Биринчи боб. Концепт терминининг когнитив тилшуносликда ва лингвомаданятшуносликдаги ўрни ва аҳамяти

От, сифат, ва феъл сўз туркумларига мансуб содда ясама сўзлар: tongu-er (n), tongu-i-ness (n), (n), tongued (adj), tongue-tied,tongue-tack-ed(adj),'tongue-tie(v);
От, сифат,равиш, ва феъл вазифасида келувчи қўшма сўзлар: tongue worm,tongue bit, tongue-biter, tongue bone, tongue blade, tongue depressor, tongue fern,tonguefish, tongueflower, tongue in cheek, tongue twister,tongue graft, tongue tree,tongue grass, tongue joint,tongue shell, tongue sole,tongue-let(n), tongue-less(adj), tongue-walk,tongue-lashtongue-shaped,tonguelike,tongue-lashing(adj);
Предлогли феъл, равиш ва сифат вазифасидаги “tongue” сўзи: tongue in cheek, tongue of the trump,tongue of the fatman;
“Tongue” концептини инглиз тилида шеърларда хам таҳлилга тордик. Инглиз шоири, драматург Эмма Жонс “something to tame” яъни “ўйнатувчи бир нарса” деб номланган шеърида тилдаги жозиба ва инсон учун керакли бўлган кучни, муомала маданиятини, шунингдек аҳлоқий восита сифатида фойдаланиш кераклигини айтиб ўтган.

Something To Tame

I have seen what words can do,

As I deal with people everywhere;
The tongue is powerful, it's true!
Something to tame and use with care.
I've seen people eat their words
Who can't seem to hold their tongue;
Watched them take the shame it affords
When they are later proved wrong.
My tongue, too, can go astray,
So, dear Lord, help me watch with care
To whom I'd speak and what I'd say,
How I'd speak and when and where.
(Emma Jones )
Юқоридаги шеърни таҳилга тортганимизда, идрокнинг таркибий қисми сифатида “tongue” концептини ифода этишнинг лексик ва семантик воситаларининг бойлиги билан тилни идрок этиш субъектив табиати ва таърифини баҳолаши туфайли тилни идрок этиш субъекти анча қашшоқлашади. Инглиз тилида “tongue” концептини тавсифлашда сифат, интенсивлик, ижтимоий белгилар, идрокнинг эмоционаллик даражаси ва бошқалар қўлланилади.
Масалан:I have seen what words can do,
As I deal with people everywhere;
The tongue is powerful, it's true!
Something to tame and use with care.
“Tongue” концептини оғзаки баён қилишда предикат, предмет ва субъектнинг ўзига хос лексик-семантик намойишлари диктум ва модус таркибий қисмларида лексик, семантик-синтактик ва грамматик шаклларда ифодаланади.
Шеърнинг қуйидаги мисрасида шундай дейилади I've seen people eat their words, Who can't seem to hold their tongue; ( Одамлар сўзларини йўқотиб борганин кўрганман. Кимлардир тилини тия олмайди)–мақолида эса “word – tongue ” метафорик модели қўлланган.
Ушбу мисраларга таянган ҳолда айтиш мумкинки, инглиз тилида “tongue” семасига эга бўлган сўзлар инсоннинг ички ва ташқи дунёси ўртасидаги ўзига хос чегара ролини бажараяпти.
Учинчи мисрада метафорик моделлар билан бир қаторда инглиз тилида “tongue” сўз-инсон хаётидаги метонимик моделларда ҳам қўлланилади. Мсалан: My tongue, too, can go a stray, So, dear Lord, help me watch with care, To whom I'd speak and what I'd say, How I'd speak and when and where. мисраси (Дилим ҳам адашиши мумкин, Раббим, менга гапирётганимда эҳтиёткор бўлишимга ёрдам бер, Қандай гапирсам ва нима десам ҳам, Қандай қилиб гапирсамда, қачон ва қаерда)таржимасида келади.
“Tongue” семантикасини қуйидаги хусусиятларини ҳам таъкидлаш лозимдек кўринади: “Tongue” va “language” отлари таржимаси баъзи холларда бир-бирига чамбарчас боғлиқ бўлиб, уларнинг хар бири тенг таржималарни билдириш учун ишлатилиши мумкин. М.: English is my native tongue = English is my native language (Инглиз тили бу мени она тилим).
Шундай қилиб, юқорида зикр қилинган мулоҳзаларга таянган ҳолда таъкидлаш мумкинки, инглиз тилидаги “tongue” концептини таққослаш орқали мазмуни аниқланган баъзи бир фазилатлар ва интенсивлик чегараланиши ва белгиланиши асосида етакчи таснифлаш хусусиятларига эга. У лисоний тадқиқот учун объект сифатида хизмат қилади.