Дарслик мбх doc

MAHSULOT XARAJATI VA DAVR XARAJATLARI 
Ishlab chiqarish va noishlab chiqarish xarajatlarini yaxshiroq tushunishimiz 
uchun biz avvalambor xarajatlar klassifikatsiyasini tushunib olishimiz lozim. 
Ma’qul va aniq narxni belgilash uchun biz mahsulot narxi va davr xarajatlari 
o‘rtasidagi farqni bilishimiz kerak.
Umuman 
olganda, 
daromadlar 
hisobotida 
xarajatlar 
qachonki 
majburiyatlar bajarilgandagina kiritiladi. Masalan, korxona mashina ijarasi 
uchun oldindan 2 yillik to‘lovni amalga oshirsa, jami miqdor xarajat sifatida 
to‘lov amalga oshirilgan yil uchun hisobga olinmaydi. Ya’ni, xarajat amalga 
oshirilgan davrga asoslangan holda xarajat davr mobaynida ikkiga bo‘lib 
yuboriladi. Sababi shundaki, ikki yil uchun ham mashina ijarasi uchun qilingan 
xarajat va hosil bo‘lgan daromadga teng foyda olinadi. Mashina ijarasi uchun 
to‘langan lekin hali xarajat sifatida kiritilmagan xarajat korxona balansida 
to‘langan bo‘nak sifatida aks ettiriladi. Daromadni shakllantirishda qilingan 
xarajatlar shu davrda xarajat sifatida tan olinadi. Aniqroq aytadigan bo‘lsak, oxir 
– oqibatda sotiladigan mahsulotni yaratishga sarflangan xarajat, faqatgina 
qachonki shu mahsulot sotilgandagina tan olinishi kerak ya’ni foyda hosil 
92
Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil“Fundamentals of business accounting” Oxford university 
Press, 2014; 253 bet. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

473 
bo‘lganda yoki daromad olinganda. Aynan shu xarajat mahsulot xarajati 
deyiladi. Ishlab chiqarish hisobida ishlab chiqarishning jami xarajatlari mahsulot 
xarajati bo‘lib hisoblanadi. Mahsulot xarajati xarajat sifatida tan olinib, 
mahsulotlar sotilganda inventar hisobdan sotishdan kelgan daromadga qarshi 
bo‘ladi. Mahsulot xarajatlari dastlab inventar shaklida hisobga olinganligi 
sababli ularni ba’zida inventar xarajatlar deb ham yuritiladi. Xulosa qilib shuni 
aytish mumkinki, mahsulot narxi hisoblangan ishlab chiqarishga to‘g‘ridanto‘g‘ri 
sarflanadigan material va mehnat haqi xarajatlari bir davr mobaynida sarflanadi 
lekin tayyor mahsulot sotilmaguncha xarajat sifatida hisobga olinmaydi.