Bino va inshootlarni barpo etish tehnologiyasi

O’ziyurar kranlar bilan ishlashda montaj qilish yo’nalishini tanlash. 
Montaj qilish yo’nalishini tanlash – bir qancha parametrlar bilan – konstruktiv 
sxemaning xususiyatlari, ayrim oraliqlar yki bino qismlarining texnologik jihozlarini 
ketma – ket montaj qilish uchun topshirish zaruriyati, texnologik liniyalarning 
joylashuvi va ularning o’zaro bog’lanishi bilan aniqlanadi. Montaj ishlarini tashkil 
etish obhektini qurishda ishtirok etuvchi tashkilotlar tomonidan ishlarni paralel 
bajarishini, binoning ayrim uchastkalarini texnologik jihozlarni montaj qilish uchun, 
ayrim qismlar, oraliqlar yki qamrovlarni foydalanishga tez topshirishni tahminlash 
kerak. 
Obhektning asosiy o’qlariga nisban montaj qilish yo’nalishiga bog’liq holda, 
konstruktsiyalarni o’rnatish alohida oraliqlar bo’yicha olib boriladigan bo’ylama 
montaj va bino yacheykalari ko’ndalang yo’nalishda montaj qilinadigan ko’ndalang yki 
selektsion montaj bilan farqlanadi (8.1-rasm). Ko’ndalang montaj binoni foydalanishga 
topshirish binoning ko’ndalangiga alohida sektsiyalar bo’yicha nazarda tutilganda yki 
mexanizmlarning o’rnini almashtirishni ancha qisqartirishga imkon beruvchi, tahsir 
doirasi katta bo’lgan kranlardan foydalanilganda qo’llaniladi. 
Bo’lishi mumkin bo’lgan harakat yo’nalishini tahlil qilish faqat o’zi yurar 
kranlar uchun va karkasida stropilaosti fermalari bo’lmagan, bir qavatli fonarsiz 
sanoat binolarini barpo etishda mumkin. 
8.1-rasm. Bino karkasini bo’ylama (a) va ko’ndalang (b) montaj qilish 
sxemasi 

---

46 
Usul asosan faqat ypma elementlarini montaj qilish uchun asosiy ikki 
sababga ko’ra aniqlanadi– strelasining qulochi ancha katta bo’lganda mavjud montaj 
kranining yuk ko’tarish qobiliyati yetarlicha bo’lmaganda va bir qator ko’ndalang 
yacheykalarni navbatdagi texnologik jihozlarni montaj qilish va pardozlash ishlarini 
bajarish uchun tezda bo’shatish zarurligi sababli (8.2.-rasm). 
Bo’ylama usulda bino alohida oraliqlar bo’yicha ketma – ket montaj 
qilinadi, bu esa qisqa muddatlarda ularni texnologik uskunalarni montaj qilishga 
topshirishga imkon beradi. Montaj qiluvchi kran montaj amalga oshirilaytgan 
yacheykadan tashqarida joylashadi va ustypma plitalarini montaj qilish montaj 
qilingan stropila konstruktsiya ustidan olib boriladi. Tomypma plitasining fazoda 
kran strelasi bo’ylab joylashganligi, nihoyatda ma’qul emasdir. 
8.2-rasm. Bir qavatli binolar ustypmasi elementlarini montaj qilishning turli 
yo’nalishlarida montaj qilish: 
a - montaj qilishning ko’ndalang usuli; b - montaj qilishning bo’ylama 
usuli; 1 - ferma, 2 - tortqi (elementni montaj qilishdan oldin kuchaytirish); 3 – traversa; 
4 – montaj qilinuvchi element; 5 – montaj qiluvchi kran. 
Ko’ndalang usulda kran oraliqlarda ko’ndalang ravishda xarakatlanadi. Bunday 
usul asosan kransiz tizim binolarida ustunlar qadami 9 va 12 m bo’lganda qo’llanilishi 
afzaldir. Montaj qiluvchi kran montaj yacheykasi ichida bo’ladi, strela montaj 
qilinaytgan ustypma plitasiga ko’ndalang joylanadi, demak, plitani osish nuqtasi 
streladan 6...9 m masofada emas, balki bor yo’g’i 1...1,6 m masofada bo’ladi. 
Ko’ndalang montaj konstruktsiyalarini bir vaqtda turli yuk ko’tarish qobiliyatiga ega 
ikkita kran bilan o’rnatish imkoniyatini beradi. Katta yuk ko’tarish imkoniyatiga ega 
birinchi kran ketma – ket fermalarni montaj qiladi. Kichik yuk ko’tarish qobiliyatiga 
ega boshqa kran ham oraliqlarga ko’ndalang holda xarakatlanib, plitalarni 
joylashtirishni amalga oshiradi. Montaj qilishni bunday tashkil etishda ishlarning 
qiymati va davomiyligi ancha pasayadi. 
Bu usul bino karkasida kranosti to’sinlari mavjud bo’lganda ham (8.3-rasm) 
konstruktsiyalarini montaj qilishga imkon beradi. Montaj qilishning texnologik 
kartasida bayn qilingan elementlarni o’rnatish ketma – ketligi bo’yicha tavsiyalarga 
(fermalar, kranosti to’sinlari, ustypma plitalari) qathiy amal qilish zarur. 

---

47 
8.3-rasm. Montaj qilish yo’nalishlari har xil bo’lganda elementlarni 
o’rnatish ketma – ketligi: a – bo’ylama montaj; b – ko’ndalang montaj. 
Montaj qilishning ko’ndalang usuli quyidagi hollarda qo’llaniladi: 
• binoni, uning barcha oraliqlarini o’z ichiga qamrab oluvchi alohida 
sektsiyalar tarzida foydalanishga topshirishda; 
• amal qilish radiusi katta bo’lgan kranlar bilan montaj qilishda, shuning 
uchunkim har bir to’xtash joyidan to’laroq foydalanish uchun; 
• montaj kranlarini faqat ko’ndalang yo’nalishda xarakatlanishi zarur bo’lganda 
yki maqsadga muvofiq bo’lganda.