Báseki hám onıń túrleri. Básekiniń áhmiyeti, ekonmikalıq tiykarları hám túrleri

Jetilispegen báseki degende málim dárejede sheklengen báseki túsiniledi. Onıń 3 túri bar: monopolistik báseki, oligopoliya hám sap monopoliya báseki.
1. Monopolistik báseki - onda satıwshıları kóp uqsas, biraq ayırım kórinis-leri menen parıqlanatuǵın ónimlerdi satadı. Monopolistik básekide jetilisken básekiden ózgesheligi olarǵa qaraǵanda onsha kóp emes (olardıń muǵdarı 25, 35, 60 yaki 70 jeterli) sanlı satıwshılar háreket qıladı. Monopolistik básekige tómendegi belgiler tiyisli:
- Satıwshılardıń baha ústinen qadaǵalawı júdá sheklengen;
- Ónim sapası, oralıwı, jaylastırılıwı hám xızmetler toplamı boyınsha gruppalarǵa ajıratılǵan boladı.
Jetilispegen básekiniń jáne bir túri oligopoliya sharayatındaǵı báseki esaplanadı.
2. Oligopoliya – az sanlı iri firmalar háreketindegi básekilesiwshi bazar túri. Oǵan tómendegi belgiler tán:
- Basqa tarawlarǵa qaraǵanda az sanlı firmalar hukimranlıq etedi. Olar qımbat bahalı texnologiyalar qárejetlerin únemlew, tarawǵa kiriwge tosıqlar qoyıw menen óz - ara baylanısta boladı.
- Ónim gruppalarǵa ajıratılǵan yamasa standartlastırılǵan bolıwı múmkin.
- Óz - ara qosıp alıw ushın báseki. Bunnan maqset bazarda bir ózi xukimranlıqtı qolǵa alıwdan ibarat.
- Ulıwma óz - ara baylanıslılıq.
3. Sap monopoliya báseki degende, ónim óndiris tarawında tek ǵana bir firmanıń xızmet kórsetiwin túsinemiz. Bul jerde pútkil bir tarmaq bir firmadan ibarat boladı. Sap monopoliyanı ayırım waqıtta tábiyiy monopoliya dep te ataydı. Bunday jaǵdayda tábiyiy monopoliyaǵa mámleket hám onıń múlkke monopol iyelik etiwi túsiniledi, máselen: elektrostantsiyalar, ministrlikler, Ózbekstan hawa jolları uqsaǵanlar mámlketke qaraslı hám onıń tek jeke bir ózi ǵana iyeliligin sáwlelendiredi.
Bazar ekonomikası sharayatında mámleket kárxanaları, firmalar ortasında erkin básekini támiyinlew ushın olardıń xızmetin qollap quwatlawı hám monopoliyaǵa qarsı túrli ekonomikalıq ilajlardı amelge asırıwı, monopol báseki ortalıǵınıń aldın alıw ushın háreket etiwi zárúr.