Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

I I . B O B . X U S U S I Y M E T O D I K A M A S A L A L A R I
1 6 - § . M a n f i y b o M m a g a n b u t u n s o n l a r n i r a q a m l a s h g a  
o ‘ r g a t is h m e t o d i k a s i
T a la b a la r d a
u sh b u
m a v z u b o ‘y ic h a b ilim
k o ‘n ik m a la rig a
q o ‘y ila d ig a n ta la b la r, h a r b ir ta la b a :
1) k o n s e n tir la r b o ‘y ic h a « ra q a m la s h » m a v z u s in i m a z m u n i v a
v a z ifa la rin i b ilis h i;
2) o ‘q u v c h ila m i o ‘z la s h tiris h n i ta k o m illa s h tira d ig a n m a s h q la r 
tiz im in i is h la s h ja r a y o n in i b ilis h i:
a ) f a n la ra ro a lo q a d o r lik v a s o n la m i x o n a la r b o ‘y ic h a o ‘z a ro u z ­
v iy lig ig a bogM iq m e to d la r;
b ) n a tu ra l s o n la r q a to rin in g h o sil q ilis h ta m o y illa ri;
d ) S o n n in g o ‘n li ta rk ib i t o ‘g ‘risid a ;
e) k o n s e trla r b o ‘y ic h a s o n la m in g o ‘q ilis h i v a jo y la s h u v i;
f) y a n g i sa n o q b irlig in in g h o s il q ilin ish i;
g ) k o n s e n trla r b o ‘y ic h a s o n la m in g jo y la s h u v ta rk ib i;
h ) x o n a b irlik la ri b o ‘y ic h a m u n o s a b a t;
i) s o n la r ta rk ib in in g o ‘q ilis h i v a y o z ilis h in i b ilis h i k e ra k .
M a v z u n i o ‘r g a n is h ja r a y o n id a k o ‘r g a z m a lilik d a n fo y d a la n is h n i
b ilis h k e ra k :
- m a v z u b o ‘y ic h a d a s tu r ta la b la ri a s o s id a s o n la m i x o n a
q o ‘s h ilu v c h ila ri yigM ndisi sh a k lid a ta s v irla s h ;
- d a r s lik b o ‘y ic h a k o 'r g a z m a la r a s o is d a s u h b a tla r o lib b o o ris h ;
- o ‘q u v
m a te ria lin i 
o ‘z la s h tiris h in i 
m u s ta h k a m la s h g a
v a
k u c h a y tir is h g a o id d id a k tik o ‘y in la r ta n la s h ;
- b ilim , m a la k a v a k o ‘n ik m a la rn i h o s il boM ishi b o ‘y ic h a tu rli 
m e to d la r v a m a s h q la r, m u s ta q il is h la r tu z a o lis h ;
- tu rli x il k o ‘rin is h d a g i k o ‘rg a z m a li v o s ita la r a s o s id a y a n g i m a ­
te ria ln i v a oM ilgan m a te ria lla m i m u s ta h k a m la s h v a b a y o n q ila o lish . 
R a q a m la s h m e to d ik a s i b o s q ic h d a o ‘q itu v c h in in g v a z ifa s i b o la la r d a
s a n a s h m a la k a la rin i s h a k lla n tiris h v a 1-10, 100 ic h id a , 1000 ic h id a
v a k o ‘p x o n a li s o n la m i s a n a y o lis h in i, d id a k tik ta m o y illa r a s o s id a
n a tu ra l q a to m in g tu z ilis h in i o c h ib b e ris h v a b u a s o s d a so n n i n a tu ra l 
k e tm a - k e tlik n in g h a d i s ifa tid a t a ’r ifla s h d a n ib o rat.
B u n in g
u c h u n o ‘q u v c h ila r n in g q u y id a g ila rg a e r is h is h la rin i 
t a ’m in la s h z a ru r:
119

---

1) 
0
‘q u v c h ila r n in g m iq d o r v a r a q a m la r ta rtib i h a q id a g i tu s h u n -
c h a la rin i a n iq la s h ;
2 ) p r e d m e tla m i s a n a s h n i s h a k lla n tiris h ;
3) 1 d an 10 g a c h a s o n la r k e tm a - k e tlig in i y a x s h i o ‘z la s h tirib o l- 
is h la ri k e ra k ;
4 ) n a rsa la m i san ash n i v a sa n a sh tartib i k o ‘rsatilg a n d a h a r b ir n a r­
s a n in g b e rilg a n g u ru h d a g i tartib ra q a m in i ay tib b e ra o lish lari kerak ;
5 ) s o n la m in g 1 d a n 10 g a c h a q a to rid a g i h a r b ir so n q a n d a y h o s il 
b o ‘lis h in i o n g li r a v is h d a o ‘z la s h tiris h la ri k e ra k ;
6 ) ra q a m la m i o ‘q ib o lis h la ri v a h a r b ir ra q a m n i n a r s a la m in g m o s 
so n i b ila n m o s q o ‘y a o lis h la r i k e ra k ;
7) s o n la m i ta q q o s la s h n i b ilis h la ri k e ra k ;
8 ) 2 ,3 ,4 ,5 s o n la m in g ik k ita q o ‘s h ilu v c h ila r d a n ib o r a t so n la r 
ta rk ib in i b a rc h a h o lla rin i m u s ta h k a m la b , o ‘z la s h tirib o lis h la ri k e ra k ;
9 ) 2 + 1 , 4 -1 , 1+3, v a h o k a z o k o ‘rin is h d a g i m a te m a tik y o z u v la rn i 
o ‘q iy o lis h la r i v a b u n d a y y o z u v la r n i a n iq r a s m la r b ila n m o s
q o ‘y is h la r in i b ilis h la ri k e ra k ;
10) m iq d o rla r y o rd a m id a p re d m e tla m i 
о ‘z a ro ta q q o s la s h , 
« к о ‘р » , « k a m » , « o rtiq » , « b a la n d » , « p a s t» k a b i tu s h u n c h a la m i 
ta q q o s la y o lis h i h a m d a d o ira , k v a d ra t, u c h b u rc h a k n i b ir -b irid a n fa rq
q ila b ilis h la ri v a n o m in i a y ta o lis h la ri k e ra k .
R a q a m la s h m e to d ik a s i n a tu ra l s o n la r v a n o l h a q id a g i m a ’ lu m o t­
la m i o ‘n lik , y u z lik , m in g lik , k o ‘p x o n a li s o n la r k o n s e n trla r i b o ‘y ic h a
k iritis h n i n a z a rd a tu ta d i.
M a te m a tik a d a s tu ri o ‘z ic h ig a a v v a lo n a tu ra l s o n la r b ila n t o ‘rt 
a rif m e tik a m a l b a ja r is h n i o la d i. B u m a te m a tik a n in g y a d r o s in i ta s h k il 
q ila d i. S h u b ila n b ir g a a lg e b ra v a g e o m e triy a n in g a s o s iy tu s h u n ­
c h a la ri, a s o s iy m iq d o rla r k iritilg a n , u la r a r ifm e tik a m a lla r b ila n z a r u ­
r iy o ‘r in d a q o ‘sh ib o ‘q itila d i.
No n i n e m e r la s h v a u la r u s tid a a rif m e tik a m a lla r b a ja ris h b o s h ­
langM ch m a te m a tik a k u rs i a s o s in i ta s h k il q ila d i. U n g a a lg e b r a v a g e- 
o m e tr iy a e ie m e n tla ri o ‘q itila d i. D a s tu rd a n a tu ra l s o n la r v a n o l h a q i­
d a g i m a ’lu m o tla m i a s ta - s e k in o ‘ n lik , y u z lik , m in g lik v a k o ‘p x o n a li 
s o n la r k o n s e n trla ri (ta k ro riy ) k iritis h n a z a rd a tu tila d i. B u o ‘n lik
sa n o q tiz im in in g x u s u s iy a la ri b ila n , o g ‘z a k i v a y o z m a r a q a m la s h n i 
ta k ro r - ta k r o r q o 'l l a s h o rq a li b e rila d i.
1 -o ‘n lik n i r a q a m la s h d a 1-10 s o n la rin i s a n a s h , r a q a m la m i a y tis h , 
k e tm a - k e tlig in i, k a tta - k ic h ik lig in i o ‘z la s h tiris h n a z a rd a tu tila d i. 1-
120

---

o ‘n lik b ila n n o l s o n i h a m b ir g a o ‘rg a tila d i. U n i b o ‘sh to ‘p la m n in g
x a r k te ris tik a s i s if a tid a b e rilg a n . R a q a m la s h d a v o m id a 1 1 -2 0 , k e y in
2 1 -1 0 0 ic h id a s o n la m i ra q a m la s h q a ra la d i. l- ,2 - , ....o ‘n lik la m i h o sil 
q ilis h , b irg a lik d a o ‘n lik la m i, y a ’n i o ‘n li s a n o q tiz im in in g m o h iy a ti 
tu s h u n tirila d i. K e y in g i s in fla rd a 100 ic h id a , 1000 ic h id a v a k o ‘p
x o n a li s o n la r o g ‘z a k i v a y o z m a ra q a m la s h , a r ifm e tik a m a lla r b a ja r ­
ish , k o m p o n e n tla m in g n o m la rin i o ‘rg a tis h la r a m a lg a o sh irila d i.