Bàrchà mîddàlàr ko‘p sînli bo‘linmàs zàrràlàrdàn àtîm

Såhrli yadrîlàr. Òàjribàlàrning ko‘rsàtishichà, tàrkibidàgi prî-

tînlàri yoki nåytrînlàri 2, 8, 20, 28, 50, 82, 126 sînlàrgà tång

bo‘lgàn yadrîlàr eng bàrqàrîr yadrîlàr bo‘làdi. Shuning uchun

hàm  bundày  yadrîlàr  såhrli  yadrîlàr  dåyilàdi.  Ikki  kàrrà  såhrli

yadrîlàr, ya’ni hàm prîtînlàrning, hàm nåytrînlàrining sîni såhrli

bo‘lgàn  yadrîlàr  yanàdà  bàrqàrîrdir.  Bundày  yadrîlàrning  o‘zi

båshtàginà  bo‘lib,  ulàr  quyidàgilàr: 

2

4

He , 

8

16

O , 

20

40

Ca , 

20

48

Ca ,

82

258

Pb .

Àtîm enårgiyasi birligi. Yadrî fizikàsidà àtîm enårgiyasi birligi

(à.e.b) tushunchàsidàn fîydàlànilàdi. Bir àtîm enårgiyasi birligi

dåb, bir àtîm màssà birligigà to‘g‘ri kåluvchi enårgiyagà àytilàdi:

1 a.e.b. = 1 c

2

 

×

 

1 a.m.b. =  9 10

kg

16

m

s

×

×

×

=

-

2

2

27

1 67 10

,

 = 1,5

 

×

 

10

-10

 J = 931,1 MeV.

1 atom massa birligi  (à.m.b.) esà uglårîd 

12

C nuklidi màssàsi-

ning 1/12 qismigà tång: 1 à.m.b. = 1,67

 

×

 

10

-27

 kg.

8

7

6

5

4

3

2

1

E

sol

Sintez

Energiya

ajraluvi

Bo‘linish

50

100

150

200

250

60- rasm.

 A

---

126

Sinîv sàvîllàri

1. Yadrîning bîg‘lànish enårgiyasi dåb qàndày enårgiyagà àytilàdi?

2. U nimàning o‘lchîvi và siz uni qàndày tushunàsiz? 3. Yadrîni pàrchàlàsh

uchun qànchà enårgiya sàrflànàdi? 4. Yadrîning màssàsi undàgi nuklînlàr

màssàlàrining yig‘indisigà tångmi? 5. Ìàssà dåfåkti nima? 6. Bîg‘lànish

enårgiyasi nimàgà tång? 7. Bîg‘lànish enårgiyasi hàmmà yadrîlàr uchun

bir õilmi? 8. Nimà uchun sîlishtirmà bîg‘lànish enårgiyasi tushunchàsi

kiritilàdi? 9. Sîlishtirmà bîg‘lànish enårgiyasi nimàgà tång? 10. 61- ràsmdàgi

bîg‘lànishni tushuntiring. 11. Qàndày yadrîlàr uchun sîlishtirmà bîg‘lànish

enårgiyasining qiymàti eng kàttà? 12. Qàndày yadrîlàr uchun u kichik?

13. Yadrî enårgåtikàsining nåchtà yo‘nàlishi màvjud? 14. Elåktrînning

àtîmgà bîg‘lànish enårgiyasi kàttàmi yoki nuklînning yadrîgà bîg‘lànish

enårgiyasimi? 15. Qàndày yadrîlàrgà såhrli yadrîlàr dåyilàdi? 16. Ikki

kàrrà såhrli yadrîlàr dåb-chi?