY ASLARDA VENGRİYa. 
 
R E J A `  
 
q. Vengriya davlatining tashkil topishi. 
w. XII-XIII asrlarda Vengriyada feodallashish jaraeni. 
e. qwww yilgi Oltin b7lla. 
r. Mugul-tatarlar 8ujumi va 7ning o8ibatlari. 
t. XIY-XY asrlarda Vengriya. 
y. Vengriya davlatining 3ulashi. 
 
   
  Vengriya davlatining tashkil topishi. Vengriya davlati IX asr o8irida Janubiy-Shar3iy 
Evropada tashkil topti. Venglar eki mojorlar, fin-igor til guru8iga manub 8al3 b7lib, 7lar 
Shar3dan, Azov dengizi b7yi-Don dashtlaridan D7nay daresi b7yiga kelganlar (ilgari 7lar 7ndan 
8am nariro3da, Janubiy ?ral to2 etaglarida yashaganilar). ?sha va3tda vengrlar 8ali 3ushmanchi-
chorvadorlar b7lib, uru2-3abilachilik 8aetining 8ususiyatlarini juda ravshan sa3lab 3olganlar. 
Vengrlar etti 3abilaga (eki 7rdagi) bulinganlar, 3abilalari esa uru2larga ta3simlangan (jami b7lib 
q0i uru2 mavjud b7lgan). Vengrlarning 8aet obrazi k7pro3 osielik 37shmashilarning 8aetini 
eslatib turardi. G7sht bilan s7t 7larning asosiy av3oti b7lgan. Erkaklar k7pchilik va3tini 
chavandozlikta 7tkazgan. T7rali 3abilalarning boshli3lari orasida Almosh va Arpad ayni3sa 
ajiralib turganlar, 7lar ra8barligida vengrlar ?rta D7nay territoriyasini, Yani 3adimiy Pannoniya 
bilan Tissa daresi rayonini stila 3ilganlar. Vengrlar turli 3abilalardan tash3il topgan ma8alliy 
alo8ini si3ib chikargonlar eki 7zlariga 3aram 3ilib olganlar, b7 a8oli esa germanlashgan keltlar, 
romanlashgan da3lar, turli slavyan 3abilalari va bosh3alardan iborat b7lgan. 
  Vengrlar X asr mobaynida garchi de83onchilik 3ilishga 3ush3anbulsalar-da, lekin 
chorvachilik bilan “arbiy Evropada Barchaga daxshat solganlar. Vengrlar Shimoliy İtaliyani, 
Provansni, Shar3iy Frantsiyani, Janubiy va “arbiy Germaniyani pay8on 3ilganlar va talaganlar. 
Saksoniya dinastiyasiga mans7b nemis korollari-Genrix Ikushvoz va Otton I gina vengrlarni 
yanchishga muyassar bulganlar (b7 janglar oee va oy0 yillarda Merzeburg sha8ri enida va Lex 

 
107
daresi b7yida b7lgan). Shundan s7ng vengrlvr “arbga 8ujumlar 3ilishni t73tatib, 7troklikka 
7tganlar va 7lar orasiga xristianlik kira boshlagan. Vengrlar ma8alliy slaviyanlardan 
de83onchilik texnikasini, 7y 8ayvonlari 7rchitishni, de83on 3uroli 37rishni va donli ekinlar 
ekishni 7rganib olib, zur berib de83onchilik 3iladigan b7lganlar. Slaviyanlarning 7y 8aetiga, 
de83onchilikka, bo2darchilikka, polizchilikka, x7narmantshillikka, oyloviy 8ayotga va jamoat 
tartiblariga oid k7pgina s7zlari vengr tiliga kelib kirgan. XI-XII asrlarda vengrlarda feodal 
munosobatlar rivojlangan, 3isman bunga sabab vengrlar bilan asta-sekin 37shilib ketgan 
ma8alliy slaviyanlar ijtimoiy tuzumining bevosita tasiri b7lsa, ikkinchi tamondan, “arbiy Evropa 
feodalizmining, xususan german feodallarining 8am 3isman tasir k7rsatganligidir.  
  Vengrlarning Arpadlar uru2idan chi33an bosh knyazi Stefan I (vengrcha İshtvan oou-
q0ei) 3ariyb q000-yildan papadan korollik titulni oldi. Stefan davrida xristianlik 7zil-kesil davlat 
dini deb elon 3ilindi. Mamlakat mamuriy okr7glari (kamitetlarga, chni grafiglarga) b7linib, b7 
okr7glar tepasida ishponalar (slaviyancha }jupan} s7zining 7zgargani) turardilar. İshpan lashkar 
cha3irar, korollik foydasiga soli3lar toplar va sud ishlarini bajarardi. Butun vengriya b7ylab 
k7pdan-k7p 3asrlar 3urildi` odtda eng yirik 3asrlar ishpanining  rezidentsiyasi b7lib 8am 8izmat 
3ilardi. Bunday 3asrlarning bir 3ismi tez orada shaxarlarga aylandi. 
  XII-XIII asrlarda vengriyada feodallashish jaraeni. XII-XIII-asrlarga Vengriya betamom 
feodal davlatga aylanib. Sh7nisi xarakterliki, fa3at 37yi 8al3 ommasiga emas, balki eski 
patriorxal-uru2chilik ananalaridan 8ali 37tilib etmay, 7lar bilan darxol alo3asini 7zmagan vengr 
aristokratiyasining bir 3ismi 8am feodalizmga nisbatan 7zok-7zok va3tgacha keskin 
appozitsiyada b7ldi. Feodalizmga 3arshi b7lgan norozilik bir 3ancha 37z2olonlar va 7z ora 
7rishlarda yakkol ifodolandi. XI asr mobaynida vengriyada yangi, xristian diniga 3arshi eski, 
majusiylik dinini kuvvatlash uchun kurash vayrogi ostida ana shu yukoridagi kuzgolon va 7z-
ora urushlar b7lib 7tgan edi. Fa3at XI asr o8iriga kelib katolik cherkovi, “arbiy Evropaga 
nisbatan chekka ulka 8isoblangan va etnik sostavi ji8atdan 7nga et b7lgan b7 korollikda ni8oyat, 
7z mavkeini musta8kamlab oldi.  
  Evropa feodallarining siesiy k7magiga mu8toj b7lgan  vengr korolligi fa3at nemis 
ru8aniylarniigina emas, balki nemis ritsarlarini 8am 8izmatga tortib, 7larning 8ar ikkalasiga 
katta-katta erlar enom 3ildi. XII-XIII aslarda Dunay va Tissa darelarining eng 7nimdor 
tegisliklarida vengr zodagonlari, yani vengr baronlari va episkoblarning k7pdan-k7p yirik 
pomestelari, shuningdek, mayda ritsarlarning juda k7p m7lklari vujutga keltirildi. Franklarda bir 
va3tlar graf mansabi 8am feodallasha bordi. B7 mansab vorisidan-vrisga 7tadigan b7lgan. B7 
mansab bilan alo3adir erlar feodal-magnatlarning meros erlariga aylandi. Vengrlarning k7p sonli 
7rishllari ma8alida bosh3a yurtlardan 8aydob olib kelingan deyarli 3ullardan tashkil topgan 
krepostnoy de83onlar safi, endilikda, xonavayron b7lgan erkin vengr jamoatchi dex83onlar 
8isobidan tobora k7pro3 t7ldirila bordi. Feodallar 7zlariga 3arashli unumdor erlardan mumkin 
3adar 37layro3 foydolanishga intilishlari m7nasobati bilan Vengriya krepostnoy 8u3u3 insoni 
ayni3sa shaf3atsizlik bilan ekspluatatsiya 3iladigan bir mamlakatga aylandi. Evropadagi juda 
k7p salib yurishlarida 3atnashgan, Shar3ka Vengriya or3ali 7tgan salibchilar 7z tamonlaridan 
Vngriyaning i8tisodiy ji8atdan jonlanishiga erdam 3ildilar, Vengriyada sha8arlar va 
8unarmandlik rivojlandi. Vengr  bu2doyi, chorvasi, g7shti va bosh3a 3ishlo3 xujalik 
ma8sulatlari k7plab va foydali narxlarda sotadigan b7ldi. B7larning 8ammasi krepostnoy 
z7lmini k7shaytirishga va krepostnoylar sonini k7paytirishga olib keldi.  
  B7 davr ichida Vengriya 7z mulklarini ancha kenggaytirdi. Vengriyaning 7ziga 3arashli 
asosiy mulklar eniga shar3da-Transilvaniya va Zakarpatiya Rusi, janubda -Xorvatiya va 
Dalmatsiya, sungra Bosniya va 3ushib olindi. Vengriya Alriatika dengiziga chi3ish 
imkoniyatiga ega b7ldi. Vengriya korollari Bolkant yarim oroli ishlariga aralashidigan b7lib 
3oldilar, Venetsiya va Vezantiya bilan olib borilgan davomli urishlar Vengriyaning deyarli 
butun ana sh7 davrdagi tashki siesatini xarakterlab beradi. XIII asrda Vengriya Shar3ka 3ilingan 
salib yurishlarida (besinchi salib yurishida) aktiv 3atnashdi. Ayni zamonda vengr korollari 
3ushni Galich-Volin knyazligini egallashga 8arakat 3ildilar (vengr yilnomalarida-Lodomeriya 

 
108
deyiladi, b7 rus sha8ari Vladimir Valinskiy degan nomdan kelib chi33an). 
  qwww yilga Oltin b7lla. Vengr korolligining 8arbiy so8asida erishgan yutu3lariga 
3aramay (sh7 bilan birga, bir 3ancha katta-katta Muvafaakiyatsizliklar 8am b7lgan edi), feodal 
tuzum musta8kamlana borishi va yirik er eegalari tantana 3ilish bilan 7larning mamlakat 
ichkarisidagi 8okimiyati juda zayflashib 3olgan edi. Korol Andrey II (Andrash) ning Sharkka 
3ilgan muvafakiyatsiz birishi (beshinchi salib yurishi paytida) va Galiych-Volin knyazligi bilan 
b7lgan k7rashda engilishi ritsarlarning va yirik feodal-baronlarning katta bir 3ismining korlga 
3arshi 37z2olon k7tarishiga olib keldi. №7z2olon k7targan feodallarga taslim b7lishga majbur 
b7lgan Andrey II (yuu va3tda mamlakatning bir 3ancha joylarida de83on 8am bosh k7tarib 
chi33an edilar) qwww yili m7xim bir siesiy xujjatga imzo chekdi. B7 siesiy xujjat-Oltin b7lla 
nomi bilan maj37r b7lgan xujjat edi. 
  Angliyada B7yuk erkinliklar xartiyasi chi3arilgandan keyin, oradan ozginagina va3t 
7tganch, paydo b7lgan Oltin b7lla umuman feodallarning 7sha avvalgi tendentsiyasini aks 
ettirdi, yani 7nida` feodallarning toifoviy 8u3u3 va imtiezlarini yuridik tomondan 
musta8kamlash, korol 8okimiyati 7stidan doimiy nazoratni taminlash, agar korol bergan 
vadalariga rioya 3ilmagunday b7lsa, 7nga 3arshi feodal 7rishi boshlagacha b7lgan 8u3u3 
kursatilgan edi. qwqt yilga ingliz baronlariga va 1454 yilgi polyak panlariga uxshash, vengr 
magnatlari bazi bir bandlarda ritsarlarga ancha-muncha en bergan edilar. Ritsarlar ma8alliy 
7zini-7zi idora 3ilish bosh3armasida (}komitet jamoasi}da) ancha tasirga ega b7ldilar` 
ritsarlarning bivosita boshliklari b7lmish ishpanlarning 8u3u3lari cheklanib 3uyildi, ritsarlar 
soli3lardan ozod 3ilindilar, 7larning erlari esa merros erlar deb tan olinadigan b7ldi. *ar yili 
yigilishi lozim b7lgan Vengriya seymida ritsarlar 8am 3atnashadigan b7ldilar, 3atnashgada 8am 
cheklanmagan mi3dorda vakillar yubora olardilar. 
   Biro3 zodagonlar mayda feodallarga bunchalik en bersalarda, lekin 7lar korollikning 
siesiy ishlarida 7zlarining asosiy ra8barlik tasirlarini aslo 37ldan chi3arib yubormadilar. B7 
va3tga kelib komiytatlarda 8arbiy 8izmat 7tovchi Vengriyaning 3olgan-3utgan erkin de83onlari 
8arakati Oltin b7llada bir 3adar 7z efodasini topgan edi. Bular a8olining b7 kategoriyasiga 
sha8siy erkinlikni sa3lab 3olishga va ishpanlar zulmidan 7larni 8imoya 3ilishga vada bergan edi. 
Ammo mamlakat asosiy a8oli ammosining, yani krepostnoy de83onlarning a8voli masalasida 
bullada lom-mim deylmagan edi. Sh7 bilan bir va3tda Oltin bulla 8uddi sh7 va3tda 8ali zayf 
rivojlangan va a8olisining k7progi ajnabiylardan-nemislardan, 3isman italiyanlardan iborat 
a8olisiga b7lgan sha8arlarga 8ech 3ana3a en bermagan edi. ?ning b7 masaladagi tor dvoryanlik 
xarakteri polyaklarning Neshava statutlari mazmuniga bus-butun tu2ri keladi. Polshada b7lgani 
singari, Vengriya seymi de83onlar 8am, shuningdek, sha8arliklar 8am 3atnashmaydigan 
feodallarning tor doiradagi toifaviy bir yigini b7lib 3olaverdi.  
  Mugul tatarlar 8ujumi va 7ning o3ibatlari. qwr0-qwrq yillarda Vengriya katta afotni 
bosidan kechirdi. Kievni istilo etgandan keyin Botu qwr0 yil o8irida juda katta lashkar bilan 
Vengriyaga bosib kirdi. Sayo daresi b7yida (7ning Tissaga 37yiladigan joyida) Botu 
vengrlarning ancha katta 3ushinini tor mor 3ildi. Shundan keyin 7sha ma8alda Vengriyaning 
eng yirik sha8arlari 8isoblangan Pesht bilan Gran mugullar tomonidan talandi va sha8arlarga 7t 
37yib yuborildi. Korol Bella IY saroy aenlari va 3algan-3utgan 37shini bilan Dalmatsiyada 
yashirindi. Ammo Botu Vengriyada 7zo3 va3t 3alolmadi. Ruslarning tatarlarning 8ukmronligiga 
3arshilik k7rsatishi 7ni k7chlarni b7lib tashlamay, balki 7larni rus ellariga 3arshi fa3at Shar3iy 
Evropada bir joyiga yigishga majbur etdi.  
  Mu2ul-tatar 8ujumi, 3is3a va3t davom etgan b7lishiga 3aramay, Vengriyaga katta zien-
zaxmat etkazdi. Tatarlar ketgandan keyin mamlakatning katta 3ismi batamom chulu biebanga 
aylandi. }Sayex otda ikki 8afta yul yursa 8am, biror-bir 3imirlagan jonni 7chirota olmasdi},-deb 
ezgan edi 7sha zamonda va3eonavislardan biri. Vengriyada mu2ul-tatarlar 8ujumining ijtimoiy 
o3ibatlari, bir tomandan, vengr de83onlarining yana k7pro3 xonavayron b7lishi va 3ulli3 
asoratiga tushirilishi b7lsa, ikkinchi tamondan, nemis kalonizatsiyasining kuchayishi b7ldi (b7 
8ol bungacha davom 3ilgan b7lsa-da, lekin endilikda 7 yanada ildiz otadi). Kupro3 

 
109
Bovariyadan, 3isman Saksoniyadan 37shib kelgan nemis muxojirlari Vengriyada b7sh etgan 
katta-katta erlarni egallaydilar. Nemis kolonistlarning   kuplari Transilvaniya to2 etaklariga 
37shib kelib 7rnashib, 7 erda turli 8il rudalar (ayni3sa k7m7sh) 3azib chi3arish ishlariga erdam 
berdilar. Biz Chexiyada va Polshada 37rganimizdek, Polshadagi nemis kolonizatsiyasi 8am 7zi 
bilan birga 8udda 7shinday xatarli o3ibatlarga olib keldi. Vengriya esh nemis eki yarim  a8olisi 
etnik ji8atdan ancha 37ra3lashdi, 8ususan, 8unarmantchilik va sovda-soti3 ishlarini 7z 37liga 
kiritib oldilar. B7 xol Vengriyada 7chinchi (sha8ar) toifasining shaklanish jaraenida yana 
k7pro3 t73tatib 37ydi, vengr feodallarining siesiy zurovanligini abaliylashtirdi.  
  XIY-XY asrlarda Vengriya. Vengriyada Arpadlarning ma8alliy dinastiyasi qw0q yili 
t7gashi bilan b7 erda bir oz va3t podchosiz davri 8ukum surdi. Fa3at qe0i yilga kelib, İtaliya-
Anjuy dinastiyasiga mansub Karl Robert Vengriya ta8tiga korol 3ilib saylandi. Karl Robertning 
ta8t vorisi Lyudovik Anjuyiskiy (vengrcha Layosh) davrida (qerw-qeiw) yangi dinastiya ayni3sa 
37dratli b7lib ketdi. Lyudovik bir 3ancha va3t Polsha taxtini (qeu0 yildan) 8am egallab t7rdi. 
Anjuy dinastiyasi zamonida Vengriya 87jalik sa8osida bir 3ancha yuti3larga erishdi. 
№immatba8o metallar- k7m7sh va oltin 3azib chi3arish k7paydi, avvalgi sha8arlar 7sdi va 
k7pgina yangi sha8arlar bunedga keltirildi, b7 sha8arlarning bir 3ismi keyinchalik ancha katta 
sanoat va savdo markazlariga aylandi. Dunay daresining 8ar ikkala 37r2o2idagi ikki yirik 
sha8ar-Pesht va Buda-7zining kattaligi va a8olisining gavjumligi bilan 7sha ma8allardaek b7 
erga kelgan sayerlarni 8aeratda 3oldirgan edi. Transilvaniya sha8arlari (Semigrade) kon 
sanoatining mu8um markazlari edi. Mamlakatni Markaziy, Shar3iy va Janubiy Evropa bilan 
bo2laydigan keng tranzit savdosi Vengriya or3ali 7tar edi. №immatba8o metallar 3azib 
chi3arish, sha8arlarning 7sishi va sh7 m7nasabat bilan davlat moliya ishlarining 
musta8kamlanishi Anjuy dinastiyasi korollariga 7z 8okimiyatlarini kuchaytirish imkoniyatlarini 
berdi. Korollar seymlarni chi3armay 37ydilar va 7z amaldorlarining 8okimiyatini kuchaytirdilar. 
Biro3 qetq yili Lyudovik Oltin b7llaning dvoryanlarning seymlarni chi3arish 8a3idagi 
moddasini tasti3lashi lozim b7ldi. Vengriyadagi erlarning egalari birgina dvoryanlarning 7zlari 
b7lishlari mumkin, degan dekret chi3ardi. Dvoryanlarning erlari davlat 3aramo2iga olinmasin, 
deb elon 3ilindi. De83onlarga er egalarining Ru8satisiz bir joydan ikkinchi joyga 37shib 7tish 
man etildi.  
  Anjuy dinastiyasi davrida Vengriya 37shni mamlakatlarga 7z tasirini kuchaytirdi. 
Lyudovik zamonida Vengriya bilan dinastik 7niyada b7lgan Polshaga tasir 3ilishdan tash3ari, 
Vengriya XIY asrda Serbiyaning bir 3ismini (Dunay b7yini eki №7yi Serbiyani) 7ziga karam 
3ilib oldi, shuningdek, Moldaviya va Malaxiyani protektorat 8u3u3larida egalladi (keyinchalik, 
yani XIX asrda, b7 ikki knyazlikdan 8ozirgi Ruminiya tash3il topdi. 
 Lyudovik İtaliya m7lklarini va Vengriyaga 37shib olishni 8ael 3ilar edi, İtaliya 
m7lklarini 7sha Anjuy dinastiyasi vakillari idora 3ilardilar. Sh7 ma8satda 7 İtaliyaga ikki marta 
yurish 3ildi, lekin 8ar ikkala yurish 8am m7vaffa3iyatsiz b7ldi. Aksincha, Lyudovik vafot 
etgandan keyin 7ning m7lklari tez tar3alib keta boshladi. Vengrlarning 7zlari ozchilik b7lgan 
t7rli 3abila 8al3laridan turli tash3il topgan, sha8ar savdosi va sanoati bai bir yuti3larga erishgan 
b7lishiga 3aramay, umuman, tipik de83onchilik mamlakati 8olatida 3olib ketgan (Sanoat 
umuman zaif rivojlangan edi), lekin 8okimiyatni feodallar manopolya 3ilib olgan Vengriya 7zok 
va3tgacha katta va siesiy ji8atdan kuchli davlat b7lib 3ola olmadi. ?ning yuksalishi 
muvaffakkiet 8arakatga ega edi.  
  *al3ora vaziyat emonlashishi bilan (Polshaning Vengriyadan ajiralib chi3ishi, 
t7rklarning Bolkan yarim orolidagi muvaffakietlari, butun Adriyatika dengizi so8ilini egallashga 
va, jumladan, Dalmatsiya sha8arlarini bosib olishga 8arakat 3ilgan Venetsiya respublikasi bilan 
munosadatlarning keskinlashishi) Vengriya a8volini sh7 3adar 8avf-3atarga solib 37ydiki, 7 asl 
vengr erlarini ajnabiylar 8ujumidan mudofaa 3ilishi lozim edi. Vengriyaga t7rklar da8shatli 
8avf-3atar solib t7rardilar, pirovardida vengrlar b7 8avf-3atarni bartaraf 3ila olmadilar. Vengr 
feodallari t7rklar bilan t7knashish mu3ararligiga k7zlari etib, 7lar qeiw yili Karl IY ning genja 
72li Sigizmundni Vengriya koroli deb tan oldilar (Sigizmund Lyudovikning 3izi Mariyaga 

 
110
7ylangan edi). Keyinchalik Germaniya imperatori 3ilib saylangan, shuningdek, Chexiya toj-
ta8tiga k7z ulaytirgan Sigizmund 7z 37lida juda k7p moddiy risurslarni birlashtirdi. ? t7rklarga 
zarba bera oladiganday b7lib k7rindi. Biro3 qeoy yilda t7rklarga 3arshi yurish muvaffa3iyatsiz 
b7lib chi3di. Birlashgan nemis, che8 va frantsuz 37shinlari Nikopol 7nida tol-mol etildi. 
Sigizmundning 7zi arang 37tildi, 7 İtaliya or3ali aylanma yullar bilan uyiga 3aytdi. 
  XY asr mobaynida vengr zodagonlar dinastiyani bir necha marta almashtirdilar. Toj-ta8t 
go8 nemis Gabsburglariga, go8 polyak Yagellolariga 7tdi. Masalan, qrre yilda vengr ta8tiga 
polyak koroli Vladislav III taklif etildi, 7 birlashgan polyak-vengr 37shini bilan qrrr yilda 
t7rklarga 3arshi yurish 3ildi. XY asrning ikkinchi yarimida Yanosh Xuniyadaning 72li ma8alliy 
feodal Matvey (Madyash) Korvin (qrti-qro0) korol 3ilib saylandi. Yanosh Xuniyada esa t7rklar 
7stidan 3ilgan “alabalari bilan shu3rat 3ozongan edi. Matvey Korvin bir oz va3t korol 
8okimiyatining obru-etiborini kuchaytirdi. ?rta va mayda ritsarlarga tayangan va sha8arlarni 
37llab-37vvatlagan (7ning davrida sha8arlaning vakillari seym sostaviga kiritilgan edi) Matvey 
zadoganlarning be8uda 8arakatlarini bir 3adar cheklab 37ygan edi. ? nemis Gabsburglari bilan 
muvaffa3iyatli 7r7shlar olib bordi va janubiy chegaralarni t7rklardan pu8ta mudofaa 3ildi. 
Matvey Korvin davrida vengrlarda gusarlardan iborat engil korollangan ma8sus otlik 37shin 
tash3il etildi, gusarlar koroldan muntazam ravshda maosh olib turardilar. Gusarlar jangda 
cha33on 8arakatlari va mardona 8ujum 3ilishlari bilan bosh3alardan far3 3ilardilar. Ammo korol 
8okimiyati va3tincha musta8kamlangan edi. Yagellolar dinastiyasiga mansub b7lgan b7ndan 
keyingi korollar, Yani Vladislav va Lyudovik II zamonlarida zodagonlar 8okimiyati yana 7z 
3ollariga kiritib oldilar va ular Vengriya davlati uchun tamomila 8alokatli siesat olib bordilar 
8amda b7 siesat tezda Vengriya musta3illigini y7katishga olib keldi.  
  Kurutslar 37z2oloni (qtqr y). XY asr o8irida -XYI asr boshlarida vengr dvooriyanlari 
juda k7p er-s7vga, k7pdan-k7p 3asr va 8atta sha8arlarga ega edilar. ry  ta komitatda ryo sha8siy 
3asr, qy0ty pomestelar bor edi. Bazi bir magnatlarning 8ar biri yuzlab pomestega 8ujaynlik 
3ilardi. Masalan, Popollar 8onadonining wt okr7g-komitatda pomestesi dor edi. B7 8onadonga 
qwe0i de83on xovlisi 3arardi.  İkkinchi bir feodalning wi ta 3asri, tu ta sha8ari va q000 ta 
poestesa b7lardi (b7larning bir 3ismi Zakarpateda edi). Krepostnoy de83onlar goyat ra8msizlik 
bilan ekspluatatsiya 3ilinardilar. Krepostnoy de83onlar e-r k7nlik barshchinadan tash3ari, ikki 
desyatina-bir cherkov foydasiga, ikkinchisi er egasi feodal foydasiga t7lashi lozim edi. Bundan 
tash3ari, de83onlar davlat soli3lari t7lardilar. Veng de83onlarning 7z xujaynlariga goyat nafrat 
bilan 3arashlari bejiz emas, albatta. De83onlarning mamlakat chekkalariga 37shib ketishi 
atmosferani bir 7zi yumshatdi. Ammo t7rklarning si3ib kelishi de83onlarni b7 imkoniyatdan 
8am ma8rum 3ildi. yilda Vengriyada de83onlar 7rishi boshlanib ketdi., b7 7rish Vengriyada 
sotsial ziddiyatlar na3adar keskinlashib ketganligi 8ammotomanlama namaen 3ildi.  
  qtqr  yilning ba8orida papa Lev X t7rklarga 3arshi navbattagi salib yurishni elon 3ildi. 
Papa legati salibchilari t7plashga kirishdi. Vengriyadagi magnatlar bu yurishga 3arshi b7ldilar, 
ammo bosh3a papa b7llasiga 3arshi chi3a olmadilar. Ch7nki Rim k7riyasining lashkariga 
de83onlarni 8am jalb 3ila boshladilar. Bu yurishda 3atmashmo3 uchun r0 minga yakin de83on 
t7plandi (bazi bir tarixiy ma2lumatlarda -y0 minga ya3in edi, deyiladi).  De83onlarga sekler 
Georg (Derd) Doja boshchilik 3ildi.  
  Salibchi de83onlar (gurutslar) 3urallangan b7lib 7lar 7z 8arbiya tashkilatlariga ega 
edilar. Krepostnoylar t7rklarga 3arshi yurishga junar ekanlar, 7lar 7zlarining sha8san ozod 
b7lishlariga 3atti3 7mid bo2logan edilar. Feodallar esa b7nga norozi b7ldilar. Feodallar ishchi 
37li etishmasligini bay3a2anlaridan keyin, 7lar tez orada korol vladislavning krepostnoylarning 
yurishda 3atnashishini man etish va 8arbiy otryadlariga kirgan krepostnoylarni pomestelarga 
3aytarish 8a3idagi farmon chi3arishiga erishdilar. Bunga javoban kurutslar magnatlarning 
pomestelarni yakson 3ila boshladilar. Shuningdek, Buda va Peshtdagi sha8ar boylarining 
3urallari vayron 3ilib tashlandi. №7z2olon qtqr yil qr mayda boshlandi. Tez orada bu 37z2olon 
feodallarga 3arshi muntazam de83onlar 7rushlariga aylandi. Doja turli eklariga alo8ida 
komandirlar boshchiligida de83onlarning beshta kolonnasiga yubordi. Dojaning 7z boshda 

 
111
Budapeshtga yakin Rekosha maydonida lager 37rub joylashdi, keyin Vengriyaning janubidagi 
Segedin kalasidagi j7nab ketdi. Ammo Segedin kalasi juda musta8kamlangan sababli, 7 bu 
kalani olalmadi. Buning 7rniga Doja Chandu (Chan) sha8arini bosib olishga muvaffoat b7ldi. 
B7 erda Doja Vengriyani  respublika deb elon 3ildi, dvoryanlar toifasi bekor 3ilinganligi va 
yalpi tenglik barpo etilganini elon etdi. Biro3 Doja bosh3a bir kalani, yani feodallar 
armiyasining bosh 3umandoni Stefan Batori (Livoniya urishida İvan Grozniy bilan 7r7shgan, 
bulg7si polyak koroli Stefan Batoriyning otasi) t7rgan Temeshvarni kamal 3ilishga kirishgan 
payitida 37z2olonchilar yana muvaffa3iyatsizlikka uchradilar. №7z2olonchilar deyarli ikki 
oygacha  kalani 3amal 3ilib tursalar-da, lekin 7ni 37lga ololmadilar. De83onlar armiyasining bu 
8arbiy-taxnikaviy nu3sonidan, tabiy, feodallar, 7z manfatlari y7lida foydalanishga 8arakat 
3ildilar. Temeshvarga erdamga etib kelgan Yanosh Zapoli nomli ikkinchi bir voevoda qt yyulda 
de83onlarga 8ujum 3ilib, 3atti3 azoblab 7ldirildi : 7 3izi tilgan ta8tda tiriklayin jizginak 3ilindi. 
Kapalagi 7chgan feodallar 8alk ra8baridan ana sh7 tarika 7ch oldilar. Shundan keyin 3onli terror 
butun mamlakatni 3amrob oldi. Minglab de83onlar ra8msizlik bilan jazolandilar va 7ldirildilar. 
Zamondoshlar, 37z2olon ma8alida 8alo3 b7lgan de83onlar soni y0 ming kishiga etdi, deydilar. 
  qtqr yilning oktyabrida t7plangan dvoryanlarning }evvoyi} seymi de83onlar masalasida 
eng reaktsion 3arorlar 3abul 3ildi` seym cheklanmagan barishchina joriy 3ildi, de83onlarni 
tamomila pomeshchiklar sudi ixtieriga topshirdi, dvoryanlar (sh7 jumladan, ru8oniylar 8am) 
mamlakatta birdan-bir }siesiy}, yani 8ukmronlik 3i7vyai toifa, deb elon 3ilindi. De83onlar 7lim 
jazosi bilan 37r3itilib, 7larga 37rol-yaro3 ta3ish man etildi.  
  Vengriya davlatining 3ulashi. qtqr yilga vo3ealardan keyin osh3aro elon 3ilingan 
feoddallar diktaturasi Vengriya davlatining 8alo3asini tezlashtirdi. Vengr feodallari endilikda 
t7rklar bilan yangi 7r7sh 3ilish uchun 7z de83onlarni 3urallandirishdan 3ur3ib 3oldilar. T72ri, 
ezilgan de83onlarda 7z mamlakatlarini tash3i d7shmandan 8imoya 3ilish uchun kuch 8am, 
8oxish va y7k edi. Ammo t7rklarning tajav7z3orligi davom 3ilaverdi. XYI asrning w0-yillarida 
t7rklar 7z 37shinlari uchun ayni3sa da8shatli kuch edi. qtwy yilda t7rklar Vengriyaga asosiy 
8ujumni boshlab, vengr ritsarlarini Moxach sha8ari enida tor-mor 3ilib tashladilar. Shundan 
keyin Venriya davlati musta3illigini 7zo3 va3tgacha y73atti. Vengriyaning katta bir 3ismi, yani 
?rta va janubiy 3ismlar bevosita T7rkiyaga 37shib olindi. Shar3iy Vengriya (Transilvaniya) 
7zining alo8ida knyazligini sa3lab 3olgan b7lsa-da, lekin T7rkiyaga 3aram b7lib 3olgan edi. 
Korollikning 7chinchi, nisbatan kichik 3ismi, Yani “arbiy Vengriya ( Budapeshtning 2arb va 
shimol tamondagi 3ismi) t7rklar tomonidan istilo 3ilinmasdan 3oldi. Ammo Vengriya 
korolligining bu 3olgan bir parcha joyi shu 3adar kichik ediki, vengr feodallari tez orada 
Avstriya Gabsburglariga itoat etishga majbur b7ldilar. Feodallarning 7z 8al3ini bu 3adlar aevsiz 
azolashi o3ibatida Vengriya 7z musta3illigini y73otdi.