Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

2 3 - § . A l g e b r a i k m a t e r i a l l a r n i o 4r g a n is h  
m e t o d i k a s i
B o s h la n g ‘ic h s in f la rd a a rif m e tik m a te ria lla rn i y a k u n la s h a lg e b ­
ra ik m a te ria lla rn i v a m a te m a tik a s im v o lik a n i o ‘rg a n is h b ila n u m u m - 
la sh tirila d i.
B o s h la n g ‘ ich s in f la rd a o ‘q u v c h ila r a lfa v itn i m a te m a tik s im v o l 
ta rz id a qoM lay b o s h la y d ila r. S h u o rq a li a lg e b ra ik ifo d a , te n g lik , te n g - 
s iz lik , te n g la m a to ‘g ‘ris id a b o s h la n g ‘ic h m a ’lu m o t o la d ila r.
B u la r t o ‘g ‘r is id a m a ’lu m o t b e ris h n in g a s o s iy m a q s a d i a rif m e tik
a m a lla rn in g m o h iy a tin i t o ‘la ro q o c h is h , s h u n in g d e k , k e y in g i s in ­
fla rd a o ‘rg a n ila d ig a n a lg e b ra fan i u c h u n z a ru riy ta y y o rg a rlik n i 
a m a lg a o s h iris h id ir.
L e k in , a lg e b ra ik m is o lla rn i y e c h is h a lg e b r a q o id a v a q o n u n iy a t-
la rg a a s o s la n m a s d a n a rif m e tik q o id a la rg a a s o s la n a d i.
M a s a la n , 3 + a = 1 0 d a n a q o ‘s h ilu v c h in i to p is h n o m a ’lu m k o m p o - 
n e n tn i to p is h q o id a s i b ila n y e c h ila d i.
A lg e b r a m a te ria lla rin i o ‘rg a n is h a lg e b ra ik t a ’r ifla rg a a s o s la n - 
m a y d i.
M a ’lu m k i, b o s h la n g ‘ic h s in f d a s tu rin in g a s o s iy m a z m u n i n a tu ra l 
s o n la m i o g i z a k i v a y o z m a r a q a m la s h v a u la r u s tid a 4 a r ifm e tik
a m a lla m i b a ja ris h m a la k a s in i b e ris h d ir. S h u n in g u c h u n 1 -sin fd a n
b o s h la b s o n la m i o ‘q is h v a y o z is h m a la k a la ri b ir n e c h a b o s q ic h g a
b o ‘lib o ‘q itila d i.
M a s a la n , 10 ic h id a o g ‘z a k i v a y o z m a ra q a m la s h , 100, 10 0 0 v a
k o ‘p x o n a li so n la r t o ‘g ‘r is id a m a ’lu m o tla r b e rila d i. S o n li if o d a la r
d e g a n d a so n n i b ir o r a m a lla r b ila n b ir la s h tir ilg a n y o k i a lo h id a y o z il- 
g a n b ir x o n a li, y o k i ik k i x o n a li y o k i k o ‘p x o n a li s o n la m i o ‘q is h v a
y o z is h n i tu sh u n a m iz .
S o n li ifo d a la r faq a tg in a a rifm e tik ifo d alard a 4 a m ain i b ajarish
em a s, g e o m e trik m a salala r, arifm e tik v a alg e b ra ik m a sa la la m i y e c h ish d a
b e v o s ita qoM laniladi. M a sa la n , u ch b u rc h a k n in g p erim etri, p a ra lle le p ip e d
h ajm i, m iq d o rla r to ‘g ‘risid a so n li ifo d a la r qoM laniladi. U c h b u rc h a k n in g
to m o n la ri 3 sm , 4 sm , 5 sm b o ‘lsa, u n in g p e rim etri q an ch a?
3 sm + 4 s m + 5 s m = 12 sm .
Y ig ‘in d i s o ‘z i b ila n ta n is h tiris h d a u n in g ik k i x il m a ’n o d a is h la - 
tilis h in i tu s h u n tiris h k e ra k .
1
) ik k i s o n o ra s ig a « + » is h o ra q o ‘y ib y ig ‘in d in i to p is h .
226

---

2
) 
b itta so n o lib uni ik k ita so n y ig N n d isi s h a k lid a tu rli 
k o ^ in is h d a y o z ish :
M a s a la n , 1 ) 3 + 5 
2 ) 9 = П + П
2
-sin fd a o ‘q u v c h ila r « m a te m a tik ifoda» va « m a te m a tik ifo d an in g
q iy m a tla ri» tu sh u n c h alari b ila n tan ish ad ilar. A v v al 6 :2 + 4 ifo d ag a o ‘x- 
sh a sh 2, 3 am alli ifo d a la m i m isol k eltirad i, k e y in esa u n in g q iy m a ti ne- 
c h a g a te n g d e g a n sav o ln i q o ‘y adi, b u ifo d a 7 g a te n g v a 7 y o z ilg a n
ifo d a n in g q iy m a ti e k a n lig i tu sh u n tirilad i. S h u n d a n k e y in y a n a m u ra k k a b
ifo d a la rg a m isol keltiradi, k e y in o ‘q u v c h ila m in g o ‘z ig a ifo d a tu z in g va 
u n in g q iy m a tin i to p d eg a n to p sh iriq la r beradi.
N a tija d a ( x - 5 ) + 8 = 2 4 ifo d a d a g i a m a lla m i a y tin g v a te n g la m a - 
d a g i x ni to p in g d e g a n s a v o lg a ja v o b b e rila d i.