Biznesni boshqarish va axborot texnologiyalari fakulteti biznesni boshqarish kafedrasi

Iste’mol xajmiga kura narxlar diversifikasiyasi.mexnat resurslaridag

Maxsulotlarga bulgan yukori talab davrida narx berish tartibi.

Oligopolik bozor.

1. 
   Kamalgan shaxs muammosi («dilemma zaklyuchennogo»).
   
2. 
   Kamalgan shaxs muammosi yordamida narx belgilash.
   

1. Rakobatlashgan bozorda R*=MS bulsa, monopol rakobatlashgan bozorlardagi narx chekli xarajatdan yukori R_m >MS, demak, iste’molchi kushimcha bir birlik maxsulot uchun tulaydigan narx, bir birlik maxsulotni ishlab chikarish xarajatidan yukori. Agar ishlab chikarish xajmi Q_m dan Q_E mikdorgacha oshirilganda (MS chizigi Bilan talab chizigi ksishgan Ye nukta) iste’molchi va ishlab chikaruvchining umumiy ortikchaligi shtrixlangan maydon mikdoriga teng mikdorda oshgan bular edi.

Buning sababi monopol xokimiyatning sof yukotishlarga olib kelishidir, monopol rakobatlashgan bozordagi korxonalar xam nisbatan monopol xokimiyatga ega.
2. Rakobatlashgan bozorda muvozanat xolat N nuktada etishilsa, monopol rakobatlashgan bozorda M nuktada erishiladi. Rakobatlashgan bozorda talab chizigi gorizontal bulib, firmaning foydasini 0-ga teng bulish nuktasi urtacha xarajatning minimal kiymatiga tugri keladi. Monopol rakoatlashgan bozorda talab chizigi pastga tomon yotik buladi. Shuning uchun xam firma foydasinig 0-ga teng nuktasi urtacha xrajatning minimal nuktasidan chaprok tomonga siljigan bUladi va firma mikdorga teng rezerv kuvvatga ega buladi. Bu rezerv kuvvatlar samarasiz xisoblanadi. Nima uchun deganda urtacha xarajatlarni ishlab chikarish xajmini oshirib, kamaytirish mumkin. Bunday samarasizlik axolining turmush darajasini pasaytiradi. Demak, monopol rakobatlashgan bozor samarasiz xisoblanadi. Lekin shu Bilan birga monopl rakobatlashagn bozorning ijobiy tomonlari tugrisida xam gapirish mumkin.
Monopol rakobatlashgan bozordagi firmalarning monopol xokimiyati kata emas. Bozordagi firmalarning maxsulotlari bir-birini Urnini bosadi va shuning uchun xam aloxida firma yukori monopol xokimiyatga ega bulla olmaydi. Demak, aytish mumkinki monopol xokimiyatdan kuradigan sof yukotishlar xam uncha kata bulmaydi. Talab chizigining yotikligi, talabning elastik ekanligini bildiradi, shuning uchun firmalarning rezerv kuvvati xam kata emas. Boshka tomondan, monopol rakobatlashgan bozor tovarlar assortimentini kengaytiradi. Bu uz navbatida iste’molchilarga rakobatlashagan tovarlar bozorida tanlash imkoniyatini oshiradi. Monopol rakobatashagn rozloga misol sifatiga Tish yuvish pastalari bozori, kiyim kechak va ozik ovkat bozorlarini kelitirish mumkin. Oligopoliya – bu shunday bozor turiki, undagi tovar taklifining xammasi, yoki deyarli xammasi bir necha ishlab chikaruvchi firmalar tomonidan bulib olingan va bu bozorga yangi firmalarning Kirishi kata tusik orkali cheklangan buladi.
Oligopoliya suzi grekcha bulib (oligos- bir necha poleo-sotaman) sotuvchilarning kimligini bildiradi. Oligopol tarmoklarga misol sifatida AKShning avtomobil sanoati, pulat, alyumin, elektro uskunalar va kompyuter tarmoklarni keltirish mumkin. Bu tarmoklarda ishlab chikariladigan umumiy maxsulot xajmi bir necha firmalar xissasiga tugri keladi.
Oligopolik bozorni uning kuyidagi uchta xususiyati ajratib turadi:
birinchidan, tarmokda faoliyat kursatayotgan firmalarning kamligi;
ikkinchidan, tarmokka kiruvchi firmala uchun kuchli tusiklarning mavjudligi;
uchinichidan, oligopolik bozordagi firmalarning xarakati biri biriga boglikligi.
Oligopolik bozorinnig uchinichi xususiyatiga kura, firmalarning iktisodiy xarakatlari bir-biriga boglik, ya’ni xar bir firma biror iktisodiy strtegiyani tanlaganda, boshka firmalarning Ushbu strategiyagabulgan munosabatini e’tiborga olish kerak buladi.
Masalan, bir firma uz maxsulotiga talabni ragbatlantirish uchun maxsulotning narxini 10%ga kamaytirsa, u asosan rakobatlashuvchi firmalar xisobidan uz maxsulotini sotish xajmini anchaga oshirishi mumkin.
Lekin firmaning bu narx siyosatiga javoban boshka rakobatlashuvchi firmalar xar xil iktisodiy siyosat olib borishi mumkin:
Birinchidan, boshka firmalar e’tibor bermasligi mumkin;
Ikiinchidan, ular xam narxni 10%ga tushiri mumkin, natijada firmalar oladigan foyda mikdori kamayada, xatto 0-ga teng bUlishi xam mumkin;
Uchinichidan, boshka firma bu firmani sindarish maksadida maxsulotga bulgan narxni 10%dan yukorirok pasaytirishi mumkin, lekin bunday xolatni davom etishi narxlar jangiga olib kelishi mumkin. Narxlar janggi – bu rakobatlashadigan firmalar tomonidan oligopolik bozorda narxlarning boskichma-boskich tushurushidir.
Umuman olganda oligopolik bozorda firma tomonidan kabul kilingan xar kanday iktisodiy siyosat narxlarni uzgartirish, ishlab chikarish xajmini uzgartirish, reklamani kuchaytirish-rakobatlashuvchi firmalarning ushbu siysatga bulgan munosabatini bilishni va uni prognoz kilishni talab kiladi. Narxlar jangi narx urtacha xarajatga teng bulgunga kadar davom etadi; ya’ni R=AS=MS. Bu tenglik oligopolik bozor muvozanatini beradi. Muvozanat xolatda xech bir firma narxnini kamaytirishdan kushimcha foyda olaolmaydi. Muvozanat xolatda firmalarning iktisodiy foydasi nolga teng.