Biznesni boshqarish va axborot texnologiyalari fakulteti biznesni boshqarish kafedrasi

Kurno modeli. Ikki rakobatlashuvchi firma Urtasidagi munosabatlarni duopoliya sharoitida 1938 yil birinchi bulib urgangan fransuz iktisodchi O.Kurno xisoblanadi. Bu munosabatni urganishda kuyidagilar faraz kilinadi: ikala firma xam bir xil tovar ishlab chikaradi va bu tovarlarga bulgan bozor talabi chizigi ularga ma’lum ikala firma xam bir vaktning uzida mustakil ravishda tovar ishlab chikarish buyicha karor kabul kiladi. Ishab chikarish buyicha karor kabul kilinganda xar bir firma shuni bilish kerakki, uning rakobatchisi xam ishlab chikarish buyicha karor kabul kiladi va maxsulotni pirovard narxi ikala firma tomonidan ishlab chikarilgan umumiy maxsulot xajmiga boglik buladi.
Kurno modelida xar bir firma maxsulot ishlab chikarish buyicha karor kabul kilganda, rakobatchi firma tomonidan ishlab chikariladigan maxsulot xajmini uzgarmas deb karaydi. Kurno modelini misolda kurib chikamiz.
Faraz kilaylik, ikkinchifirma maxsulot ishlb chikarmaydi. U xolda birinchi firmaning talab chizigi birinchi firma maxsulotiga talab bozor talab chizigi Bilan ustma-ust tushadi.
Birinchi firmaning talab chizigiga mos keladigan chekli daromad chizigi MR (0) xam rasmda keltirilgan. Rasmdan kurinib turibdiki, birinchi firmaning foydasini maksimallashtiradigan ishlab chikarish xajmi 60 birlikka teng (MR (0) bilan MS₁ chiziklari kesishgan nukta). Shuning uchun xam birinchi firma ikkinchi firma maxsulot ishlab chikarmaydi, deb faraz kilganda, maksimal darajada, ya’ni 60 birlik maxsulot ishlab chikarishi mumkin.
Xuddi shunday, ikkinchi firmaning maxsulot ishlab chikarish xajmini birinchi firma ishlab chikarishiga kura taxlil kilib, natijada ikkinchi firmaning ishlab chikarish chizigi Q₁ (Q₂)ni olishimiz mumkin. Q₁ (Q₂) chizigi ikkinchi firmaning ishlab chikarish xajmini faraz kilgandagi va shu ikkinchi firmaning ishlab chikarishi birinchi firmaning ishlab chikarish xajmidan boglik ekanligini ifodalaydi. Agar firmaning chekli xarajatlari bir-biridan fark kilsa, ya’ni MS₁=MS₂ bulsa, ularning ishlab chikarish chiziklari Q₁ (Q₂) va Q₂ (Q₁)Lar xam bir-biridan fark kiladi.
Birinchi firmaning ishlab chikarish chizigi Bilan ikkinchi firmaning ishlab chikarish chizigi kesishgan Ye nuktaga mos keluvchi birinchi va ikkinchi firmalar tomonidan ishlab chikariladigan maxsulot xajmlari muvlzanati Kurno muvozanati deyiladi.
Nesh muvozanati xolatida xech bir Uyinchi Uzining xarakatini Uzgartirishdan manfaatdor emas. Kurno muvozanatida xam xar bir duopolist rakibi tanlangan ishlab chikarish xajmida uzining ishlab chikarish xajmini foydani maksimallashtiradigan darajada belgilaydigan vash u sabab duopolistlar Uzlarining maxsulot ishlab chikarish xajmlarini Uzgartirishdan manfaat olmaydilar.
Kurno modeliga misol. Faraz kilaylik, bozorda ikkita firma rakobatlashmokda, ya’ni duopolistik xolat vujudga kelgan.
Duopolistlarning bozor talabi chizigi chizikli funksiya orkali ifodalangan:
Q=40-P
P=40-Q
Bu yerda Q ikala firmaning umumiy ishlab chikarish xajmi:
Q=Q₁ + Q₂
Faraz kilaylik, ikala firmaning xam xarajatlari 4 ga teng MS₁=MS₂=4. Bu xolda birinchi firmaning ikkinchi firma ishlab chikarish xajmidan boglik ishlab chikarish chizigini aniklaymiz, ya’ni Q₁ (Q₂)ni. Firma foydani maksimallashtiradi, agar u chekli daromadni chekli xarajatga tenglashtiradigan xajmda maxsulot ishlab chikarsa.
Birinchi firmaning umumiy daromadi
R=P Q=(40-Q) Q= 40 Q-(Q+Q) Q=40 Q -Q²- Q Q
Chekli daromad MR- bu daromad funksiyasidan olingan xosila bulgani uchun MR₁= endi MR ni MSga tenglashtirib birinchi firmaning foydasini maksimallashtiradigan ishlab chikarish xajmini topamiz: MR=MC=4 40-2 dan birinchi firmaning ishlab chikarish chizigi Q₁ (Q₂)ni topamiz:
Q₁=18- (1)
Xuddi shunday xisob kitoblar orkali ikkinchi firmaning ishlab chikarish chizigi
Q2=18- (2)
Ishlab chikarishning muvozanat xajmlarini (1) va (2) tenglamalarni bir-biriga tenglashtirib yechib topamiz, nima uchun deganda muvozanat xajmlar birinchi va ikkinchi firmalarning ishlab chikarish chiziklari kesishgan nuktaning koordinatalari Q₁ va Q₂ lar xisoblanadi:
18-
Q₂=Q₁
(1) ifodaga Q₂=Q₁ni kuysak, Q₁=18-
Demak, biz muvozanat ishlab chikarish xajmlari kuyidagicha deb aytishimiz mumkin: Q₂=Q₁=12 demak, ikkala firma tomonidan ishlab chikargan maxsulot xajmi Q =Q₁=Q₂=24 birlik va maxsulot narxi R=40- Q=16.
Ikkita firma bir-biri bilan rakobatda ekanligini yukorida faraz kilgan edik. Endi faraz kilaylik, ikala firma birgalikda kelishib xarakat kilsin. Ular Uzlarining ishlab chikarish xajmlarini umumiy foydani maksimallashtiradigan kilib tanlaydi va olingan foydani teng bUlib olishsin. Bunday kelishib xarakat kilishni trestga Karshi (kushilib xarakat kilishga karshi) konun ishlamaganda amalga oshirish mumkin. Ma’lumki, umumiy foydani maksimallashtirish mumkin, agarda ular umumiy chekli daromad bilan umumiy chekli xarajatni tengligini ta’minlaydigan umumiy ishlab chikarish xajmiga erishsa, ya’ni MR=MC=4bulsa.
Ikkala firmaning umumiy daromadi R=P Q=(40-Q) Q=40 Q-Q²ga teng.
Chekli daromad MR= va MR=MC=4dan 40-2 Q=4 va bundan umumiy foydani maksimallashtiradigan umumiy ishlab chikarish xajmi Q=18. endi aytish mumkinki, ikala firmaning ishlab chikarish xajmlari yigindisi 18 birlikni beradigan xar kanday ishlab chikarish xajmlari umumiy foydani maksimallashtiradi.