Elektr mexanikasi va texnologiyalari

Zaryadsizlanish kuchlanishi.Akkumulyatorning zaryadsizlanish kuchla-nishi quyidagi uchta qiymatlar bilan aniqlanadi: boshlang‘ich U_rb = 2 V, oxirgi U_ro = 1,75…1,8 V va o‘rtacha zaryadsizlanish qiymatlari. Akkumul-yatorning o‘rtacha zaryadsizlanish kuchlanishi e.yu.k. dan uning ichki qarshi-ligidagi kuchlanish tushishi qiymatiga kam bo‘ladi, ya’ni:
U_r = E – I_rr_ich.
Ichki qarshilik. Akkumulyatorning ichki qarshiligi Om lik va qutb-lanish qarshiliklar yig‘indisiga teng. Ichki qarshilik plastinkalar faol massalarining kimyoviy tarkibi va o‘lchamlariga bog‘liq. Plastinkalar o‘lchami qancha katta bo‘lsa, ichki qarshilik shuncha kichik bo‘ladi. Akkumulya-torlarning zaryadlanish va zaryadsizlanish paytida, plastinkalar faol massalarining kimyoviy tarkibi o‘zgarishi bilan uning ichki qarshiligi xam o‘zgaradi. Lekin akkumulyatorning ichki qarshiligi ancha kichik bo‘ladi, masalan, S turidagi zaryadlangan akkumulyatorlar uchun 0,0046/N Om, zaryadsizlangan akkumulyator uchun 0,006/N Om ga teng, bu yerda N – akkumu-lyatorning indeks nomeri.
Akkumulyatorning zaryadlanish va zaryadsizlanish sig‘imlari mavjud.
Zaryadlanish sig‘imi.Akkumulyatorning zaryadlanish sig‘imi, u zaryadla-nayotganda boshqa tok manbaidan olayotgan elektr energiya miqdori (A·soat), bilan aniqlanadi.
Zaryadsizlanish sig‘imi. U, so‘ngi kuchlanishgacha zaryadsizlanganda akkumulyator bera oladigan elektr energiya miqdori bilan aniqlanadi.
To‘la zaryadlangan akkumulyatorning, uni tayyorlagan zavod tomonidan ko‘rsatilgan normal sharoitlarda bera oladigan elektr miqdori nominal sig‘im deb ataladi.
Akkumulyatorning sig‘imi plastinkalarning o‘lchami va soniga bog‘liq-dir. Plastinkalar soni va o‘lchami qancha katta bo‘lsa, akkumulyatorning sig‘imi shuncha katta bo‘ladi. Qo‘rg‘oshinli akkumulyator 1,75 V kuchlanishdan past bo‘lgan kuchlanishgacha zaryadsizlanganida, u sig‘imini pasayishiga, xattoki ularni ishdan chiqishiga olib keladigan, plastinkalarning sul-fatlanishi sodir bo‘ladi.
Zaryadsizlanish sig‘imi zaryadsizlanish rejimiga bog‘liq. Zaryadsizlanish tokini ortishi bilan akkumulyatorning xaqiqiy sig‘imi kamayadi va bu sig‘im quyidagi empirik formula bilan aniqlanadi:
C₁=C_n (I_rn / I_r)^K-1
bu yerda,C_n – nominal sig‘im; I_rn / I_r – mos ravishda nominal va xaqiqiy zaryadsizlanish toki, A; K = 1,3…1,7 – empirikkoeffisient.
Nominal sig‘im deb, akkumulyator 10 soat davomida nominal tok bilan zaryadsizlanib, bera oladigan sig‘im tushuniladi. Bundan kam bo‘lgan vaqtda, lekin kattaroq tokda, akkumulyator nominal sig‘imdan kam sig‘im beradi. Nominal sig‘imni 100 % deb qabul qilgan holda, xaqiqiy sig‘im zaryadsizlanish jadalligi koeffisienti orqali % larda aniqlanadi:
r = (C₁ / C_n) ∙ 100, u holdaC_n = (C₁ / p) ∙ 100
Quyida S, SK, S3 turidagi akkumulyatorlar uchun jadallik koeffisi-entining qiymatini zaryadsizlanish vaqtiga bog‘liqligi keltirilgan:
Zaryadsizlanish vaqti, soat, 10 7,5 5 3 2 1 0,5
r koeffisienti, % 100 91,7 83,3 75 61,1 51,4 34,0
Akkumulyatorning nominal sig‘imi +20˚S haroratda ko‘rsatiladi. Harorat 1˚S ga o‘zgarganda, sig‘im 0,8 % ga o‘zgaradi. U holda, haroratni xisobga olgandagi haqiqiy sig‘im:
C_t˚= C_n [1 + ά (t˚ – 20˚)],
bu yerda, ά – xaroratkoeffisienti; t˚– elektrolitningxaqiqiy harorati.
Bu tenglamani C_n ga nisbatan yechib, quyidagini olamiz:
C_n = C_t˚ / [1 + ά (t˚ – 20˚)]
U holda, jadallik koeffisienti va xaqiqiy haroratni xisobga olgan-dagi nominal xisobiy sig‘im:
C_n.r = C_t˚ / p [1 + ά (t˚ – 20˚)]∙100% = I_rt_r / p [1 + ά (t˚ – 20˚)]∙100%
Akkumulyatorlar sig‘im bo‘yicha va energiya bo‘yicha berish (otdacha) bilan xarakterlanadi. Akkumulyatorning zaryadsizlanish sig‘imini uni zaryad-lashda sarf bo‘lgan elektr miqdoriga nisbati sig‘im bo‘yicha berish deb ataladi, ya’ni
η = S_r / S_z = I_pt_p / I_zt_z
Soz holdagi kislota-qo‘rg‘oshinli akkumulyator uchun η = 0,84…0,9. Akkumulyatorning zaryadsizlanish paytida beradigan energiyasini uni zaryadlangandagi sarf bo‘lgan energiyaga nisbati energiya bo‘yicha berish yoki f.i.k. deb ataladi, ya’ni
η_w = I_pU_pt_p / I_zU_zt_z,
kislotali akkumulyatorlar uchun η_w = 0,65…0,7 ga teng.