Dilnavoz Yusupova

Ijtimoiy she’riyatda shoirning fikri va hissiyoti hayot hodisalari, odamlararo 
munosabatlar tufayli junbishga kelgan bo‗ladi va muallif ularni o‗z yuragidan o‗tkazgan 
holda ifoda etadi. Jamiyatdagi adolatsizlik, zo‗ravonlik, bosqinchilik, odamlarning 
beburdligi, riyokorlik, sotqinlik va boshqa ijtimoiy illatlar oqibatida tug‗yonga kelgan 
sezimlar ifodasi ijtimoiy lirikani yuzaga keltiradi.
Bunday she‘rlarda da‘vatkor, chaqiruvchi, undovchi ruh yetakchi bo‗ladi. Ularda 
bayon qilingan fikrlar va ifoda etilgan tuyg‗ular chin va samimiyligidan tashqari 
boshqalarga ham tegishli bo‗lgani uchun o‗zgalarga-da yuqadi.

---

144 

NOMA – o‗zbek mumtoz adabiyotining janriy ko‗rinishlaridan biri. Lug‗aviy 
jihatdan bu forsiy so‗z «xat», «maktub» degan ma‘noni anglatadi. Istilohiy ma‘nosi ham 
shundan kelib chiqadi. Chunki shaklan noma janriga doir asarlar xat, maktub tarzida 
bitiladi.
Biroq bu badiiy asarlar ichida qahramonlarning bir-biriga maktub yo‗llashi bilan 
bog‗liq deb tushunilmaydi. Masalan, Alisher Navoiyning «Farhod va Shirin» dostonidan 
Farhodning Shiringa, Shirinning Farhodga, shuningdek, «Layli va Majnun»dan Laylining 
Majnunga, Majnunning Layliga maktublari o‗rin olgan. Mustaqil biror asar tamoman 
noma usulidan foydalanilgan holda bitilsagina u noma janriga daxldor hisoblanadi.
Xorazmiyning «Muhabbatnoma»si o‗zbek mumtoz adabiyotidagi noma janrining ilk 
yorqin namunasi sanaladi. Albatta, «Muhabbatnoma» faqat nomalar yig‗indisi emas, unda 
g‗azal, qit‘a, fard kabi kichik lirik janrlarga xos asarlar ham mavjud. Lekin asardagi o‗n 
bir noma asar tuzilishining bosh xususiyatini belgilaydi. Shoir shundan kelib chiqib 
«noma» so‗zini asar nomiga ham chiqazgan.
Xorazmiyning nomanavislik an‘anasini adabiyotimizda Xo‘jandiy «Latofatnoma»si,