Dilmurod Quronov adabiyot nazariyasi asoslari

Tayanch tushunchalar:
kompozitsiya, shaklning uch aspekti, kompozitsion biriik 
(bo'lak), matn kompozitsiyasi, syujet kompozitsiyasi, personajiar 
sistemasi, badiiy vaqt, badiiy zamon, rivoya, tavsif, dialog, rivoya 
kompozitsiyasi, nuqtayi nazar kompozitsiyasi, muallif mushoha- 
dalari, tashqi kompozitsiya, arxitektonika, ramka, kompozitsion 
tafakkur.
Savol va topshiriqlar:
1. Kompozitsiya «badiiy shakl unsuriemas... ijodiy tamoyil» degan 
fikrni misollar yordamida izohlang. Badiiy shaklning uchinchi 
aspekti sifatida kompozitsiyaning vazifasi nimadan iborat?
2. Nima uchun «dispozitsiyani kompozitsiyaga aylantira olish 
iqtidori» iste’dod darajasini belgilashda muhim deb hisoblay- 
miz? Kompozitsiyaning shakl unsurlari orasidagi mavqeyi ha­
qida nima deya olasiz?
3. Adabiy asarning barcha sathlari o‘z kompozitsiyasiga ega de- 
yilganda nima nazarda tutiladi? Epik nutqning kompozitsion 
shakllari va ularning o'zaro munosabatini, ularning bir butunlik 
hosil qilishini misollar yordamida tushuntirishga harakat qiling.
4. Nima uchun «syujet haqida aytilgan gaplarning aksariyati mo- 
hiyatan syujet qurilishi - kompozitsiyasi haqidagi gaplar» deb
201

---

hisoblanadi? Buni «fabula», «syujet», «syujet kompozitsiya­
si» istilohlarining o'zaro munosabati orqali izohlab bering.
5. «Obrazlar sistemasi» va «personajlar sistemasi» tushuncha- 
larining farqi nimada, ularning o'zaro munosabati qanday? 
Asar mazmun-mohiyatini ifodalashda personajlar tizimining 
rolini tushuntirib bering. Personajlarning tizimdagi o'zaro iyer- 
arxik munosabatini konkret asar misolida tushuntirib bering.
6. «Rivoya», «roviy» atamalariga izoh bering. Rivoyaning muallif 
yoki personaj tilidan olib borilishi nima bilan bog'liq? «Rivoya 
motivatsiyasi» deganda nimani tushunasiz?
7. Epik asarda «badiiy vaqt» imkonlarining kengligi nimalarda 
ko'rinadi? «Syujet vaqti» va «kompozitsiya vaqti» tushuncha- 
larini izohlab bering. Diskretlikva «badiiy vaqtning uzluksizligi 
illyuziyasi» tushunchalari nimani anglatadi?
Adabiyotlar:
1. Ёцубов И. Композицион параллелизм усули // Узбек тили 
ва адабиёти,- 2004,- №5. - Б.62 - 64.
2. Каримова С. Композицион мукаммаллик йулида // Узбек 
тили ва адабиёти,-1991,- №6. - Б.54 - 58.
3. Рахимов 3. Узбек адабиётида мистификация // Узбек 
тили ва адабиёти,- 1998,- №5. - Б.15 - 17.
4. Солижонов Й. Диалог ва унинг бадиий асардаги урни // 
Узбек тили ва адабиёти,- 2002.- №4.
5. Тулаганова У. Бадиий асарда илк жумла масъулияти // 
Узбек тили ва адабиёти,- 2004,- №6. - Б.59 - 60.
6. Успенский Б.А. Поэтика композиции. - М., 1970.
7. Фитрат. Адабиёт кридалари // Фитрат А. Танланган асар- 
лар. IV жилд. - Тошкент: Маънавият, 2006.
8. Шералиева М. Эркин Аъзамнинг «Богбололик Кукал- 
дош» *икоясида ривоя структураси // Илмий хабарнома,- 
2018,- № 2 .- Б . 7 4 - 7 6 .
9. Куронов Д. «Кеча»нинг композицион бутунлиги масала- 
сига дойр // Чулпон насри поэтикаси. - Тошкент: Шарк, 2004.
- Б.258 - 279.
202

---

Dramatik asar kompozitsiyasi