Бухоро давлат университети «Психология» кафедраси

БАҒРИКЕНГЛИК ВА ФАРҚЛАР
Бино ижарага берилади. У турли тадбирлар ўтказиш учун мўлжалланган. Ижарага берувчи ижарачининг қайси ижтимоий гуруҳга мансублигини билмайди. Ижарага берувчи хусусий мулк эгаси сифатида турли ҳаётий позиция ва қадриятларга амал қилувчи хоҳлаган ижтимоий гуруҳ вакилини танлаш ҳуқуқига эга.
Қатнашчиларга қуйидаги вариантлар таклиф қилинади:
ижарага берувчига бинони кимга беришнинг аҳамияти йўқ.
ижарага берувчи бинони алоҳида гуруҳга бериши мумкин.
ижарага берувчи бинони ҳеч қачон, ҳаттоки уларнинг ғояларини ёқласа ҳам, зўравонликни тарғиб қилувчи одамларга бермайди.
ижарага берувчи билиб туриб бинони зўравонлик қилиши мумкин бўлган одамларга беради.
ТОПШИРИҚ:
қайси вариалт бағрикенглик тушунчасига мос келишини аниқланг. Нима учун?
бағрикенглик нима дегани?
ҲУКУҚ ва бағрикенглик икки томоннинг позициясими?
- фарқларга бағрикенглик схемаси бўйича хусусий ва ижтимоий
омиллар ўртасидаги ўзаро алоқани аниқланг.



Мавзу №9: Раҳбар психологияси ва «Рахбарлар» учун тренинглар.
1. Раҳбарнинг бошқарув мавкеи.(Рахбар маънавияти ва унинг уз бурчига,вазифасига муносабати билан богликлиги.)
2. Раҳбар шахсининг индивидуал-психологик хусусиятлари.
3. Раҳбарлик қилиш малакаларининг заифлиги.
4. Раҳбар фаолиятининг нуқсонлари ва уларни бартараф этиш йўллари. Тренинглар ( иловада берилган)
Раҳбарнинг бошқарув мавкеи. Раҳбар лавозимига тайёрланувчи шахслар даставвал уларнинг олдиларига қўйиладиган талаблар билан танишиши ва ўзидаги мукаммаллик заифликлари юзасидан қатъий қарорга келиши лозим. Бу мулоҳазаларнинг заифликлари юзасидан қатъий қарорга келиши лозим. Раҳбар психикасига лавозим тақозо этувчи талаблар ўз ичига уч хил туркумга тааллуқли жабҳаларни қамраб олади: билимга доир, эмоционал ҳис-туйғу иродавий фазилатлар. Билишга ва билиш жараёнига алоқадор талаблар қуйидагилардан иборат:

• 
  Диққат хусусиятларининг эгаллаганлик даражаси;
  
• 
  Сезги ва идрокни юксак даражасига эришганлик;
  
• 
  Тасаввуф обпразлари, вақтни пайқаш ўқувчанлиги;
  
• 
  Тасаввур образлари ва ижодий хаёлга мойиллик;
  
• 
  Хотиранинг мустаҳкамлиги, барқарорлик пухталиги ва кўламининг кенглиги мантиқийлиги, тезкорлиги ва мазмундорлиги;
  
• 
  Нутқ, нутқ фаолияти ва нутқ қобилиятининг мазмундорлиги;
  
• 
  Нутқ, нутқ фаолияти ва нутқ фаолиятининг кўрсаткичи;
  
• 
  Фикрлаш, муҳофаза юритиш фаолиятининг сермазмунлиги самарадорлиги, теранлиги, ижодийлиги, топқирлиги ностандартлиги.
  

Раҳбар кадр учун эмационал ҳолатлар ва ҳис – туйғуларни оқилона бошқарув уқувига эга бўлиш ҳар қандай вазиятда ҳам ўзини – ўзи бошқариш ўзга кишиларнинг кечинмаларини ҳис эта олиш. Эмоционал ҳолатларга ўз муносабатини билдириш, реакцияга кириша олиш бу нарсаларга лоқайд бўлмаслик, юмор ҳиссининг мавжудлиги ҳамиша муайян мезонга риоя қилган ҳолда тобе кишилар билан муносабат муомалага риоя қилиш;

• 
  ҳиссиётнинг қонуниятларини эгаллаш ва жамоанинг бошқарилув туйғусини олдиндан аниқлаш уларга асосланиб аъзолари билан муносабатига киришиши зарурат туғилганда тезкор қарор қабул қилиш.
  

Эмоционал ҳолатларга баҳо бериш ва уларнинг ҳар бирини таҳлили қилиш имконияти

• 
  Раҳбар кайфиятини аниқловчи омилларнинг барқарорлиги.
  

Эмоционал реакциялар ифодалашишининг ташқи воситалари,
Эмоционал барқарорлик раҳбар шахсининг хислатини эканлиги,
Раҳбарлик фаолияти ва раҳбар шахси учун идоравий сифатлар жуда муҳим аҳамиятга эга, уни бошқариш эса психологик тўсиқлар вазиятлар, низом ҳолатларни енгиш манбаи бўлиб ҳисобланади.
Раҳбар кадрнинг нуфузи барқарор ирода субъекти эканлигини ҳар қайси ҳаракат ва фаолиятда намойиш қилишда ўз ифодасини топади.
Шахслараро муносабатда ишқ туйғуни вужудга келтиради, инсонни инсон томонидан тўғри идрок қилишга шароит туғдиради, индивидуал услубни шакллантиради, обрў – эътибор маънавий бойлик бўлимидан ташқари ишлаб чиқариш самарадорлигининг омили, илиқ психологик муҳитнинг механизми ҳисобланади. Шахснинг иродасига қуйидаги талаблар қўйилади:

• 
  Иродавий куч – қувватнинг мужассамлашуви;
  
• 
  Бошқарув фаолиятининг машаққатлари мақсадга интилиш ва собитқадамлилик;
  
• 
  Ташаббус, мустақиллик ижодийлик;
  
• 
  Дадиллик жасоратлик тўсиқларни писанд қилмаслик;
  
• 
  Саботлилик, қатъийлик принципиаллик;
  
• 
  Вазминлик эсанкирамаслик ўзини қўлга ола бошлашлик;
  
• 
  Интизомлик ўзини ўзи уддалаш ўзига ўзи буйруқ бериш;
  
• 
  Ўз кучига ишонч, ўзини қила олишлик ва бошқалар.
  

Маълумки бошқарув жараёни учун ижрочиликнинг психологик хусусиятлари ва уларнинг ўзига хослиги муҳим аҳамиятга эга. Худди шу боисдан жамоа гуруҳ ва уларнинг аъзолари юзасидан муайян даражадаги психологик маълумотлилик фаолият ва муомалали ташкил қилиш, уюштириш мулоқотга киришиши воқеликга тортилганлик масалаларни эътиборга олиш бошқарув жараёнини мақсадга мувофиқ амалга оширишни таъминлайди.
Раҳбарлик психологик саводхонлик ҳар қайси алоҳида хусусият, вазият, ҳолат, зиддият, шахс қаршилиги, муносабат муаммо ечимига оқилона ва омилкорлик билан индивидуал ёки дифференциал ёндашишни амалиётга татбиқ этишга кенг кўламли имконият пухта шарт – шароит шахсий услуб вужудга келишига негиз яратади. Бинобарин раҳбар ходимларнинг индивидуал типологик хусусиятлари бўйича психологик билимлар билан қаноат ҳосил қилмасдан, балки ижтимоий психологик ҳолатлар, қонуниятлар, ҳодисалар ривожи, уларни келтириб чиқарувчи омиллар ҳаракатланувчи механизмлар ижтимоий муаммоларнинг ечими жараёнда қатъий қабул қилиш ва уни бажарилиши босқичлари тўғрисидаги маълумотлар билан қўлланилиши лозим. Акс ҳолда жамоа гуруҳ сингари микротузилмаларни бошқаришда психологик муҳитни барқарорлаштирида шахслараро муносабатларни тўғри ташкил қилишда ишлаб чиқаришни йўлга қўйишда одамлар ўртасида ўзаро таъсир, таъсирланиш, таассурот ўзаро тушуниш ҳамдардлик каби мураккаб кечинмаларкучи давомийлигини англаб етишда нуқсон ва камчиликларга йўл қўйилади.
Ишчилар, ходимлар, деҳқонлар хуллас ижрочиларнинг психологик масалалари қуйидагилардан иборат бўлиб, меҳнаткашлар фазилатларининг ижтимоий психологик умумий хусусиятлари ва ижтимоий гуруҳларнинг ўзига хослиги синфий, касбий хусусиятлари у ёки бу норасмий оммавий тизимга тааллуқли каби руҳий умумийлик, уйғунлик боғлиқлик, мутаносиблик, мослик, эътиқод ишонч ва унга тортилганликни ўзида акс эттирилади:

• 
  Умуминсоний, умумбашарий онглилик;
  
• 
  Бошқарув фаолиятида қатнашиш имконияти;
  
• 
  Собитқадамлик ва унинг ўзига хослиги намунаси;
  
• 
  Ижтимоий фаоллик, ташаббускорлик, хобби;
  
• 
  Турлича шаклдан мулкни кўпайтириш ва уни асраш ҳисси;
  
• 
  Ўзини ўзи камол топтириш туйғусининг мавжудлиги;
  
• 
  Ихтирочилик, кашфиётчилик, уюшқоқлик ташкилотчилик қоблияти ва унинг раҳбарлик ҳамда ҳамкорлик фаолиятида унумли фойдаланишни, бунда диагностик, прогностик методларни қўллаш;
  
• 
  Ўзаро ёрдам, ўзаро ҳурмат ўзаро қўллаб – қувватлаш ҳиссининг мавжудлиги ва уларни ўз ўрнида татбиқ этиш;
  
• 
  У ёки бу касбга тааллуқлиги ва касбий мукаммаллиги;
  
• 
  Муайян миллатга мансублиги ва маънавиятга муносабати;
  
• 
  Маълум синфга алоқадорлиги ва ундан ғурурланиш;
  
• 
  Ғоявий – сиёсий эътиқоди, ишончи ва иймони;
  
• 
  Жинси ёки камолот даражаси ақл кўрсаткичи, балоғат босқичи;
  
• 
  Сиёсий партияга ижтимоий иттифоққа оммавий ҳаракатларга аъзолиги ва бошқалар.
  

Раҳбар учун мулоқот турлари ва ижтимоий ҳолатларни бошқариш муҳим аҳамиятга эга. Шахслараро муносабат негизида мулоқот ётиши, муомала психологиясида мустаҳкам ўрин эгаллайди. Худди шу боисдан унинг турлари ўзига хос хусусиятлари тўғрисида маълумотлар билан раҳбар кадрни таништириши муҳим аҳамият касб этади. Одатда ахборотлар тўғри ва тескари кўринишларга ажратилади, муайян тавсифи, таснифи хусусияти, сифати мавжудлиги таъкидлаб ўтилади.
Тўғри ахборотлар қуйидаги хусусиятлари билан бошқа турлардан ажралиб туради: чунончи, шакллари, миқдори, сифати жадаллиги узатувчанлиги, ошкорлиги чеҳранинг эмоционал воситалар билан уйғунлиги кабилар. Тескар ахборот ўзига хос хусусиятларга эга: расмий, норасмий, восита ва каналлар ижрочининг тескари ахбороти раҳбарнинг тўғри информациясига айланиши, тарихийлиги, жамоа фикри, мулоҳазаси кайфияти, фаоллиги, сустлиги акс таъсири ва бошқалар.
“Раҳбар - ижрочилар”, “ижрочилар - раҳбар” мулоқотларнинг психологик муаммолари мавжуд бўлиб, улар муайян таркиблар, воситалар, тузилмалар мажмуасидан иборат.
Бошкарув психологиясида рахбарлик ва рахбарнинг психологик муаммолари мавжуд булиб, уларни муайян туркумларга ажратган холда хал килиш мумкиндир. Куйида ана шу муаммоларнинг мохиятини ёритишга ва маълум гурухларга ажратишга харакат киламиз ва уларни хар кайсисининг узига хос хусусиятларини тахлил килишга интиламиз: