Ehtimollar nazariyasining asosiy tushunchalari

1-Mavzu: Ehtimollar nazariyasi fanining asosiy tushunchalari. Kombinatorika elementlari. Hodisalar algebrasi. Ehtimolning klassik ta’rifi. Geometrik ehtimollik.


Reja:

1. 
   Qisqacha tarixiy ma’lumot.
   
2. 
   Kombinatorika elementlari.
   
3. 
   Ehtimollar nazariyasi fanining asosiy tushunchalari.
   
4. 
   Hodisalar algebrasi.
   
5. 
   Ehtimollikning turli xil ta’riflari.
   

Tayanch tushunchalar
Ehtimol, tajriba, hodisa, elementar hodisa, elementar hodisalar fazosi, muqarrar hodisa, tasidifiy hodisa, ehtimollar nazariyasi, tasodifiy hodisalar orasidagi munosabatlar, tasodifiy hodisalarning turlari, ehtimolning klassik, statistik va geometrik ta’riflari.


Qisqacha tarixiy ma’lumot.
Ehtimollar nazariyasi xozirgi zamon matematikasining muxim soxalaridan biri bo‘lib, uning dastlabki elementlari XVI-XVII asrlarda vujudga kela boshlagan.
Ehtimollar nazariyasining asosiy tushunchalari shakllana boshlagan dastlabki ishlar kimor uyinlari nazariyasini yaratish yulidagi urinishlar edi. Bu uyinlarda kuzatilayotgan hodisalar uziga xos konuniyatlarga buysunishligini bilgan Paskal, Kardano, Ferma, YA.Bernulli kabi olimlar bu konunlarni xar tomonlama urgandilar va bu ehtimollar nazariyasiga oid, ehtimol, matematik kutilma kabi tushunchalarni kiritdilar.
Ehtimollar nazariyasi rivojining keyingi boskichi Muavr, Laplas, Gauss, Puasson kabi olimlarning nomi bilan boglikdir.
Ehtimollar nazariyasining keyingi yutuklari rus matematiklari – V.Bunyakovskiy, P.L.CHebыshev, A.Markov, A.Lyapunovlar nomlari bilan boglangan.
Ehtimollar nazariyasi rivojining yangi, ayniksa, samarador davri, avvalo rus matematiklari S.N.Bernshteyn, V.I.Romanovskiy, A.N.Kolmogorov, A.YA.Xinchin, B.V.Gnedenko, N.V.Smirnov, YU.V.Proxorov kabilarning nomlari bilan uzviy boglikdir.
Xozirda esa hamdustlik mamlakatlarining Moskva, Sankt - Peterburg, Kiev, Novosibirsk, Toshkent, Vilnyus va boshka shaxarlarda ehtimollar nazariyasi buyicha jaxonga mashxur maktablar mavjud. V.I.Romanovskiy asos solgan ehtimollar nazariyasi Toshkent maktabida T.A.Sarimsokov, S.X.Sirojiddinov va ularning kator shogirdlari ehtimollar nazariyasi rivojlanishiga salmokli xissa kushdilar va kushib kelmokdalar.
Chet ellik olimlardan G.Kramer, D.Dub, F.Feller, YU.Neyman va boshkalar xozirgi zamon ehtimollar nazariyasi rivojiga salmoqli xissa qushdilar.