Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

bo’yicha etakchilik» xatti-harakati keng qo‘llaniladi. Bu xatti-harakat narx 
vositasida raqobatlashuvni inkor etib, mazkur tarmoqqa kiruvchi barcha oligo-
polist-firmalarning narxni shakllantirish va uni o‘zgartirishda etakchi oligopolist-
firmaga ergashishlarini taqozo etadi. Odatda tarmoqdagi eng yirik firma etakchi 
sifatida chiqadi. Narx bo‘yicha etakchi firma boshqalarga qaraganda iqtisodiy 
jihatdan ancha ustun bo‘lsa-da, u o‘zining harakatini faqat narx bo‘yicha tazyiq 
o‘tkazish asosida amalga oshira olmaydi. Narxni shakllantirishda yetakchi-firma 
boshqa ergashuvchi-firmalarning ham manfaatlarini e‘tiborga olmog‘i lozim. Bu 
manfaatlar ularning xarajatlarini qoplash, me‘yordagi foydani ta‘minlash, 
mahsulotlarni sotishga sharoit yaratish kabi holatlar orqali namoyon bo‘ladi. Agar 
talab yoki ishlab chiqarish xarajatlarining o‘zgarishi natijasida bozor narxi oligopo-
listik kelishuv doirasidagi firmalarning manfaatlariga muvofiq kelmay qolsa, 
etakchi firma darhol narxlarni o‘zgartirishi lozim bo‘ladi.

---

146 
9.4-chizma. Tabiiy monopoliyalarda ishlab chiqarish hajmi va narxning 
aniqlanishi 
Grafik tabiiy monopoliyalar sharoitida narx va ishlab chiqarish hajmining 
aniqlanishini tasvirlaydi. Bu yerda: 
LAC va LMS – korxonaning uzoq muddatli davrda o‘rtacha va keyingi 
xarajatlari egri chizig‘i; 
MR – keyingi daromad egri chizig‘i; 
D – talab egri chizig‘i
Ishlab chiqarish hajmi qanchalik yuqori bo‘lsada, o‘rtacha xarajatlar darajasi 
shunchalik past bo‘ladi. Ishlab chiqarishning har qanday hajmida keyingi xarajatlar 
har doim uning o‘rtachasidan past darajani tashkil etadi.
Korxona uchun ishlab chiqarishning optimal hajmi (Q
1
) uzoq muddatli 
keyingi xarajatlar va keyingi daromad (LMC=MR) egri chiziqlari kesishgan 
nuqtada o‘rnatiladi. Bunda narx mos ravishda
bo‘lib, 
EM to‘g‘ri burchak 
maydoni korxona foydasini tashkil qiladi.
Mahsulot chiqarish hajmi 
darajasigacha ortsa, shunga mos ravishda narx 
ga teng bo‘ladi va narxning bu darajasi korxona ishlab chiqarish xarajatlarini 
qoplamaydi. Bunday holda korxona 
N, F to‘g‘ri burchak maydoniga teng 
miqdorda zarar ko‘radi.

---

147