Bookmany print

Гулжаҳон Мардонова 
~
114
~ 
Кўз бойланди 
Самарқанд вилояти Ургут туманидан ёзиб олинди. 
Ўйинда олти нафар қизлар иштирок этади. Улардан 
бири онабоши, бири она, қолган тўрт нафари унинг 
“фарзанд”ларидир. Онабоши “она” турган ҳудудга 
белги қўяди. Бу белги тош, рўмол ҳам бўлиши мумкин. 
Иштирокчилар ҳудудни яхшилаб кўриб оладилар, неча 
қадамлигини тахмин қиладилар. Шундан сўнг “она” 
уларнинг барчасининг кўзини рўмол билан боғлайди. 
Ва болаларига илон, қуён, чумчуқ, қарға, деб ном қўяди. 
Онабоши болаларнинг фикрини чалғитиш учун ҳар 
хил кулгили гаплар айтади. Ва тўсатдан: 
– Илон, – дейди. 
Ўйиннинг шарти шуки илон образидаги қиз: 
– Мумкинми? – дейиши керак. 
Онабоши: 
– Мумкин, – дейди. 
Шундан сўнг илон образидаги қиз илондек судра- 
либ онабоши қўйган белги томон ўрмалайди. Агар у 
“мумкинми?” дейишни унутса ўйиндан чиқади. 
У манзилга етгач ўйин бошқа иштирокчилар билан 
давом этади. 
Бу ўйин мазмун, моҳиятига кўра қизларга ҳушёр- 
лик, зийракликни ўргатади. Қолаверса, табиатда яшай- 
диган қушлар, ҳайвонлар, жониворларнинг ҳатти-
ҳаракати, қадам ташлашини ҳам билиб оладилар. 
 
Олди-солди 
Самарқанд вилояти Булунғур туманидан ёзиб олинди. 
Бу ўйин ҳам “Топдим-топмадим” ўйинига ўхшаб 
кетади. Унда узук ўрнига тош, бирор бир ўсимлик 
танланиши ҳам мумкин. Онабоши қиз мана бундай 
тартибда тош солувчи қизни танлайди: 

---

Ўзбек миллий ўйинлари 
 
~
115
~ 
Бир, икки, уч, дедим, 
Ёнғоқ ичи пуч, дедим. 
Тош кафтингга тушганда 
Орқасидан уч, дедим. 
Демак, сўнгги “дедим” сўзи қайси қизга тўғри 
келса, у четга чиқади. Охирида иккита қиз қолганда бу 
шеър такрорланади ва “дедим” сўзи қайси қизга тўғри 
келса у четга чиқади, кейинги қиз эса тош солувчи 
бўлади. У кафтлари орасига тош, узук ёки бирор бир 
ўсимлик баргини солиб шеър бошлайди. Бу пайт барча 
иштирокчи қизлар кафтларини ярим очиб турадилар. 
Тош солувчи қиз: 
Солай, солай, кимга солай, 
Қорни семиз бойга солай. 
Бойдан менга нима наф бор? 
Ошиб, тошган сойга солай, 
дейдию, тошни дугонасининг кафтига ташлаганча 
белгиланган манзил томон чопади. Айтайлик, манзил 
қилиб ҳовлидаги бирорта дарахт танланиши мумкин. 
Шарт шуки, қочаётган қиз дарахтни айланиб ортга 
қайтиши, қувлаётган қиз ҳам аввал дарахтни айланиб 
сўнг дугонасига етиб олишга ҳаракат қилиши керак. 
Ана шу вақт мобайнида қизни тутолмаса у дугоналари- 
нинг айтган шартини бажаради. Тутиб олса қочган қиз 
шартни бажаради. Масалан, “ҳовлини супуриб ташла”, 
“ошхона деразасини арт”, “чой қўйиб кел”, “совуқ сув 
келтир”, каби шартларни бажаради. Шартларни бажар- 
гач у тош солувчи ролини ўтайди. 
Кўп ҳолда қизлар қўшиқ айтадилар, ютқизган қиз 
эса ўйинга тушади. 
Яйраб, яйраб ўйнаймиз, 
Қувнаб, қувнаб ўйнаймиз. 
Бой буванинг эчкисидай, 
Сакраб, сакраб ўйнаймиз. 

---