Bookmany print

Гулжаҳон Мардонова 
~
40
~ 
Бу ўйин болаларда мўлжални аниқ олиш маҳора- 
тини тоблайди уларда жамоавийликни шакллантиради. 
 
Тош отар 
 Самарқанд вилояти Ургут туманидан ёзиб олинди. 
Ўйинда саккиз нафар бола иштирок этади. Кўпчи- 
ликнинг талаби билан битта бола ўртабоши бўлади. У 
қўлидаги таёқ билан ерга чизиқ чизади. Ўйинни ким 
бошлаши ўйинбошининг ижодкорлигига боғлиқ. У 
болалар ўртасида саноқ ўтказиши мумкин. 
– Болалар ҳозир сизларни навбати билан санайман. 
Саноқдаги охирги жуфт сон кимга тўғри келса, ўйинни 
ўша бошлайди, – деб эълон қилади. 
Мана саноқ ўтказилди. Айтайлик Каримга сўнгги 
жуфт сон тўғри келди. У ўртабоши томонидан чизил- 
ган чизиқ устида туриб тошини узоққа отади. Ишти- 
рокчи болалардан қайси бири истаса, ўртабоши билан 
келишиб биринчи бола отган тошни ўзининг тоши 
билан мўлжалга олади. Агар тошни силжитолса, биринчи 
тошнинг эгаси уни опичлаб айлантиради. Мабодо тош- 
ни силжита олмаса мағлуб бўлган бола Каримни опич- 
лаб айлантириб келади. 
Ўйин ана шу тариқа давом этади. У ўғил болалар- 
нинг жисмонан бақувват бўлишига ёрдам беради. 
Тўп отар 
Булунғур туманидан ёзиб олинди. 
Ўйинда ўн нафар бола иштирок этади. Восита эса 
тўп, яъни копток. Ўртабоши ҳар бир болага бирор-бир 
шаҳарнинг номини қўйиб чиқади. Барча иштирокчилар 
бир чизиқ устида саф тортиб турадилар. Ўртабоши 
улардан ўн метрча узоқликда туради. Ва қўлидаги коп- 
токни осмонга отиб: 

---

Ўзбек миллий ўйинлари 
 
~
41
~ 
– Қарши, – деб қичқиради. 
Қайси болага шу шаҳар номи берилган бўлса у югу- 
риб келиб коптокни тутиб олиши керак. Унгача барча 
иштирокчилар тарқалиб қочадилар. “Қарши” номидаги 
бола коптокни тутиб олган заҳоти: 
– Тўхта, – деб буюради. 
Барча болалар таққа тўхтайдилар. “Қарши” номи- 
даги бола исталган болага қараб: 
– Бухоро, сенгача беш қадам, – дейди. 
Қолган болалар уни олқишлаб турадилар. “Қарши” 
номидаги бола эса турган жойидан “Бухоро” номини 
олган болага қараб қадам ташлайди. Агар унинг қадами 
бешта қадамдан кам ёки кўп чиқса болаларнинг шарт- 
ларини бажаради. Шартлар турлича бўлиб болаларнинг 
кайфияти, ўйин ўйналаётган жойнинг табиатига қараб 
белгиланади. У қандай шарт айтмасин хато қилган 
иштирокчи бажаришга мажбур.
Ўйин ана шу тариқа давом этади. У болаларда тез- 
корлик ва аниқ мўлжалга олиш хусусиятини шакллан- 
тиради. 
Қармоқча 
Бухоро вилояти Шофиркон туманидан ёзиб олинди. 
Бу ўйинда беш-олти нафар бола ва битта ўртабоши 
иштирок этади. Ўйин учун бир ёки бир ярим метр 
чамалик ингичка арқон ва қипиқ тўлдирилган кичик 
қопча керак бўлади. Қопчани оналар тикиб берсалар 
янада яхши. Унинг катта-кичиклиги энига ва бўйига 
йигирма сантиметрдан ошмаслиги керак. Фақат уни 
тикишда пишиқ-пухта бўлиш талаб этилади. Чунки 
қопчага қипиқ тўлдирилгач, у ёрилиб кетиши мумкин. 
Қипиқ тўлдирилган қопча арқоннинг учига яхшилаб 
тикилади. У рамзий маънодаги “қармоқ”дир. 

---