Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

I B O B . U M U M I Y M E T O D I K A M A S A L A L A R I
l - § . B o s h l a n g N c h s i n f l a r o ‘ q i t u v c h i s i n i n g m e t o d i k -  
m a t e m a t i k t a y y o r g a r l i g i v a z i f a l a r i
M a m la k a tim iz d a y u z b e ra y o tg a n ijtim o iy -iq tis o d iy m u n o s a b a t- 
la r, 
x a lq
t a ’lim i 
tiz im id a
b o ‘la y o tg a n
o ‘z g a r is h la r
« T a ’lim
t o ‘g ‘ris id a » g i q o n u n d a h a m d a « K a d r la r ta y y o rla s h M illiy d a s tu ri» d a
k o ‘rs a tib o ‘tilg a n d e k , b a r b ir b o s h la n g N c h s in f o ‘q itu v c h is i o ld ig a
m u h im v a z ifa q o ‘y ilm o q d a . B u v a z ifa la r b o s h la n g N c h t a ’lim u c h u n
x o s b o ‘g ‘in la m i a jra tis h im k o n in i b e ra d ik i, b u b o ‘g ‘in la r x ilm a -x il 
o ‘q u v fa n la ri d a s tu rla rid a , o ‘q u v re ja la rid a , d a r s lik la r d a t a ’lim n in g
j o r iy e tilis h i h a m d a m e to d ik tiz im id a b iro r ta rm o q n i h o s il q ilis h i 
m u m k in .
D a v la t t a ’lim s ta n d a rtla ri o ‘q u v fa n i b o ‘y ic h a o ‘q u v -m e to d ik  
m a jm u a la r (d a s tu r , o ‘q u v r e ja si, d a r s lik la r )n i y a r a t is h u c h u n  
k e n g im k o n iy a t la r o c h ib b e r a d i, s h u n in g d e k , o ‘q u v fa n la r a r o  
b o g N a n ish v a b ilim la r in i m u v o fiq la s h tir is h t a m o y ili a s o s id a  
o ‘q u v fa n la r in in g o ‘z a r o b o g N iq lig i v a fa n la r a r o b o g N a n ish in i 
t a ’m in la s h g a x iz m a t q ila d i.
B o s h la n g N c h s in fla r o ‘q itu v c h is in in g m e to d ik - m a te m a tik ta y y ­
o rg a rlig i d e y ilg a n d a b iz u n i ilm iy d u n y o q a ra s h a s o s id a m a te m a tik a
o ‘q itis h m e to d ik a s in i u m u m iy p e d a g o g ik -p s ix o lo g ik v a m a te m a tik
ta y y o rg a rlik b ila n u z v iy b o g N a n is h d a ta y y o rla n is h n i tu s h u n a m iz . 
B u n d a y ta y y o rla n is h v a z ifa s ig a m a te m a tik a d a n b o s h la n g N c h t a ’lim
s o h a s id a m a ’lu m b ilim v a u q u v la m i e g a lla s h h a m d a b o la la m i 
o ‘q itis h o rq a li ta rb iy a la s h n i o ‘z la s h tiris h i k ira d i.
M e to d ik -m a te m a tik ta y y o rg a rlik b o s h la n g N c h s in f o ‘q itu v c h i- 
s in i ta y y o rla s h n in g ta rk ib iy q ism i b o N ib , u n in g t a ’lim iy - ta rb iy a v iy
f a o liy a tid a n a jra lg a n h o ld a q a ra lis h i m u m k in e m a s. Ik k in c h i to m o n -
d a n , b o sh la n g N c h s in fla rd a m a te m a tik a n i o ‘q itis h b irin c h i b o s q ic h - 
d ir, y a ’ni b o la la rn i n a v b a td a g i m a te m a tik a k u rs in i o ‘z la s h tiris h g a
ta y y o rla s h b o s q ic h id ir. M a te m a tik a d a n b o s h la n g N c h t a ’lim n in g bu
ik k i jih a ti (a s p e k ti) (b o sh la n g N c h t a ’lim n in g ta rk ib iy q is m i v a m a te ­
m a tik ta y y o rg a rlig i) m e to d ik a d a o ‘z in in g m u n o s ib a k s in i to p is h i 
lo z im .
4

---

B o s h la n g ‘ic h m a te m a tik a k u rs i, b o la la r ta fa k k u ri r iv o jla n is h ig a
y o rd a m b e ra d i. S h u b ila n b o s h la n g N c h b ilim la r y a g o n a m a jm u in i 
y a r a ta d i, ik k in c h i to m o n d a n , z a r u riy m e to d o lo g ik ta s a v v u rla rn i v a
f ik rla s h n in g m a n tiq iy tu z ilis h la r in i s h a k ila n tiris h g a y o ‘n a ltirilg a n
b o i a d i .
6 - 1 0 y o s h li b o la la rin in g fik rla s h q o b iliy a tla rin i s h a k lla n is h id a
m a s ’ul d a v r e k a n lig in i p s ix o lo g la r is b o t q ilis h g a n . S h u s a b a b li b o s h ­
la n g N c h t a ’lim m e to d ik a s in in g , x u s u s a n , m a te m a tik a d a n b o s h ­
la n g N c h t a ’ lim m e to d ik a s in in g v a z ifa la rid a n b iri o ‘q itis h n in g y e ta r- 
lic h a y u q o ri r iv o jla n tir u v c h i s a m a r a d o rlig in i o s h iris h n i t a ’m in la s h d a
o ‘q itis h n i b o la la m in g a q liy r iv o jla n is h la rig a t a ’s irla rin i ja d a lla s h ti-
ris h d a n ib o rat.
M a te m a tik a d a n
b o s h la n g N c h
t a ’lim -ta rb iy a v iy
v a z if a la rin i 
n a z a riy b ilim la r tiz im i a s o s id a g in a h a l e tish i m u m k in . B u ilm iy d u n ­
y o q a ra s h , p s ix o lo g iy a , d id a k tik a , m a te m a tik a n i o ‘q itis h n a z a r iy a s in i 
( m a te m a tik a d id a k tik a s i) o ‘z ic h ig a
o la d i. B iro q b ir g in a n a z a riy
b ilim la rn in g o ‘z i y e ta rli e m a s. 0 ‘q itis h n in g m a ’lu m m a z m u n i v a
o ‘q itu v c h ila m in g a q liy fa o liy a ti s a v iy a s i b ila n t a ’s ir la n a d ig a n u y o k i 
b u o ‘q u v y o ‘n a lis h i u c h u n e n g s a m a ra li u s u lla rn i q o N lay b ilis h
d a r s g a ta y y o rla n is h d a y o k i d a rs n in g o ‘z id a y u z a g a k e la d ig a n a n iq
m e to d ik v a z if a la rn i h a l e tis h n i b ilis h i za ru r.
B o s h la n g N c h sin fla rd a b o la la m in g a q liy riv o jla n is h la rig a a s o s 
s o lin is h i s a b a b li b o s h la n g N c h s i n f o ‘q itu v c h is i u c h u n o ‘q u v c h ila r- 
n in g a q liy fa o liy a tla ri d a ra ja s in i v a im k o n iy a tla rin i b ilis h h a m d a h i- 
s o b g a o lis h m u h im d ir.
N a z a riy b ilim la rd a n a m a liy o td a f o y d a la n is h ja ra y o n id a y u z a g a
k e la d ig a n tu r li- tu m a n m e to d ik m a s a la la r h a l e tilis h i lo zim .
M e to d ik m a s a la la r h a r b ir d a rs d a y u z a g a k e la d i, sh u b ila n b irg a , 
o d a td a , u la r b ir q iy m a tli y e c h im g a e g a e m a s. 0 ‘q itu v c h i d a rsd a
y u z a g a k e lg a n m e to d ik m a s a la n in g m a z k u r o ‘q u v v a z iy a ti u c h u n e n g
y a r o q li y e c h im in in g te z to p a o lis h i u c h u n b u s o h a d a y e ta rlic h a k e n g
ta y y o rg a rlik k a e g a b o N ish ta la b e tila d i.
B o s h la n g N c h t a ’lim m e to d ik a s i o ‘q itis h v o s ita s i s ifa tid a m a v ju d
d id a k tik o ‘y in la r m a n tiq ilm i v a m a te m a tik a n u q ta y i n a z a rid a n m a z - 
m u n a n y e ta r li e m a s lig i tu fa y li d id a k tik o ‘y in la r d a n fo y d a la n ila d i v a
o ‘rg a n ilg a n m a te r ia ln i fa q a t m u s ta h k a m la s h v o s ita s i s ifa tid a fo y ­
d a la n ila d i.
5

---

B o la la m i 6 -7 y o s h d a n o ‘q itis h n in g m a z m u n id a m u a m m o la r
y u z a g a k e la d i. B u b o g ‘c h a -m a k ta b la rd a o ‘q itis h o r q a li h a l e tila d i. 
S a n o q n i o ‘rg a n is h , q o ‘sh is h v a k o ‘p a y tir is h n i b irin c h i b o s q ic h d a
o ‘r g a tis h ( 2 0 ic h id a ) b o sh la n g N c h t a ’lim n in g a s o s iy v a z ifa s i b o N ib
k e lg a n . B iro q , b u v a z ifa y a g o n a b o N ib q o lm a s d a n , b a lk i u b o la la m i 
m a te m a tik a n i o ‘r g a n is h g a y a n a d a k e n g ro q v a h a r to m o n la m a ta y y o r ­
la sh is h in in g ta rk ib iy q ism i ik k ita a s o s iy y o ‘l b ila n b e lg ila n a d i:
1) p e d a g o g ik y o ‘l, y a ’n i b o la la r fik rla s h in i q o N la n ila d ig a n m a te m a tik
m u lo h a z a la rg a ta y y o rla s h ; 2 ) m a te m a tik a y o ‘li, y a ’n i b o la la m i e n g
m u h im m a te m a tik tu s h u n c h a la m i v a e n g a v v a lo , n a tu ra l s o n h a m d a
g e o m e trik sh a k l tu s h u n c h a la rin i o ‘rg a n is h g a ta y y o rla s h .