D. S. Yarmatova, A. R. Bobojonov, A. R. Raximov

_ B_{P_l^B_iP₁+...B_nP_n
^k P] + P₂ +...+ P_n
Bunda Вол C* - ma’muriy tuman qishloq xo'jalik yerlarining baho ko'rsatkichi yoki o'rta keltirilgan ball.
Bi, — alohida korxona, muassasa va tashkilotlar qishloq xo'jalik yerlarining baho ko'rsatkichlari yoki ballari.
A, A... P_n — korxona, muassasa va tashkilotlar qishloq xo'jalik yerlarining maydonlari, ga.
Yerni iqtisodiy baholash har xil maqsadlarda bajarilishi mumkin. Ularning asosiy yo'nalishlari quyidagilar.

1. 
   yerni qishloq xo'jalikning ishlab chiqarish vositasi sifatida umumiy baholash;
   
2. 
   ckin maydonlarining unumdorligi bo'yicha iqtisodiy baho­lash;
   
3. 
   yerning sifatini oshirishning qo'shimcha xarajat samarasiga ta’sirini baholash.
   

Umumiy iqtisodiy baholash har bir mamlakat hududiga doir tizim bo'lib, davlatning barcha boshqaruv idoralari uchun bir xillilik talabini taqozo etadi.
Yuqorida kcltirilgan, ikkinchi va uchinchi bandlarda ko‘r- satilgan iqtisodiy baholashlar muayyan yer maydoniga tegishli bo'lib, ular faqat, u yoki bu maqsadlarda, asosan, yer kadastrini ekin maydonlarining turi va qo’shimcha xarajat me’zoni bo'yicha iqtisodiy baholashni nazarda tutadi.
Iqtisodiy baholash, keng ma'noda, yerning unumdorligi, shaharlar, katta aholi manzillari, sanoat korxonalari, aloqa yo‘llaridan uzoq-yaqinligi, yer maydonining kichik-kattaligi, shakli, necha bo'lakligi. bo'lak yerlarning bir-biridan uzoq- yaqinligi kabi ko‘p omillarga bog‘liq bo‘ladi.
Birlamchi iqtisodiy baholash yerning tuproq sifati bo'yicha bajariladi, tuproq turlari bo'yicha tahlil qilinadi.
Baholash jarayonida tuproq sifatini belgilovchi boshqa omillami ham. chunonchi suv bilan ta’minlanganlik, shamol ta’siri, eroziya va boshqa ta’sir nianbalarni ham e'tiborga olish zarur.
Iqtisodiy baholashda yerning bir xil genetik klassifikatsiyaga ega ekanligini hisobga olish kcrak. Tuproq turlari haqida gap ketganda, uning tuproq tarkibining jinsi, mexanik tarkibi, namlilik darajasi, botqoqlikka, eroziyaga moyilligi, madaniylashtirilganlik darajasi va boshqa bir qator tuproq unumdorligiga daxldor belgilarni hisobga olish kerak.
Basharti, qishloq xo‘jaligida ekin maydonlari, o'tloqlar, yaylovlar iqtisodiy jihatdan baholanayotgan bo'lsa, unda baholash yuqorida ta’riflaganimizdek bajariladi, faqat o'simlik qoplamining turi. sifati ham tahlilga qo'shiladi.
O'tloq, yaylovlarni iqtisodiy baholashda ularning klassifika- siya, ekologik belgilari va tabiiy yem-xashak maydonlarining xossalariga e’tibor beriladi.
Ularni baholashda bosh mezon bo'lib maydonlarning uzoq- yaqinligi asosiy omil bo'ladi.
O‘tloq-yayloviar, tekis maydonlar, past tekisliklar, daryo atrofidagi qayirlar, tog'oldi, tog* va baland tog'larda joylashgan bo'lishi munikin.
Daraxtzorlami iqtisodiy baholashtu ,, . > ■
ta'minlanganligi hisobga olinadi. S ^Iurlan' b»an
Umuman, yerni iqtisodiy bahoi- . ,
hisobga olinadi Ulardan eng muhim?^ ^b,r *“»' me zonlar ozuqa moddalarining ko'p-ozligi. '“P^ng geneuk luri.
Manik tarkibi va boshqalar.
Nazorat uchun savollar

1. 
   
2. 
   
3. 
   
4. 
   
5. 
   

Yerni iqtisodiy baholash deb nimaga
Yemi baholash necha yo'l bilan _Q'^a ''
Iqtisodiy baholashning asosiy yo'nal^ ^{ga oshtr,,a}^-
Birlamchi iqtisodiy baholash nima ast^f’ '^,ima ^^r'
0‘rloq. vaylov/ami iqtisodiy baholash^⁰ ™ '^ah,il *^,inad,?
° nimalarga e tibor beriladi?
3.3. Yemi iqtisodiy baholashni_h„ , . . . ..
rivojlanishiga la'siri va qurilish q,_a⁸„ ГТг a". ’ tamoyillari va as_Osiv^4qsad,anda Hdalamsh ⁹ mezonlan
Tayanch iboralari:
yerni iqtisodiy baholash, aholi рипкПцц
'• ekin maydonlar.
Ko‘p hollarda sanoat korxonala_H • •, . . .
ko'paymoqda. Shahar ekologiyasi saik- '^{1Пк shaharlar at}rofida Aholining ishga borishi, kelishiga _к^»УJomonga o*zgarmoqda. Shahar hududi ekin maydonlari hisob; 1^{ёЛП Vaqt uza}>^motl^da-
Shu bilan birga sanoat konconalaS ^^аУ^т<^а_;
larda, yirik aholi punktlarida joylasht;!-¹,^{0 Va kl}^^h,k shahar- Ba’zi hollarda, shahar hududida mavj_u '* ^lshl ^ust bajanlayapti. yoki katta joyni egallab yotgan bir neck, . • ^{gan tashlandl}4 yeriar, o‘mi qolib, qurilish bahosini kamayij_rj ^{a Ir} 4^avat,‘^esk''moratlar maydonlari tonion siljimoqda. Ko‘p_gin ^r?^aqsadlda’ ^{shahar ek,n} keng maydonlarni jariar qoplagan. (п^{а S}.^{a ariarnin}8 ^,lududida xitektura priyomlaridan faol foydalan_R^ar ? T,' ^a. ^^an.^2arav>y ^ar’ obyektlarini barpo etish mumkin. Lek - ⁿ_k^{holda ko},^pg,na ^unhsh berilmoqda. *^{n bu ,shga kam} ahamiyat
Shahar hududi o’zining oqilona ch<»„
Yerni iqtisodiy qilish maqsadida yirjc i⁵?' ^kerak’
o'rta va kichik shaharlarda 4-5 qav_aik ^shaharlarda 9 11 qavatli.
¹¹ uylar qunsh tavsiya etil- moqda. Lckin, shaharlaming tez fursatda - ekin maydonlari hisobiga kengayib kelayotganligi hisobga olinsa, unda o‘sha o‘rta va kichik shaharlarda ham, yirik aholi punktlarida ham qavatlar sonini ko'paytirish ko'zda tutilgan edi. Mahalliy xalqning urf- odatlari, udumlari, asrlar osha shakllamb kelgan ko'nikmalari asosida, qolaversa, rivojlangan mamlakatlar tajribasini tatbiq ctib, aholi uchun bir yoki ikki qavatli uylarni qurishni ham chetlab o’tib bo‘lmaydi.
Shahar hududlari, boshqa ma’muriy hududlaming istiqbolli rivojlanishi davlatning mas’ul idoralari tomonidan tuzilgan loyiha- lari asosida olib borilishi kerak. Bu ishlarni amalga oshirishda kadastr ma’lumoiiaridan faol foydalaniladi.
Qurilish maqsadlarida yer ajratilganda asossiz ravishda, kera- gidan ko'p ajratish hoi la ri uchrab luradi. Buning sababi, mavjud va ajratiladigan yerni iqtisodiy jihatdan yaxshi baholanmaydi.
U yoki bu yerni qurilish uchun ajratish o‘ta murakkab jarayon. Ba’zi yerlar shahar hududidan uzoq, ba’zilari yaqin. boshqalari asosiy transport yo'liga yaqin, uzoq va shu kabi shartlar va talablar qo‘yiladi. Shu bois, faqat o‘sha yerni qishloq xo'jaligidagi o‘mi, bahosi bilan belgilab bo'lmaydi.
Shunga qaramasdan, qurilish maqsadlarida ajratiladigan yerning qishloq xo'jaligiga keltiradigan zararni hisoblash kerak. Z_9t zarar quyidagi ifodadan topiladi.
7 = P S T K,
bunda F — bir yilda 1 ga dan olinadigan foyda, S - maydon, ga, Г — ajratilgan yer uchun tovon puli to'lash muddati (agar У^ег tog'-kon sanoati uchun ajratiladigan bo'lsa, bu muddat 3-10 yilni; vaqtincha turadigan inshootlar uchun 10—50 yilni, Kapital qurilishlar uchun 100 yilni tashkil ctadi); K~ ishlab chiqarishning 0‘sLshini ta’riflaydigan koeffitsiyent.
Bundan tashqari, davlat qurilish uchun ajratiladigan yerning vazn bahosiga teng yerni quruq yerdan ajratib, uni o'zlashtirishi kerak.
Kcltirilgan vajlami hisobga olib, qurilish uchun yerni' iloji boricha, qishloq xo'jaligida foydalanib bo'lmaydtgan taslilandiq joylardan ajratish davlat uchun ko‘p hollarda foyda keltiradi. Basharti, yiriklashayotgan shahar atrofida tashlandiq yer bo'lmasa, unda yer ajratishning bir necha variantlari vujudga keladi.
U variantlarning har birini iqtisodiy, xo'jalik yurilish va boshqa omillar bo'yicha har tomonlama tahlil qilib, bir lo'xtamga kelinadi.
Gaz quvurlari, elektr, aloqa tarmoqlari, yo'liarni loyihalashda ham ko'p narsalar e'tiborga olinishi kerak. Chunonchi, ularni joyda qurganda ekin maydonlari bo'iaklarga bo'linadi. Yer va ekinlarga agrotexnika talablari bo'yicha ishlov berish qiyin- lashadi. Xulosa shuki, qurilish uchun yer ajratish masalasi o'ta murakkab va mas’uliyatli ish bo'lib, har bir muayyan sharoitda, alohida, chuqur ilmiy, amaiiy va iqtisodiy tahlil asosida hal etiladi.