Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Tijorat banklarining pul hosil qilish layoqatlari
25.1-jadval 
Banklar tomonidan yangi pul taklifini yaratilish jarayoni ma‘lum bir 
chegaragacha davom etadi. Bizning misolda 200000mln so‘mning yuzaga kelishi 
butun bank tizimida depozitlarning bir necha marta ko‘payishiga olib keladi. 
Bu bank tizimi pul taklifi multiplikatori samarasi yoki bank multiplikatori 
ko‘rsatkichini anglatadi. 
―Multiplikator‖ so‘zi tarjima qilinganda, ko‘paytiruvchi degan ma‘noni 
anglatadi. U quyidagi formula yordamida hisoblanadi. 
1
100%
M
x
r

 
bu yerda M – pul multiplikatori; r – Markaziy bank qo‘yilish kerak bo‘lgan 
talab etilgan ehtiyot (zaxira) normasi; 
Agar, r=20% bo‘lsa, u holda M=1x100/20=5; ya‘ni har bir so‘m depozit pul 
taklifining 5 so‘mga ko‘payishiga olib keladi. Ehtiyot normasining kamayishi 
depozitlarning o‘sishiga, uning ortishi pul massasining kamayishiga olib keladi. 
Bizning misolda ehtiyot normasi 20% dan 10% ga tushirilsa, multiplikator 
10ga teng bo‘ladi, aksincha 25%ga ortsa multiplikator 4ga teng bo‘ladi. 
Real hayotda bank depozitlari ko‘payishi multiplikator samarasidan ancha 
farq qiladi. Sababi bankdan olingan ssudaning hammasi ham bank tizimiga qaytib 
bormaydi. Ulardan bir qismi muomalada naqd pul tarzida yurishi mumkin. 
Bularning hammasi banklarning ssuda berish imkoniyatlarini kamaytiradi. 
Bank 
Tijorat bank 
majburiyatlari 
Majburiy 
ehtiyotlar 
Extiyojdan 
ortiq pul 
Ssudaga 
berish 
mumkin 
bo’lgan pul 
A 
200000 
40000 
160000 
160000 
B 
160000 
32000 
128000 
128000 
V 
128000 
25600 
102000 
102000 
G 
102000 
20480 
81920 
81920 
D 
8192 va hokazo 
16384 
6553 
65536 

---

416 
Bunda bank ehtiyotlaridan tashqari naqd pulga aylangan mablag‘ chiqib 
ketadi. U pul multiplikatorini o‘zgartiradi. Agar bank majburiyatlarining naqd 
pulga aylangan qismini ―s‖ bilan belgilasak, u holda yuqoridagi formula 
quyidagicha ko‘rinishga ega bo‘ladi: