Bolalar adabiyoti


Download 0.85 Mb.
bet26/48
Sana18.06.2023
Hajmi0.85 Mb.
#1586770
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   48
Bog'liq
NAFOSAT BOLALAR ADABIYOTI (1)

АЛЛЕГОРИЯ (юн. alios - узгача, agoreuo - гапираман) - 1) мавхум тушунча ёки ходисани конкрет нарса оркали ифодалашга асосланган кучим тури. Бу холда конкрет нарсани ифодаловчи суз (мае., тулки) мавхум тушунчани (тулки - айёрлик) ифодалаш учун кучма маънода кулланади. Мае., Ш.Рахмон шеърларидан бирида лирик кахрамоннинг тогдаги кечинмаларини тасвирлайди: “тогларнинг мусаффо корлари одам изларини саклаб колган, бу излар уни тобора юкорига олиб боради”: 25 Адабиётшунослик лурати Аммо тогдан тушганим сари, сезар эдим бадбуй исларни, курар эдим тулки, цаищирлар, тунгизлару илон изларин... Келтирилган парчадаги “тулки”, "кашкир”, “тунгиз”, “илон” сузлари А.лар булиб, улар матнда инсонга хос хусусиятлар оркали маълум тоифадаги кишиларни билдиради; 2) образлилик типи. Аплегорик образнинг тасвир плани билан мазмун плани бир-бирига мос келмайди. Яъни аллегорик образда тасвирланаётган нарса узини эмас, муаллиф кузда тутган маънони ифодалайди. Мае.: Бойугли эса отаси сотган чалдеворлар пулига хорижда уциб келган. Отаси энди унга тунни хатлаб берган. Бойугли - тунлар султони. Бирок тунда ишланмайди. Савод керакмас. Шунинг учун х,ам унинг нима билишини тусмоллаб булмайди. Фахриёрнинг “Кушлар саводхонлиги” шеъридан олинган ушбу парчадаги “бойугли” - аллегорик образ, у асло асл маъносида тушунилмайди, шундай тушунмаслик лозимлиги матнданок аён булиб туради. Шеърда анъанавий А.лардан саналувчи “бойугли”га янгича маъно юклайди, унинг воситасида иктисодий ислохотлар жараёнида устомонлик билан орттирилган бех,исоб давлат (отаси сотган чалдеворлар) хисобига барча имконлардан фойдаланиб колган (хорижда укиб келган), эндиликда тунги кафеларда айшини сураётган “бой угиллари” тасвирланади. Аллегорик образларнинг бир кисми миллий маданият контекстида куп такрорланганидан тургун маънога эга булганки, бу жихати билан улар эмблемага якинлашади. Мае., миллий адабий анъаналаримизга кура, фотами Тойда - сахийлик, Рустамда - жасурлик, Исо Масихда - жон багишлаш, Юсуфда - гузаллик, Марямда - бокиралик, Намрудда - кибр ва х- маънолар мукимлашган. Аллегорик образларнинг бошка бир кисми эса кузда тутилган маънога ишора килинишини такозо этади (масаллардаги “киссадан хисса” каби). Айни шу ишоранинг мавжудлиги А.ни рамз (символ)дан фаркловчи мухим жихатдир. Мае., А.Ориповнинг “Тилла баликча” шеъри нихоясидаги “Менга 26 Адабиётшунослик лурати алам килар тилла баликча Бир кулмак ховуз деб билар дунёни" сатрлари кузда тутилган маънога очик ишора булиб, образнинг аллегориклигини белгилайди. Агар шу ишора булмай, аввалги сатрлардаги тасвир билан чекпанилганда, образнинг тасвир ва ифода планларининг хар бири уз холича мустакил булардики, бу холда образ рамзий (символик) саналар эди.
КИССА (ар. - хикоят, саргузашт) - 1) халк огзаки ижодида кенг таркалган вокеабанд характердаги, кахрамон хаёти ва саргузаштларини хикоя килувчи ривоявий асар. Халк ижодидаги Ц.лар огзаки ижро килинган, фолькпорнинг бошка жанрлари каби вари380 Адабиётшунослик лурати антлилик хусусиятига эга булган. Кейинча куплаб халк К-лари иктидорли кишилар томонидан (куп холларда уларнинг исми номаълумлигича колган) адабий кайта ишланиб, ёзма шаклда - халк; китоблари сифатида яшай бошлаган (мае.: “К|иссаи Машраб", “Иброхим Адхам киссаси”, “Зуфунун киссаси”). Узбек адабиётида пайгамбарлар ва авлиёлар хаётидан хикоя килувчи ривоявий асарлар хам К- деб аталган (мае., Рабгузий. “Кисас ул-анбиё”; А.Навоий. “Тарихи анбиё ва хукамо”); 2) эпик турнинг хикоя ва роман каторидаги учта асосий жанридан бири, повесть. Узининг жанр хусусиятлари билан К. хикоя ва роман оралигидаги ходисадир: хикояда кахрамон хаётидан биргина вокеа, романда кахрамон хаётининг мураккаб ижтимоий муносабатлар тизимидаги катта бир даври, 1^.да кахрамон хаётининг бир боскичи каламга олинади. ^икоянинг диккат марказида вокеа, романнинг диккат марказида кахрамон воситасида идрок этилаётган олам (жамиятнинг жорий холати) турса, К.нинг марказида хамиша кахрамон туради. Яъни роман учун кахрамон восита, К- УЧУН эса максаддир. Шунга кура К.даги барча вокеалар кахрамон атрофида уюштирилади, унинг сюжети романники каби куп тармокли булмайди. Адбиётшуносликда К- билан повесть терминларининг кулланиши турлича: улар синоним сифатида хам, бошка-бошка жанр номлари сифатида хам ишлатилади. К- билан повестни бошка-бошка жанрлар деб тушуниш етарли асосга эга эмас, шунинг учун уларни синоним сифатида тушуниш кенгрок оммалашган. >;озирги узбек адабиётида К,. фаол эпик жанрлардан саналиб, XX аср давомида узбек киссачилиги жиддий муваффакиятларга эришди. Бунда, жумладан, жанрнинг яхши намуналарини яратган Г.Гулом, A.I^axxop, О.Ёкубов, П.Кодиров, Ш.Холмирзаев, У.^ошимов, М.Мухаммад Дуст, Э.Аъзамов, Х.Султонов каби адибларнинг изланишлари, айникса, самарали булди.

shbu fan sillabusi Iqtisodiyot va pedagogika universitetining 2022 yil _____ ______________dagi universitet Kengashi yig’ilishida ko’rib chiqilgan va o’quv jarayonida foydalanishga tavsiya etilgan o’quv dasturi asosida tuzildi.






Download 0.85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   48




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling