Bobomurodova Mohira Oliy o’quv yurtlariga kiruvchilar uchun qo’llanma

o’tiribdi;
2)majhul nisbat qo’shimchasi ko’makchi fe’lga qo’shiladi: yozib boshlanda, o’qib 
o’tildi;
3)birgalik nisbat qo’shimchasi ham yetakchiga, ham ko’makchiga qo’shiladi: yozib 
chiqishdi, yozishib chiqdi;
4)orttirma nisbat qo’shimchasi ko’pincha yetakchi fe’lga qo’shiladi: ayttirib keldi, 
yedirib qo’ydi.
5-topshiriq:Avval o’zlik nisbatdagi fe’lli gaplarni, keyin majhul nisbatdagi fe’lli 
gaplarni ko’chiring. 
1.Buyuk bobokolonimiz Alisher Navoiy 1441-yilda tug’ilgan. 2.U yuziga 
belbog’ini tashlab, ko’rpachaga cho’zildi. 3.Hozirgi kunda milliy xalq 
hunarmandchiligiga katta e’tibor berilmoqda. 4.Bir bor ekan, bir yo’q ekan, 
dunyoda hamma narsa yaratilgan ekan-u, ammo xushnavo bulbul yaratilmagan 
ekan. 5.Ho’kizing hech qayoqqa ketmaydi, topiladi. 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________ 
6-topshiriq: Matn tarkibidagi fe’llarning qaysi nisbatda ekanligini aniqlang. 
Qor yog’ib turibdi. Yo’lning o’n besh chaqirimchasi huvullagan dalalardan 
o’tadi. Qor siyrak yo’g’ayotgani uchun uzoq-uzoqlar ko’rinadi, lekin bora-
borguncha bironta tirik jon ko’zga tashlanmaydi. Shamol yo’q, jimlik, “tiq” etgan 
tovush eshitilmaydi. Qo’limda bir metr keladigan irg’ay tayoq. Belbog’imga bitta 
kulcha tugilgan. Egnimda otamning uzun chakmoni. Zerikkanimda qorga tayoq 
bilan chiziq chizib o’taman. 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________ 
7-topshiriq:Berilgan fe’llarning nisbatini aniqlang. 
Kuzatmoq, sarflamoq, ta’mirlamoq, atamoq, to’plamoq, yangilamoq, 
kuchaymoq, ilinmoq, kuzatishmoq, sarflashmoq, ta’mirlattirmoq, kuchaytirmoq, 
chizishmoq, sarflattirmoq, atalmoq, to’plashmoq, yangilattirmoq, joylashmoq, 
gaplashmoq, to’planmoq. 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

---

73 
Bo’lishli va bo’lishsiz fe’llar. Fe’l asosida ifodalangan harakatning ro’y berish 
yoki bermasligini bildirgan shakllarga bo’lishli-bo’lishsizlik shakli deyiladi. 
Bo’lishli fe’llar: keldi, aytdi,ko’rdi. Bo’lishsizlik ma’nosi maxsus shakllarga ega. 
Ular –ma, sifatdosh+ emas, yo’q, …na,…na bog’lovchisi. M: aytma, aytgani 
yo’q, aytgan emas, na o’qidi, na yozdi.
Bunday holatda shaxs-son qo’shimchalari quyidagicha qo’shiladi: kelmadim, 
kelgan emasman, kelganim yo’q. –ma, emas, yo’q o’rtasida ham ma’lum ma’no 
farqlanish bor. M: Borganim yo’q – oddiy inkor, Borgan emasman – umuman 
bormaganlikni ifodalamoqda, bormaganman – qat’iy inkor.
Ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmasiga –ma qo’shimchasi quyidagicha qo’shiladi:
Yetakchi fe’lga qo’shilsa: O’qimay qo’ydi ( davomiylik),ko’makchi fe’lga 
qo’shilsa: O’qib qo’ymadi (bir martalik harakat), yetakchi fe’lga ham, ko’makchi