Biznesni boshqarish va axborot texnologiyalari fakulteti biznesni boshqarish kafedrasi

2.Kamalgan shaxs muammosi («dilemma zaklyuchennogo»).
O’yinlar nazariyasida eng oddiy Uyinlar turiga ikki kishi katnashadigan Uyinlar kiradi. Agar Uyinda uch va undan ortik Uyinchi katnashsa, u xolda ba’zi Uyinchilar kelishib strategiya tuzishi mumkin, bu esa taxlilni murakkblashtiradi. TUlov summasiga kura uyinlar tulov summasi nolga teng va noldan farkli bUlishi mumkin. TUlov summasinol bulgan Uyinga antogonistik Uyinlar deyiladi: yutilgan summa, boy berilgan summaga teng, ya’ni umumiy yutuk nolga teng. Uyinchilarning kelishkviga kura, Uyinlar koopreativ (bu yerda Uyinchilar kelishib koalisiya tuzadilar, ya’ni bir necha Uyinchi kelishib birgalikda xarakat kiladi) va nokooperativ (xar bir Uyinchi Uzi uchun Uynaydi).
Nokooperativ, tUlov summasi nolga teng bUlgan Uyinga Kurno modeli mosil bUlsa, tUlov summasi nolga teng bUlmagan Uyinga «kamalgan shaxs muammosi» kiradi. Ushbu muammoning axamiyati xam shundaki, oligopol firmalar Ushbu muammoga kuprok duch keladilar. «Kamalgan shaxs muammosi» mazmuni shundan iboratki, ikki kishi birgalikda jinoyat kilinganlikda ayblanadi. Ularni xar biri aloxida xonaga kamalgan va ular bir-biri bilan aloka kila olmaydi. Ularning xar birini jinoyat kilganligini bUyniga olishni talab kilmokda. Xar birining oldidagi asosiy muammo kilingan, lekin isbotlanmagan jinoyatni bUyniga olish kerakmi yoki yukmi?
Agar ikkalasi xam jinoyat kilganini bUyniga olishsa, ularning xar biriga 6 yildan kamok jazosi beriladi. Agar ular bUyniga olishmasa, isbotlovchi material yukligi uchun jinoyatni isbot kilish mumkin bulmaydi, natijada ikkalasi xam 3 yildan jazo oladi. Agar ikkalasidan bittasi jinoyat kilganligini buyniga olsa, 1 yil kamok jazosini oladi, buyniga olmagan 10 yil jazo oladi.
Xar bir kamalgan shaxs oldida muammo turadi. Agar ikkalasi kelisha olsa ular xar biri 3 yildan kamok jazosini olar edi. Lekin, ularning biri Bilan gaplashish imkoniyati yuk. Agar kelishgan takdir xam ular bir-biriga ishonishi kiyin. Nima uchun deganda 3 yil Urniga 1 yil kamokda utirish, ularni xar kanday majburiyatlar kechishga majbur kilish mumkin. Yechimlar matrisasiga karasak, A shaxs kaysi variantni kullashidan kat’iy nazar B shaxs buyniga olsa u yutib chikadi ya’ni ikala variantda xam B shaxs A shaxsdan kup vaktga kamalmaydi (6 yoki 1 yil). Xudi shunday, B shaxs kaysi yechimni tanlamasin, agar A shaxs buyniga olsa u xam yutib chikadi. Demak, ikklasini xam buyniga olish yechimini tanlashi extimoli yukorirok.
Oligopolik firmalar xam kup xollarda «kamalgan shaxs muammo»lariga uchraymiz bunday xolatda firmalar oldida xam kuyidagi variantlardan biri turadi: agrissiv rakobat – orkali ikkinchi tomonga karashli bozor ulushining ma’lum kismini egallash (narx strategiyasi orkali), yoki passiv xarakat kilish, yoki ikkinchi tomon bilan kelishish. Lekin u passiv xarakat kilsa, ikkinchi tomon agressiv xarakat kilib, uning bozordagi ulushini bir kismini egallab olishi mumkin. Shuning uchun xam firmalar ldida «kamalgan shaxs muammosi» turadi.
Faraz kilaylik, duopolik bozorda ikkita firma bir xil maxsulot sotadi deylik. Kurno muvozanatida xar bir firma bir-birlik maxsulot narxini 4 sumdan kilib belgilab 12 ming sumdan xar biri bilan kelishib narxni 7 sumga kutarishsa, 15 ming sumdan daromad oladilar. Ulardan biri narxni 7 sum kilib belgilangan, ikkinchi firma 4 sum kilib belgilasa, 18 ming Sum foyda oladi, birinchi firmaning foylasi 6 ming sumga tushadi. Ushbu vaziyatning variant yechimlari kuyidagi rasmda keltirilgan.
2-firma

		narx 4 sum	narx 7 sum
1-firma	narx 4 sum	12000 12000	18000 6000
	narx 7 sum	6000 18000	15000 15000