Бугунги кунда мамлакатимизда интенсив боғдорчиликни ривожлантириш аҳоли

5.1-жадвал. 8 ѐшли 1 га интенсив мевали боғда амалга ошириладиган агротехник 
тадбирлар ва уларнинг харажат турлари, экиш схемаси 4х2,5 м, кўчат сони 1000 
туп/га (ҳосилдорлик 33 т/га). 
т/р 
Бажариладиган агротехник 
тадбирлар 
Бажарилиш усули 
Ўлчов 
бирлиг
и 
Бажарила-
диган иш 
ҳажми 
(меъѐрий) 
Иш ҳаққи, 
минг сўм 
Тадбир-
ларни 
такро-
рийлиги 
Жами 
харажат-
лар,
минг сўм 
Меха-
низм-да 
Қўлда 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
1 
Ирригация 
тармоқлари 
(шох ариқлар) ни тозалаш 
+ 
- 
п/м 
120 
150 
1 
150 
2 
Ўқ ариқларни тозалаш 
- 
+ 
п/м 
120 
50 
2 
100 
3 
Дарахтларга шакл бериш 
- 
+ 
туп 
1250 
0,5 
1 
625 
4 
Боғни шох шаббалардан 
тозалаш, ташиб чиқариш 
- 
+ 
га 
1 
170 
1 
170 
5 
Боғ 
қатор 
ораларини 
шудгорлаш 
+ 
- 
га 
1 
140 
2 
280 
6 
Боғ 
қатор 
ораларини 
текислаш 
+ 
- 
га 
1 
35 
2 
70 
7 
Боғ қатор ораларига эгат 
олиш 
+ 
- 
га 
1 
35 
2 
70 
8 
Боғни суғориш 
- 
+ 
га 
1 
60 
6 
360 
9 
Ҳашорат ва касалликларга 
қарши 
кимѐвий 
ишлов 
бериш 
+ 
- 
га 
1 
25 
6 
150 
10 
Ҳосилни йиғиб олиш 
- 
+ 
га 
1 
300 
1 
99 
11 
Сарфланган ЁММ 
+ 
минг 
сўм 
1 
3,8 
530 
12 
Сарфланадиган 
минерал 
ўғит
минг 
сўм 
1 
2000 
13 
Сарфланадиган 
кимѐвий 
моддалар
минг 
сўм 
1 
5000 
13 
Мевани ташиш учун тара 
(яшик) 
дона 
3500 
4 
14000 
14 
1 га боғ учун ер солиғи
минг 
сўм 
300 
Умумий харажатлар 
23815,6 
15 
Мевани ташиш харажатлари, умумий харажатнинг 5% 
миқдорида 
1190,78 
16 
Кўзда тутилмаган бошқа харажатлар, умумий 
харажатнинг 7% миқдорида 
1667,09 
 
Жами
 
 
 
 
 
 
26673,4 
Бир гектар майдондаги интенсив олма боғни парваришлаш учун бир йил давомида 
амалга ошириладиган агротехник тадбирлар ва уларга кетадиган харажатлар тўғрисидаги 
маълумотлар 5.1-жадвалда келтирилган (2017 йил нархлари бўйича).
Юқоридаги жадвал маълумотларидан фойдаланиб 1 кг олма ҳосилини тан нархини 
ҳисоблаймиз. Бунда 1 гектар олма боғи учун сарфланган жами харажатлар ва 
етиштирилган умумий ҳосилни билишни ўзи етарлидир, яъни 33 т ҳосил етиштириш учун 
26 млн 673 минг 430 сўм харажат қилинган бўлса, 1 кг олма етиштириш учун 808,2 сўм 
харажат қилинган. 

---

143 
Етиштирилган 1 кг олма мевасини сотиш нархи эса вилоят ва шахар бозорларидаги 
ўртача бозор нархида қабул қилинди, яъни 1 кг олмани сотиш баҳоси 3000 сўм, 1 кг 
узумни сотиш баҳоси ўртача 4000 сўмни ташкил этади. 
Иқтисодий самарадорликни ҳисоблашда хўжаликнинг рентабеллик даражасини 
аниқлашда ушбу харажатларни тўлиқ келтирилиши, хўжаликнинг деҳқончилик юритиш 
шаклини қай даражада самарадор эканлигини кўрсатади. 
Бизнинг ҳисобларимизда тажриба вариантларидан олинган олма ҳосилини давлат 
ва бозор ҳарид нарҳларига кўпайтириш йўли билан вариантлар бўйича тушган даромад 
топилди. Шундан сўнг 1 кг олма таннарҳини назорат вариант ҳосилига кўпайтирилиб, 
умумий кетган харажатлар топилди. Тажрибанинг қолган вариантларига кетган 
харажатларни ҳар бир вариантга сарфланган қўшимча (сувга, қўшимча ҳосилни 
йиғиштириб олиш, ташиш учун) харажатлар қўшиб ѐзилди. 
Сўнгра шартли соф фойдани топиш учун сотишдан тушган даромадданхаражатлар 
айриб ташланди. Шартли соф фойда топилгандан кейин унисарфланган харажатларга 
бўлинди, сўнг 100 га кўпайтириб вариантларбўйича алоҳида рентабеллик даражаси 
аниқланди. 
Иқтисодий самарадорлик натижаларида шу маълумбўлдики, типик бўз тупроқлар 
шароитида интенсив олма боғларидаги назорат варианти, яъни тупроқнинг1,0 метр 
қатламини намлик билан таъминлаб эгатлаб суғорилганда шартли соффойда 33630,3 
сўм/га, рентабеллик даражаси 126,1 фоизни ташкил этди, тупроқнинг 0,8 метр қаламини 
намлик билан таъминлаб суғориш ўтказилган иккинчи вариантда рентабеллик200,3 
фоизни, тупроқнинг 0,5 метр қатлами намлик билан таъминланиб суғорилган вариантда 
рентабеллик173,3 фоизниташкил қилган бўлса, тупроқнинг 0,8 м қатламини намлик билан 
таъминлаб, дискрет усулида суғорилган вариантда бу кўрсаткич 214,9 фоизга тенг бўлди 
(5.3; 5.4; 5.5;5.6-жадваллар). 
Асосан мевали боғ ва токзорларни суғориб етиштиришда сув тежамкор, ер ва сув 
ресурсларидан самарали фойдаланиш, хўжаликнинг иқтисодий барқарорлигини 
таъминловчи суғориш усули ва технникаси элементларини илмий жиҳатдан асослаш 
диссертация ишининг асосий мақсадларидан бири бўлганлиги сабабли, илмий ишда 
анъанавий суғориш усуллари ва сув тежамкор усулларни ўзаро таққослаб, уларни 
иқтисодий жиҳатдан самарали эканлигини аниқлаш борасида ҳисоблаш илари амалга 
оширилди.

---

144