Diskret qurilmalar nazariyasi nisbatan yosh va tez rivojlanayotgan fan sohalaridan biri hisoblanadi

3.2. Shifrator va deshifratorni sintez qilish

Kirishlariga uzatiladigan mantiqiy signal 1ni kodli kombinasiya bo’yicha chiqish shinalariga mos ravishda aylantiruvchi qurilmaga shifrator (koder) deb ataladi. Shifrator masalan, raqamli tizimlariga axborotni kiritish qurilmalarida qo’llaniladi. Ushbu qurilmalarda klavishni tegishli tugmasini bosganda shifratorning ma’lum kirishiga signal uzatiladi va uning chiqishida ikkilik sanoq tizimidagi sonlar paydo bo’ladi. Aytaylikki o’nlik sonlarni ikkilik sonlarga aylantiruvchi hisoblash tizimini ishlash tartibini ko’rsatish uchun shifratorni qurish talab etilsin. Kirish va chiqishlariaro mos bo’lgan o’zgaruvchan qiymatlar 3.4-jadval asosida keltirilgan holat bo’yicha quyidagini hosil qilamiz:

VA-INKOR elementlarida bajarilgan shifrator uchun mantiqiy ifoda tizimi quyidagini tashkil etadi:

3.2-rasm. Shifratorni shartli belgilanishi

3.3-rasm. Deshifratorni shartli belgilanishi

Turli kodli kombinasiyalarni tanib oluvchi qurilma deshifrator (dekoder) (4-rasm) deb ataladi. To’rt elementli kombinasiya signallari deshifrator kirishiga uzatiladi. Kodli kombinasiya turi bog’liq holda mantiqiy 1 kirish signali faqat bitta aniq chiqishda paydo bo’ladi, qolgan hammasida mantiqiy 0 signali hosil bo’ladi.

Shunday qilib, har bir kodli kombinasiya kirishida o’zining chiqishlari mos keladi, va agar to’rt elementli kodli kombinasiyada 2⁴ bo’lsa, deshifratorning maksimal chiqishida 16 soni bo’ladi. O’nlik sonni aniqlash uchun deshifratorni qurishni ko’rib chiqamiz. Ikkilik to’rt elementli kodlarni o’nlik son raqamlarida aylantirib aniqlash uchun deshifratorini qurishni ko’rib chiqamiz. Ikkilik va o’nlik sonlariga moslik 1-jadvalda keltirilgan.
Hamma chiqish o’zgaruvchilarining qiymatlari quyidagicha mantiqiy ifodada aniqlanadi:




……………………….………………..

VA-INKOR elementlarni qo’llashda chiqishlarida inversiyali qiymatdagi o’zgaruvchilar qabul qilinadi:




……………………………….………………..

O’nlik	kirish									chiqish
	X0	X1	X2	X3	X4	X5	X6	X7	Y4		Y3	Y2	Y1	Y0
13	1	0	0	0	0	0	0	0	0		1	1	0	1
15	0	1	0	0	0	0	0	0	0		1	1	1	1
18	0	0	1	0	0	0	0	0	1		0	0	1	0
20	0	0	0	1	0	0	0	0	1		0	1	0	0
22	0	0	0	0	1	0	0	0	1		0	1	1	0
25	0	0	0	0	0	1	0	0	1		1	0	0	1
29	0	0	0	0	0	0	1	0	1		1	1	0	1
31	0	0	0	0	0	0	0	1	1		1	1	1	1

y₀= x₀vx₁vx₅vx₆vx₇
y₁= x₁vx₂vx₄vx₇
y₂= x₀vx₁vx₃vx₄vx₆vx₇
y₃= x₀vx₁vx₅vx₆vx₇
y₄= x₂vx₃vx₄vx₅vx₆vx₇

3.4-rasm. Shifratorning sxemasi


3.3. Kod o’zgartirgichlar


3.3.1. Vazifasi va bajaradigan funksiyasi

Kod o’zgartirgich – bir turdagi kodni boshqasiga o’zgartiruvchi qurilma. Qabul qilish qurilmasi halitdan himoyalovchi kodni ikkilik sonlariga o’zgartiradi, uzatgichda ikkilik kodini halitdan himoyalovchi kodga o’zgartiradi. 3.4-rasmda kod o’zgartirgichining shartli belgilanishi keltirilgan.

3.4-rasm. Kod o’zgartirgichning shartli belgilanishi

3.3.2. Kod o’zgartirgichni hisoblash va loyihalash

Eng avval kod o’zgartirgichning kirish va chiqishlari soni aniqlanadi. Qabul qilish qurilmasida o’zgartirgichning kirishlari soni deshifrator kirishlari soniga teng bo’lishi kerak, uzatuvchi qurilmada esa shifratorning chiqishlari soniga teng bo’lishi kerak.

Bir turdagi kodni boshqa turga o’zgartirish deshifrator va shifratorni ketma-ket ulash orqali amalga oshirish mumkin. Bu holatda m-elementli kodli kombinasiya deshifrator orqali uning chiqishlariga mos ravishda mantiqiy 1 signaliga o’zgartiriladi, shifrator esa ushbu signaldan talab etiladigan n-elementli kombinasiyaga shakllantiradi.
3.5-jadval

421 kodi			Greya kodi				421 kodi				Greya kodi
x1	x2	x3	z1	z2	z3	x1		x2	x3	z1		z2	z3
0	0	0	0	0	0	1		0	0	1		1	0
0	0	1	0	0	1	1		0	1	1		1	1
0	1	0	0	1	1	1		1	0	1		0	1
0	1	1	0	1	0	1		1	1	1		0	0

Kod o’zgartirgichlarni qurishda qo’llaniladigan yana usulidan biri ko’p chiqish va kirish tuzilgan kombinasion qurilmalarni qo’llashga asoslangan. Ushbu usulni ikkilik kodini Greya kodiga o’zgartirish misolida ko’rib chiqamiz. 3.5-jadvalda ikki turdagi kodlar kombinasiyasini mosligi keltrilgan. Greya kodidagi ikkilik sonlari quyidagi tartibda yozib chiqiladi: agar mavjud razryadga nisbatan katta razryadda ikkilik soni 0dan tashkil topgan bo’lsa Greya kodining ushbu razryadida ikkilik kodida yozilgan raqam saqlab qolinadi, agar 1 raqami bo’lsa, uni teskariga almashtiriladi. Har bir z₁, z₂, z₃ o’zgaruvchilar x₁, x₂, x₃ kirish o’zgaruvchilar funksiyasi hisoblanadi.

3.5-rasm. Karno haritasi va ikkilik kodini Greya kodiga o’zgartirgich sxemasi

z₂ va z₃ o’zgaruvchilar chiqishining mantiqiy ifodani hosil qilish uchun haqoniylik jadvalini Karno haritasi shaklida (3.5-a, rasm) tasvirlaymiz. 3.6-jadvaldan ko’rinib turibdiki z₁= x₁. Minimizasiyalangandan so’ng quyidagini olamiz:

Qabul qilingan ifoda orqali sxemani quramiz (3.5- b, rasm).

Quyidagi misolni keltiramiz: bizning misolimizdagi o’zgartirgich hamma birikmalarda toqlikka tekshiruvchi (halaqitdan himoyalovchi) kodni ikkilikka o’zgartiradi. O’zgartirgich kirishlari misolimizda hotira blokining chiqishlarini tashkil etadi, o’zgartirgich chiqishlari – bu deshifrator kirishlari hisoblanadi. Halaqitdan himoyalovchi kodlar razryadlari soni kirishlar soniga teng, ya’ni 7ga teng, chiqishlar 6ga teng.
Haqoniylik jadvalini (HD) tuzamiz:

Ikkilik kod						Bauer kodi
№	x1	x2	x3	x4	x5		y1	y2	y3	y4	y5	y6	y7	y8	y9	y10
1	0	1	1	0	1		0	1	1	0	1	1	0	0	1	0
2	0	1	1	1	1		0	1	1	1	1	0	1	1	1	1
3	1	0	0	1	0		1	0	0	1	0	1	0	0	1	0
4	1	0	1	0	0		1	0	1	0	0	1	0	1	0	0
5	1	0	1	1	0		1	0	1	1	0	0	1	0	0	1
6	1	1	0	0	1		1	1	0	0	1	0	0	1	1	0
7	1	1	1	0	1		1	1	1	0	1	1	1	1	0	1
8	1	1	1	1	1		1	1	1	1	1	0	0	0	0	0

y₁=x₁

y₂=x₂
y₃= x ₃
y₄=x₄
y₅=x₅













Kod o‘zgartirgich sxemasi