D lutfullayeva, R. Davlatova, M. Saparniyazova

So‘z birikmalarining tuzilishiga 
ko‘ra turlari
So‘z birikmalarining hokim so‘zning 
turkumiga ko‘ra turlari
5-amaliy ish. She’riy parchalardan otli, fe’lli birikmalami ajratib 
ko‘chiring va yuza qurilish modelini belgilang. Tahlillaringiz asosida otli, 
fe’lli birikmalar semantikasini belgilashga urinib ko‘ring.
Olamda fojia ко ‘p erur biroq,
Bunisin alami haddan ziyoda.
Oh, nechog'dahshatdir tirik turgan chog',
Umring oyoq osti bo ‘Isa dunyoda.
(A.Oripov. “Fojia”)
Yurtim,
Seni yana oldim qalamga 
To ‘ying, shodiyonang bahona bo ‘lib 
Yana kelib qo ‘nding tonggi misramga 
Falak nisor etgan durdona bo ‘lib.
Iqbolpeshonamga bitgan oshyonim- 
O ‘zbekistonim.
(E.Vohidov. “0 ‘zbekiston”)
146

---

6-amaliy ish. Matada nechta so‘z birikmasi mavjudligini aniqlang. 
So‘z birikmalari qismlarining bog‘lanish zanjirini namunada ko'rsatilgani 
kabi 
qayd eting.
NAMUNA: Nari-beri til uchida yozgandek -  murakkab so‘z 
birikmasi. So‘z birikmasi qismlarining bog‘lanish zanjiri quyidagicha:
Siz - qochoqsiz, nari-beri til uchida menga bir narsa yozgandek bo ‘lib 
qochgansiz. Ikki yil bo'yi Marg'ilon kelib yurishingizni men o'zimcha 
yechdim, lekin topib yechdim: Sizning barcha mashaqqatlaringiz -  
dushmanlaringizdan о ‘ch olish uchun bo ‘Iganini angladim. Yo ‘qsa, meni 
ко 'rar edingiz, ко ‘rgingiz kelmaganda ham, boshqalar Sizni ко 'rar edilar, 
to ‘yar edilar.
(A.Qodiriy. “0 ‘tkan kunlar”)
7-amaliy ish. Matndan otli, fe’lli va ravishli so‘z birikmalarini 
ajrating hamda yuza qurilish modellarini belgilang. Ajratilgan so‘z 
birikmalarini tuzilishiga ko‘ra tasniflang.
NAMUNA:
Orombaxsh bir joy -  so‘z birikmasi, otli birikma, yuza qurilish 
modeli: [W+Iot]-
... S o ’nggi bir oy ichida bu ко ‘rimsizgina bino men uchun dunyoda 
eng ко ‘rkam, eng ziynatli, eng orombaxsh bir joyga aylangan edi. Men 
uning oldidan yuragimni hovuchlab, Muqaddasim, sevgilim yashagan 
ikkinchi qavatdagi balkonli xonadan, xonaning derazalariga tutilgan harir
147

---

to ‘r pardasidan ко 'zlarimni uzolmasdan, uni ко ‘rmas am ham har safar 
qalbim nafis va totli tuyg'ularga to ‘lib о ‘tardim ...
(O.Yoqubov. “Muqaddas”)
8-amaliy ish. 
Berilgan so‘z birikmalarining sintaktik sinonimlarini 
hosil qiling. So‘z birikmalarining yuza qurilish modellarini belgilang 
hamda ularga namunada ko‘rsatilgani kabi tavsif bering.