Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

N a z o r a t u c h u n s a v o lla r
1. B o s h la n g N c h m a te m a tik a m e to d ik a s in in g p re d m e ti n im a d a n
ib o ra t?
2. M a te m a tik a m e to d ik a s in in g p e d a g o g ik a v a p s ix o lo g iy a , 
p e d a g o g ik te x n o lo g iy a b ila n a lo q a s i n im a d a n ib o ra t?
3. M a te m a tik a m e to d ik a s i b o s h la n g N c h t a ’lim n in g b o s h q a m e ­
to d la ri b ila n a lo q a s in i a m a lg a o s h iris h u c h u n f a n la ra ro a lo q a d o rlig in -
in g a h a m iy a ti n im a d a ?
3 - § . B o s h la n g N c h s i n f l a r d a m a t e m a t i k a
0
‘ q it i s h  
m e t o d i k a s i o ‘ q u v p r e d m e t i s i f a t i d a
M a te m a tik a o ‘q itis h m e to d ik a s i e n g a v v a lo , k ic h ik y o s h d a g i 
o ‘q u v c h ila r n i u m u m iy tiz im d a o ‘q itis h v a ta rb iy a la s h v a z ifa s in i 
q o ‘y ad i.
U m u m iy m e to d ik a b o s h la n g N c h s i n f m a te m a tik a s in in g m a z ­
m u n in i v a tiz im lilig in i a k s e ttira d i, h a r b ir b o N im n i o ‘q itis h n in g
o ‘z ig a x o s x u s u s iy m e to d la rin i o ‘rg a ta d i.
X u s u s iy m e to d ik a m a te m a tik a o ‘q itis h n in g a s o s la n g a n m e to d ­
la rin i v a o ‘q itis h fo rm a la rin i, s h u n in g d e k , o ‘q u v fa o liy a tin i ta s h k il
10

---

q ilis h y o i l a r i n i k o ‘rsa ta d i. M a ’lu m k i, o ‘q itis h ta rb iy a la s h b ila n
o ‘z a ro m u s ta h k a m b o g ‘liq d ir. U s h b u m e to d ik a o ‘q itis h n i ta rb iy a la s h
b ila n q o ‘s h ib o lib b o ris h y oM larini o ‘rg a ta d i.
B o s h la n g N c h s in f la rd a m a te m a tik a o ‘q itis h m e to d ik a s i b ir n e c h a
f a n la r b ila n c h a m b a rc h a s b o g ‘liq d ir:
1) o ‘q itis h a s o si b o N g a n m a te m a tik a b ila n ;
2 ) p e d a g o g ik a ;
3 ) p s ix o lo g iy a ;
4 ) b o s h q a o ‘q itis h m e to d ik a la ri b ila n (o n a tili, m e h n a t
B o s h la n g N c h s in fla rd a m a te m a tik a o ‘q itis h k u rsi o ‘q u v p re d -
m e tig a a y la n g a n .
B o s h la n g N c h s in f la rd a m a te m a tik a o ‘q itis h m e to d ik a s in in g
o ‘q itis h v a z ifa la ri:
a ) t a ’lim -ta rb iy a v iy v a a m a liy v a z ifa la rn i a m a lg a o sh irish i;
b ) n a z a riy b ilim la r tiz im in i o ‘rg a n is h ja ra y o n in i y o r itib b e ris h i;
d ) o ‘q u v c h ila m in g d u n y o q a r a s h in i 
s h a k lla n tir is h y o N la rin i 
o ‘rg a tis h i;
e ) t a ’lim n i in so n p a rv a rla s h tiris h i;
f) m a te m a tik a o ‘q itis h ja r a y o n id a in so n n i m e h n a tn i s e v is h g a , 
o ‘z in in g q a d r-q im m a ti, b ir-b irig a h u rm a ti k a b i fa z ila tla rin i ta r b iy a ­
la sh n i k o ‘r s a tib b e ris h i;
g ) o ‘q itis h m e to d ik a s i I-IV s in fla r m a te m a tik a s in in g d a v o m i 
b o N g a n V -V I s i n f m a te m a tik a s i m a z m u n i b ila n b o g N a b o ‘q itis h d a n
ib o ra t.
B o s h la n g N c h m a te m a tik a k u r s in in g v a z if a s i m a k ta b o ld ig a
q o ‘y ilg a n “ o ‘q u v c h ila rg a fa n a s o s la rid a n p u x ta b ilim b e ris h d a y a n g i 
te x n o lo g iy a d a n fo y d a la n is h , u la rg a h o z irg i z a m o n ijtim o iy -iq tis o d iy
b ilim la m i b e ris h , k a s b -h u n a rg a q iz iq tiris h , k a s b la m i o n g li ta n la s h g a
o ‘r g a tis h ” k a b i v a z ifa la rn i h a l q ilis h d a y o rd a m b e r is h d a n ib o ra t.
S h u n d a y q ilib , b o s h q a h a r q a n d a y o ‘q u v fa n i k a b i m a te m a tik a
b o s h la n g N c h k u rsi o ‘q itis h n in g m a q s a d i q u y id a g i u c h o m il b ila n b e l­
g ila n a d i:
1. M a te m a tik a o ‘q itis h n in g u m u m ta ’lim iy m a q sa d i;
2. M a te m a tik a o ‘q itis h n in g ta rb iy a v iy m a q sa d i;
3. M a te m a tik a o ‘q itis h n in g a m a liy m a q sa d i.
M a te m a tik a o ‘q itis h n in g u m u m ta ’lim iy m a q s a d i o ‘z o ld ig a q u y ­
id a g i v a z ifa la rn i q o ‘y a d i:
11

---

a) 
0
‘q u v c h ila rg a m a ’lu m d a s tu ri a s o s id a m a te m a tik b ilim la r b e r ­
ish. B u b ilim la r m a te m a tik a fan i t o ‘g ‘r is id a o ‘q u v c h i-la rg a y e ta r li 
d a r a ja d a m a ’lu m o t b e ris h i, u la m i m a te m a tik a fa n in in g y u q o ri 
b o M im larin i o ‘rg a n is h g a ta y y o rla s h i k era k .
B u n d a n ta s h q a ri, d a s tu r a s o s id a o ‘q u v c h ila r o ‘q is h ja ra y o n id a
o lg a n b ilim la rin in g is h o n c h li e k a n lig in i te k s h ir a b ilis h g a o ‘rg a - 
n is h la ri, n a z o ra t q ilis h n in g a s o s iy m e to d la rin i e g a lla s h la ri lo z im ;
b ) o ‘q u v c h ila m in g o g ‘z a k i v a y o z m a m a te m a tik b ilim la m i 
ta rk ib to p tiris h lo z im boM adi.
M a tem atik a n i o ‘rg an ish o ‘q u v c h ila m in g o ‘z o n a tillarid a n u tq m a - 
d an iy a tin i to ‘g ‘ri sh ak llan tirish , o ‘z fikrini aniq, rav sh a n v a lo ‘n d a q ilib
b a y o n eta b ilish m a lak a la rin i o ‘zlash tirish la rig a y o rd a m b e rish i kerak ;
d ) o ‘q u v c h ila m i m a te m a tik q o n u n iy a tla r a s o s id a h a q iq a tla m i 
b ilis h g a o ‘rg a tish .
B u n d a y b ilim la r b e ris h o rq a li e s a o ‘q u v c h ila m in g fa z o v iy ta - 
s a v v u r q ilis h x u s u s iy a tla ri sh a k lla n a d i h a m d a m a n tiq iy ta fa k k u r q il- 
is h la ri y a n a d a riv o jla n a d i.
B o s h la n g N c h s in f la rd a m a te m a tik a o ‘q itis h n in g ta rb iy a v iy m a q ­
sa d i o ‘z o ld ig a q u y id a g i v a z ifa la rn i q o ‘y a d i:
a) o ‘q u v c h ila r d a ilm iy d u n y o q a ra s h n i s h a k lla n tiris h ;
b ) o ‘q u v c h ila rd a m a te m a tik a n i o ‘r g a n is h g a b o N g a n q iz iq is h la rn i 
ta rb iy a la s h .
B o s h la n g N c h
s i n f o ‘q itu v c h is in in g
v a z ifa s i 
o ‘q u v c h ila rd a
m u s ta q il m a n tiq iy fik rla s h q o b iliy a tla rin i s h a k lla n tir is h b ila n b ir g a
u la rd a m a te m a tik a n in g q o n u n iy a tla rin i o ‘rg a n is h g a b o N g a n q iz iq is h -
la rin i ta rb iy a la s h d a n ib o ra td ir;
d) 
o ‘q u v c h ila rd a m a te m a tik ta fa k k u rn i v a m a te m a tik m a d a n i-
y a tn i s h a k lla n tiris h .
M a te m a tik a d a rs la r id a o ‘r g a n ila d ig a n ib o ra , a m a l b e lg ila ri, tu ­
sh u n c h a v a u la r o ra s id a g i q o n u n iy a tla r o ‘q u v c h ila m i a tro f lic h a
fik rla s h g a o ‘rg a ta d i.
B o s h la n g N c h s in f la rd a m a te m a tik a o ‘q itis h n in g a m a liy m a q s a d i 
o ‘z o ld ig a q u y id a g i v a z ifa la rn i q o ‘y ad i:
a ) 
o ‘q u v c h ila r m a te m a tik a d a rs id a o lg a n b ilim la rin i k u n d a lik
h a y o td a u c h ra y d ig a n e le m e n ta r m a s a la la m i y e c h is h g a ta tb iq q ila o l- 
is h g a o ‘rg a tis h , o 'q u v c h ila r d a a r if m e tik a m a lla r b a ja ris h m a la k a la rin i 
s h a k lla n tir is h v a u la m i m u s ta h k a m la s h u c h u n m a x s u s tu z ilg a n
a m a liy m a s a la la m i h a l q ilis h g a o ‘rg a tish ;
12

---

b )
m a te m a tik a o ‘q itis h d a te x n ik v o s ita v a k o ‘r g a z m a li q u ro l- 
la rd a n fo y d a la n is h m a la k a la rin i sh a k lla n tiris h . B u n d a a s o s iy e ’tib o r 
o ‘q u v c h ila m in g ja d v a ll a r v a h is o b la s h v o s ita la rid a n fo y d a la n a o lis h
m a la k a la rin i ta rk ib to p tiris h g a q a ra tilg a n ;
d ) 
o ‘q u v c h ila m i m u s ta q il r a v is h d a m a te m a tik b ilim la m i e g a l- 
la s h g a o ‘rg a tish .
0 ‘q u v c h ila r, im k o n i b o ric h a , m u s ta q il r a v is h d a q o n u n iy a t m u - 
n o s a b a tla r in i o c h is h la ri, k u c h la ri y e ta d ig a n d a ra ja d a u m u m la s h tiris h - 
la r q ilis h la ri, s h u n in g d e k , o g ‘z a k i v a y o z m a x u lo s a la r q ilis h g a
o ‘r g a n is h la ri k e ra k .
0 ‘q itis h s a m a ra d o r lig in in g z a r u riy v a m u h im s h a rti o ‘q u v c h i-
la m in g o ‘rg a n ila y o tg a n m a te ria ln i o ‘z la s h tiris h la ri u s tid a n n a z o ra t- 
d ir. D id a k tik a d a u n i a m a lg a o s h ir is h n in g tu rli s h a k lla ri is h la b c h iq il- 
g a n . B u o ‘q u v c h ila rd a n o g ‘z a k i s o ‘ra sh ; n a z o r a t is h la ri v a m u s ta q il 
is h la r; u y v a z ifa la rin i te k s h ir is h , te s tla r, o ‘tk a z is h k a b i u su lla rd ir. 
D id a k tik a d a d a rs tu rig a , o ‘q u v c h ila m in g y o sh x u s u s iy a tla rig a v a h.k. 
bogM iq r a v is h d a n a z o r a tn in g u y o k i b u s h a k lid a n fo y d a la n is h n in g
m a q s a d g a m u v o fiq lig i m a s a la la ri, s h u n in g d e k , n a z o ra tn i a m a lg a
o s h iris h m e to d ik a s i y e ta rlic h a c h u q u r is h la b c h iq ilg a n .
B o s h la n g N c h
m a k ta b d a
m a te m a tik a
o ‘q itis h
m e to d ik a s id a
m u s ta q il v a n a z o ra t ish la ri, o ‘q u v c h ila r d a n y a k k a (in d iv id u a l) y o z m a
s o ‘ro v o M k a zish n in g s a m a ra li v o s ita la ri y a ra tilg a n . B a ’zi d id a k tik
m a te r ia lla r
d a s tu m in g
c h e g a r a la n g a n
d o ira d a g i 
m a s a la la rin in g
o ‘z la s h tirilis h in i re y tin g tiz im id a n a z o r a t q ilis h u c h u n , b o s h q a la ri 
b o s h la n g N c h m a k ta b m a te m a tik a k u rs in in g b a rc h a a s o s iy m a v z u - 
la rin i n a z o r a t q ilis h u c h u n m o M jallan g an . A y rim d id a k tik m a te ria l- 
la rd a (a y n iq s a , k a m k o m p le k tli m a k ta b u c h u n m o M jallan g an ) o ‘q itis h
x a r a k te rid a g i m a te ria lla r, b o s h q a la r id a e s a n a z o ra tn i a m a lg a o s h ir is h
u c h u n m a te r ia lla r k o ‘p ro q d ir.
B o s h la n g N c h m a k ta b m a te m a tik a s id a b a r c h a d id a k tik m a te r ia l­
la r u c h u n u m u m iy to p s h iriq la m in g m u r a k k a b lig i b o ‘y ic h a ta - 
b a q a la s h tir ilis h id ir . B u m a te r ia lla r ta n la n g a n g ‘o y a g a k o ‘r a m aM um
m a v z u b o ‘y ic h a to p s h iriq n in g b iro r u su lin i b a ja r is h i o ‘q u v c h in in g bu
m a v z u n i fa q a t o ‘z la s h tirg a n lig i h a q id a g in a e m a s, b a lk i u n i toMa 
a n iq la n g a n d a r a ja d a o ‘z la s h tirg a n lig i h a q id a h a m g u v o h lik b e ra d i.
A m a liy o td a o ‘q itu v c h ila r k o ‘p in c h a b ir o r to p s h iriq n in g u su l- 
la rin i b iri b o s h q a la rid a n s o d d a ro q y o k i m u ra k k a b ro q d e b a y ta d ila r. 
B u n d a n ta s h q a ri, d id a k tik m a te r ia lla r q a n c h a lik s a n ’a tk o ro n a tu z il-
13

---

g a n boM m asin, u la m in g m a z m u n i v a tu z ilis h id a q a n c h a lik s e rm a h s u l 
v a c h u q u r g ‘o y a la r a m a lg a o s h irilm a s in , u la r b a r ib ir b a rc h a m e to d ik
v a z if a la r n i te z d a h a l e tis h g a q o d ir e m a s.
S h u n d a y q ilib , d id a k tik m a te r ia lla m i o ‘q u v c h ila m in g o ‘q u v m a - 
te ria lin i o ‘z la s h tiris h d a ra ja s in i n a z o ra t q ilis h u s u lla rid a n b iri s ifa tid a
q a ra s h lo z im . S h u b ila n b ir g a m u a y y a n u su l m a z k u r sin f, m a z k u r 
o ‘q itu v c h i u c h u n e n g y a x s h i u su l b o i i s h i m u m k in . S h u sa b a b li, d i­
d a k tik m a te ria lla r o ‘q itu v c h in i o ‘q u v c h ila m in g b ilim la m i o ‘z la s h - 
tir is h d a ra ja s in i a n iq la s h im k o n in i b e ra d ig a n in d iv id u a l te k s h ir is h
u c h u n n a z o ra t tu rla rin i tu z is h d a n x a lo s e ta o lm a y d i. B u u m u m m e to - 
d ik a n in g a s o s iy v a z if a la r id a n b irid ir.