Dinshunoslik hsm markaziy Osiyo Xalqlari Dinlari

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
DINSHUNOSLIK
HSM
Markaziy Osiyo
Xalqlari Dinlari
7
MAVZU
REJA:
1. Markaziy Osiyo xalqlari qadimgi diniy e’tiqodlari: tangrichilik, moniylik.
2. Zardushtiylik ta’limoti
3. Yahudiylik. Buxoro yahudiylari jamoasi tarixi.
Mintaqa Yevroosiyo markazida joylashgan bo‘lib, Sharq bilan G‘arbni bog‘lovchi bo‘g‘inga, turli xalq va elatlarning, shuningdek, diniy tizim va e’tiqodlarning doimiy aloqa maydoniga aylandi.
Bunday etnik va diniy turfa xillik natijasida shunday vaziyat yuzaga keldiki, u ko‘plab dinlarning (zardushtiylik, buddaviylik, yahudiylik, xristianlik) yo‘qolib ketishiga qaramay, hozirgi paytda mintaqada yashovchi xalqlarning urf-odatlarida saqlanib qoldi.

Tangrichilik osmon xudosi «Tangri»ga e’tiqod qilgan qadimiy turkiylarning dini bo‘lib, mil.avv. 2-ming yillik oxiri va 1-ming yillikda vujudga kelgan.
Ko‘pchilik mutaxassislar oliy osmon xudosi shumerlarda – «Dingir», qadim xitoyliklarda - «Tyan» va xunnlarda - «Chenli» nomi bilan mavjud bo‘lganidan kelib chiqib, ularda aynan bir xudo - Tangri nazarda tutilgan, deb e’tirof etadi.
Tangrichilik qadim zamonda jahonda eng keng tarqalgan dinlardan biri bo‘lgan. Qadimgi oltoy xalqidan kelib chiqqan turkiy, mongol, tungus-manjur, koreys va yapon xalqlarida Tangrichilikning izlari hozirgacha saklanib qolgan.
Tangrichilik
Tangrichilik ta’limoti
Tangri bu – Moviy Osmon, Buyuk Osmon sohibi ruhi bo‘lib, uning doimiy makoni osmon deb hisoblangan.
Tangri butun borliqning yaratuvchisi, cheksiz fazoda faqat uning o‘zi hamma narsadan voqif, adolatli va marhamat egasi bo‘lgan erkak qiyofadagi yagona xudo sifatida tasavvur qilingan.
Tangri so‘zi turkiy xalqlarda Tengri yoki Tengeri (oltoy), Tengri (qipchoq), Tanri (turk), Tengri (tatar), Tangara (yoqut), Tengiri (kumiq), Teyri (bolqor-qorachoy), Tenger (mo‘g‘ul), Tura (chuvash) shakli ham ishlatilgan.