Dusova hilola botir qizi tarjimada metonimiya

        Hemingueyning  “Farewell  to  Arms”  (Alvido  Qurol)  asarini  va  uning  o’zbek 

tilidagi  tarjimasini  mana  shu  ekvivalentlarni  3  turi  bo’yicha  tahlil  qildik  va 

metonimiya tarjimasidagi shakl va mazmunni saqlanib qolishini mana shu turlarga 

qarab  aniqladik.  Metonimiya  hodisasi  o’zbek  tilida  tarjima  qilinganda  shakl  va 

mazmun  to’liq  saqlanib  qolganmi,  qisman  saqlanib  qolganmi  yoki  umuman 

metonimiyalik hodisasini yo’otganmi? Biz shu masalalarni “Alvido Qurol” asarida 

ko’rib  chiqdik.  Asarni  o’qib  undan  shakl  va  mazmunga  doir  ko’plab  misollar 

topdik va ularni eng yaxshilarini tanlab olib tahlil qildik. 

1. The river ran behind us and the town had been captured very handsomely 

but the maintains beyond it could not be taken and I was very glad the Aaustrians 

seemed to want to come to the town sometimes, if the war should and because they 

did not bombard it to destroy it but only a little in a milit any war. (8; 1)  

 Daryo  bizning  ortimizda  oqardi,  shaharni  ham  osongina  qo’lga  kiritdik, 

lekin  nariroqdagi  tog’larni  ishg’ol  qila  olmadik;  men  shunisiga  xursand  edimki, 

avstriyaliklar  qachonlardir  urush  tugasa,  qaytib  boramiz-ku,  degan  o’y  bo’lsa 

kerak,  shaxarni  aytarli  bombardion  qilishmas  yo’liga  po’psa  qilib  qo’yardilar 

xalos. (7; 9) 

    Bu  yerda  metonimiya  “us”  so’zi  bo’lib  u  o’zbek  tiliga  “bizni”,  “bizga”  deb 

tarjima  qilinadi.  Ya’ni  bu  gap  orqali  daryo  ularning  ortidan  emas,  balki  ular 

joylashgan  yerning  ya’ni joyning ortidan oqadi degan  ma’noni bildiradi. Mazmun 

jihatdan oilb qaraydigan bo’lsak “us” so’zi o’zbek tiliga to’g’ri tarjima qilingan va  

---

 

- 33 - 

33 

tarjimon  mazmunni  to’liq  saqlab  qolgan.  Shakl  jihatidan  ham  tarjimon  shaklni  

ham  to’liq  saqlab  qolgan,  ya’ni  “us”  so’zi  ingliz  tilida  bitta  so’z  bilan  berilgan, 

tarjimada  ham  bitta  so’z  bilan  “bizning”    so’zi  bilan  tarjima  qilingan.Bu  gapda 

metonimiya tarjimasida shakl va mazmun birligi to’liq saqlanib qolingan. Misolda 

ekvivalentlarning  birinchi  turi  ishlatilgan,  asliyatdagi  so’zga  tarjima  tilida  bitta 

so’z  to’g’ri  kelgan,  ya’ni  “us”  bilan  “bizning”  so’zlari  va  bu  so’zlar  ikki  tildagi 

so’z ma’nolari to’liq ekvivalentga ega bo’lgan.   

2. Menga qarang leytenat siz meni albatta polkka eltib tashlashingiz kerakmi?  

(7; 41) 

 “Listen letonanat”.Do you have to take me to that regiment? (8; 26) 

     Misolda “regiment” o’zbek tilida “polk” so’zi metonimiyani asosi bo’lib 

duribdi.  Bu  yerda  polk  so’zi  orqali  askarlar  yashaydigan  qarorgoh  nazarda 

tutilmoqda.  Bu  misol  leksik  ekvivalent  birinchi  turiga  kiradi.  Asliyatdagi  so’zga 

tarjima  tilidagi  bitta  so’z  to’g’ri  kelgan,  ya’ni  asliyatdagi  so’z  “regiment”  shu 

so’zni  o’zbek  tiliga  tarjima  qilsak  “polk”  so’zi.  ”Regiment”  so’zini  o’zbek  tiliga 

tarjima  qilinganda  ham  bitta  so’zga  teng  bo’lib  turibdi.  Tarjimon  metonimiyani 

tarjima  qilganda  shaklni  to’liq  saqlab  qolgan.  Endi  mazmun  jihatdan  tahlil 

qiladigan  bo’lsak,  bu  so’zlarning  ikki  tildagi  so’z  ma’nolari  to’liq  ekvivalentga 

egadir.  “Regiment”  va  “polk”  so’zlari  to’liq  ekvivalentga  egadir.  Bu  gapda 

metonimiyani  tarjima  qilganda  mazmun  to’liq  saqlanib  qolgan.Tarjimon 

metonimiya tarjimasida shakl va mazmunni to’liq 

saqlab qolgan. Bu tarjimonning yutug’idir. 

3. Sometimes in the dark we heart the troops marching under the window and  

guns going past pulled by motor-tractors. (8; 1) 

Ba’zan qorong’ida derazadan qo’shinlarning o’tib borishini, to’p-to’pxonalar 

 tortib kelayotganini eshitib qolardik. (7; 7) 

    Bu gapda “guns” metonimiya bo’lib, u o’zbek tiliga “to’pponcha”, “miltiq” deb 

tarjima  qilinadi.  Ingliz  tilidagi  misolga  qaraydigan  bo’lsak  qurollar  traktorda 

borayotgan  edi  deb  tarjima  qilianadi.  Lekin  qurollarning  oyog’i  bo’lmaydi,  ular 

yurib  bilmaydi,  shuni  uchun  ham  bu  gap  metonimiyadir.  Misoldagi  “gun”  so’zini 

---

 

- 34 - 

34 

tarjimon “to’p-topxona” deb tarjma qilgan. B u gapda leksik ekvivalentni ikkinchi 

turi  qo’llanilgan  bo’lib  unda  asliyatdagi  so’zga  tarjima  tilida  bitta  so’z  qisman 

to’g’ri  kelgan.Ya’ni  “guns”  so’zi  “qurol”,  “to’pponcha”  deb  emas,  balki  “to’p-

to’pxona  deb  tarjima  qilgan.Tarjimon  bu  gapni  kontekstan  kelib  chiqib  tarjima 

qilgan.  ”To’p-to’pxona”  ham  qurolning  bir  turi  hisoblanadi.  Tarjimon  bu  yerda 

mazmunni qisman saqlab qolgan. Shakl jihatdan olib qaraydigan bo’lsak, bu yerda 

asliyatda  bitta  so’z  berilgan  bo’lib,  bu  so’z  “guns”  so’zidir.  Lekin  tarjimon  bu 

so’zni tarjima qilnganda ikkita so’zdan foydalan, natijada shakl o’zgarib ketgan.Bu  

misolda shakl saqlanmagan, mazmuni esa qisman saqlangan. 

4.There  is  a  class  that  controls  a  country  that  is  stupid  and  does  not  realize 

anything and never can. (8; 37) 

Mamlakatni befahm, hech nimani tushunmaydigan sinf boshqarmoqda. (7; 58) 

Bu  gapda  “class”  so’zi  metonimiyadir.  “Class”  so’zi,  ya’ni  “sinf”  so’zi  orqali 

“hukumron  doiralarni-inson”  larni  nazarda  tutmoqda.  Bu  misol  leksik 

ekvivalentlarni  ikkinchi  turiga  kiradi.    “Class”  so’zini  o’zbek  tiliga  tarjima 

qiladigan bo’lsak, ko’p ma’noli so’z bo’lib, “sinf”, “dars”, “sinf, tabaqa”, “turkum, 

sinf”, “malaka”, “nav, tur”,daraja”, “daraja” kabi  ma’nolariga ega. Bu so’zlarning 

ichida  bittasi  ekvivalent  qolganlari  qo’shimcha  ma’no  bo’ladi.  Tarjimon 

kontekstdan  kelib  chiqqan  holda  bu  misolda  “sinf,  tabaqa”so’zini  ekvivalent  qilib 

oladi,  qolganlari  qo’shimcha  ma’no  bo’lib  qoladi.Metonimiya  tarjimasidagi  shakl 

to’liq  saqlanib  qolgan,  ya’ni  tarjimon  “class”  so’zini  o’zbek  tilida  ham  bitta  so’z 

“sinf” so’zi bilan ifodalagan.Mazmun esa qisman saqlanib qolgan. 

5. ”If you have no papers I can give you papers” 

 “What papers?” 

“Leave papers”. 

“I have no papers” (8; 170) 

-Agar qog’ozlaringiz bo’lmasa, qog’oz to’g’irlab beraman. 

-Qanday qog’oz? 

-Ruhsat guvohnomasimi? 

-Menga qog’ozlar kerak emas.Qog’ozlarim bor. (7; 249) 

---

 

- 35 - 

35 

Bu  gapda  “papers”  ya’ni  “qog’oz”lar  so’zi  metonimiyadir.Ya’ni  qog’oz  so’zi 

orqali  hujjatlarni  nazarda tutilmoqda.Bu  yerda  leksik ekvivalentlarni  ikkinchi turi, 

qisman  o’xshashlik  qo’llanilgan.”Paper”  so’zi  ko’p  ma’noli  bo’lib,  o’zbek  tiliga 

“qog’oz”, 

“gazeta”,‘qog’ozlar, 

hujjatlar, 

qo’lyozmalar”, 

“ilmiy 

maqola, 

dissertatsiya,  doklad”  deb  tarjima  qilinadi.  Bu  ko’p  ma’noli  so’zlar  ichida 

“qog’ozlar,  hujjatlar”  ekvivalent,  qolganlari  qo’shimcha  ma’no  bo’lib  turibdi. 

Tarjimon  bu  gapni  kontekstdan  kelib  tarjima  qilgan  va  kontekstga  mos  keladigan 

so’zni tanlab olgan.Shakl jihatdan olib qaralsa, metonimiya tarjimasida shakl to’liq 

saqlangan, mazmun esa qisman saqlanib qolgan. 

6. Babe Ruth was a pitcher then playing for Boston. (8; 95) 

Beyb Rut xozir Bostonda o’ynamoqda ekan. (7;145) 

   Bu gapda Boston metonimiya bo’lib, u Shimoliy Amrikada joylashgan shahar.Bu 

gapni  tahlil  qiladigan  bo’lsak,  bunda  tarjima  Boston  shaharini  emas,  balki 

Bostondagi  komanda  nazarda  tutilmoqda.Ya’ni  Beyb  Rut  Bostonda  emas,  balki 

Bostondagi  biror  komanda  o’ynamoqda.  Bu  yerda  leksik  ekvivalentlarning  to’liq 

qismi  qo’llanilgan.Asliyatdagi  Boston  so’zini  tarjima  qilganda,  o’zbek  tilida  bitta 

so’zga  to’g’ri  kelgan,  ya’ni  Boston  deb  tarjima  qilingan  va  ikkala  tilda  ham  so’z 

ma’nolari  to’liq  ekvivalentga  ega  bo’lgan.Chunki  Boston  joy  nomi  bo’lib,  uni 

tarjima  qilganda  ham  huddi  o’ziday  tarjima  qilinadi.Bu  misoldagi  metonimiya 

tarjimasidagi shakl va mazmun to’liq saqlanib qolgan.